کتابخانه حرم امام علی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
جز (ویرایش به‌وسیلهٔ ابرابزار:)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[مهر]]|روز=[[۲۱]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363 }}
{{در دست ویرایش|ماه=[[مهر]]|روز=[[۲۱]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363}}


[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]


'''کتابخانه حرم امام علی (ع)''' یا '''مکتبة الروضة الحیدریه'''،


== نام ==
کتابخانه حرم امام علی (ع)، در منابع کهن و نو، با نام‌های الخزانه الغرویه، الخزانة العلویه، خزانة الصن، خزانة امیرالمؤمنین (ع)، مکتب الصحن العلوی، المخزن العلوی، المکتبة العلویه و المکتبة الحیدریه یاد شده و آخرین نام آن که بر سردر کتابخانه نصب شده، «مکتبة الروضة الحیدریه» است.<ref name=":0">کتاب‌نامه حرم امام علی (ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۱.</ref>


'''کتابخانه حرم امام علی(ع)''' یا '''مكتبة الروضة الحيدريه'''،
== مکان ==
گرچه در گذر زمان، جای آن تغییر یافته، لکن اکنون که برای سومین بار بازسازی و تأسیس شده، در کنار مسجد عمران، طرف باب الطوسی قرار دارد و شامل دو طبقه است. مسئولان کتابخانه در فکر تهیه جایی با امکانات مناسب و متناسب با معیارهای جهانی برای کتابخانه‌اند.<ref name=":0"/>


==نام==
== پایه‌گذاری ==
کتابخانه حرم امام علی(ع)، در منابع كهن و نو، با نام‌های الخزانه الغرويه، الخزانة العلويه، خزانة الصن، خزانة اميرالمؤمنين(ع)، مكتب الصحن العلوى، المخزن العلوى، المكتبة العلويه و المكتبة الحيدريه ياد شده و آخرین نام آن كه بر سردر كتابخانه نصب شده، «مكتبة الروضة الحيدريه» است.<ref name=":0">کتاب‌نامه حرم امام علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۱.</ref>
در تاریخ تأسیس این کتابخانه، اشخاص بسیاری را مؤسس آن ذکر کرده‌اند؛ از این رو نمی‌توان دقیقاً نخستین مؤسس آن را نام برد. کسانی همچون عضدالدوله دیلمی (از سلاطین آل بویه) و سید صدرالدین بن شرف‌الدین از گذشته دور یاد می‌شوند؛ ولی کتابخانه فعلی، پس از سقوط صدام و به اهتمام و نظارت مرجعیت عظمای نجف تأسیس شده است که البته بیشتر کتاب‌های آن جدید است.<ref name=":0"/>


==مکان==
== اهمیت ==
گرچه در گذر زمان، جاى آن تغيير يافته، لكن اكنون كه براى سومين بار بازسازى و تأسيس شده، در كنار مسجد عمران، طرف باب الطوسى قرار دارد و شامل دو طبقه است. مسئولان كتابخانه در فكر تهيه جايى با امكانات مناسب و متناسب با معيارهاى جهانى براى كتابخانه‌اند.<ref name=":0" />
کتابخانه حرم امیرمؤمنان، از قدیمی‌ترین کتابخانه‌هایی است که پذیرای نفایس بسیار و نسخه‌های خطی و کمیاب بسیاری بوده و بسیاری از علما از اقصی نقاط جهان برای زیارت و بهره‌گیری علمی از این مجموعه، به حرم علوی مشرف شده‌اند. آنچه سبب شهرت این کتابخانه گشته، وجود مرقد مطهر حضرت امیر (ع)، اهتمام سلاطین و امیران و وزیران به آبادانی آن، اهتمام عالمان و نویسندگان برای خرید یا وقف یا اهدای کتاب به آن، وجود کتب وقفی بسیار در طول تاریخ و حوزه علمیه پررونق در کنار آن بوده است.<ref name=":0"/>


==پایه‌گذاری==
کتابخانه حرم حضرت امیر (ع) نقش به‌سزایی در پشتیبانی فعالیت‌های علمی و فرهنگی و پژوهشی در نجف داشته و همواره مورد مراجعه محققین و اهل مطالعه از حوزویان و دانشگاهیان بوده است. از مشهورترین بهره‌گیرندگان این کتابخانه در طول تاریخ می‌توان از
در تاريخ تأسيس اين كتابخانه، اشخاص بسيارى را مؤسس آن ذكر كرده‌اند؛ از اين رو نمى‌توان دقيقا نخستين مؤسس آن را نام برد. كسانى همچون عضدالدوله ديلمى (از سلاطين آل بويه) و سيد صدرالدين بن شرف‌الدين از گذشته دور ياد مى‌شوند؛ ولى كتابخانه فعلى، پس از سقوط صدام و به اهتمام و نظارت مرجعيت عظماى نجف تأسيس شده است كه البته بيشتر كتاب‌هاى آن جديد است.<ref name=":0" />


==اهمیت==
یحیی بن علیان، سید بن طاووس، شیخ خضر رازی، شیخ ابراهیم کفعمی، شیخ حسن صاحب معالم، علامه مجلسی، میرزا عبدالله افندی، شیخ محمد بن یونس شویهی، کاظم الدجیلی، محدث نوری، شیخ آقا بزرگ تهرانی، شیخ عباس قمی، سید محسن الأمینی، دکتر حسین علی محفوظ، علامه امینی، شیخ محمد سماوی نام برد که نشان دهنده مرکزیت این کانون علمی برای پژوهشگران است.<ref name=":1">کتاب‌نامه حرم امام علی (ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۲.</ref>
كتابخانه حرم اميرمؤمنان، از قديمى‌ترين كتابخانه‌هايى است كه پذيراى نفايس بسيار و نسخه‌هاى خطى و كمياب بسيارى بوده و بسيارى از علما از اقصى نقاط جهان براى زيارت و بهره‌گيرى علمى از اين مجموعه، به حرم علوى مشرف شده‌اند. آنچه سبب شهرت اين كتابخانه گشته، وجود مرقد مطهر حضرت امير (ع) ، اهتمام سلاطين و اميران و وزيران به آبادانى آن، اهتمام عالمان و نويسندگان براى خريد يا وقف يا اهداى كتاب به آن، وجود كتب وقفى بسيار در طول تاريخ و حوزه علميه پررونق در كنار آن بوده است.<ref name=":0" />


كتابخانه حرم حضرت امير (ع) نقش به‌سزايى در پشتيبانى فعاليت‌هاى علمى و فرهنگى و پژوهشى در نجف داشته و همواره مورد مراجعه محققين و اهل مطالعه از حوزويان و دانشگاهيان بوده است. از مشهورترين بهره‌گيرندگان اين كتابخانه در طول تاريخ مى‌توان از
== آمار کتاب ==
آمار دقیقی از تعداد کتاب‌ها در دست نیست؛ لکن از مجموع آمار پراکنده به دست می‌آید که کتابخانه عظیم و مهمی بوده است. برخی محققان در گذشته، رقم ۴۰ هزار تا ۴۰۰ هزار را هم برای آن یاد کرده‌اند؛ ولی عدد چهل‌هزار قابل قبول‌تر به نظر می‌رسد.


يحيى بن عليان، سيد بن طاووس، شيخ خضر رازى، شيخ ابراهيم كفعمى، شيخ حسن صاحب معالم، علامه مجلسى، ميرزا عبدالله افندى، شيخ محمد بن يونس شويهى، كاظم الدجيلى، محدث نورى، شيخ آقا بزرگ تهرانى، شيخ عباس قمى، سيد محسن الأمينى، دكتر حسين على محفوظ، علامه امينى، شيخ محمد سماوى نام برد كه نشان دهنده مركزيت اين كانون علمى براى پژوهشگران است.<ref name=":1">کتاب‌نامه حرم امام علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۲.</ref>
وقف کتاب، یکی از عوامل غنا و شکوفایی این کتابخانه بوده است و انتساب آن به حرم امیرمؤمنان (ع) و جایگاه معتبر و علمی آن، از مهم‌ترین عوامل و انگیزه‌ها برای وقف کتاب، به‌ویژه مجموعه‌هایی از کتب (کتابخانه‌های شخصی) به آستان علوی است. در فهرست نام واقفین کتاب برای این حرم، اسامی بسیاری از سلاطین، علما، وزرا، محققان و چهره‌های برجسته دیده می‌شود. تعداد ۱۶ کتابخانه غنی کلاً به کتابخانه حرم وقف یا اهدا شده است.<ref name=":1"/>


==آمار کتاب==
== نسخه‌های خطی ==
آمار دقيقى از تعداد كتاب‌ها در دست نيست؛ لكن از مجموع آمار پراكنده به دست مى‌آيد كه كتابخانه عظيم و مهمى بوده است. برخى محققان در گذشته، رقم ۴٠ هزار تا ۴٠٠ هزار را هم براى آن ياد كرده‌اند؛ ولى عدد چهل‌هزار قابل قبول‌تر به نظر مى‌رسد.
گرچه در گذشته، اهمال و کوتاهی در حفظ این گنجینه سبب از بین رفتن برخی از آثار ارزشمند آن شده، ولی فهرست آثار خطی باقی مانده هم در خور تأمل است.


وقف كتاب، يكى از عوامل غنا و شكوفايى اين كتابخانه بوده است و انتساب آن به حرم اميرمؤمنان (ع) و جايگاه معتبر و علمى آن، از مهم‌ترين عوامل و انگيزه‌ها براى وقف كتاب، به‌ويژه مجموعه‌هايى از كتب (كتابخانه‌هاى شخصى) به آستان علوى است. در فهرست نام واقفين كتاب براى اين حرم، اسامى بسيارى از سلاطين، علما، وزرا، محققان و چهره‌هاى برجسته ديده مى‌شود. تعداد ١۶ كتابخانه غنى كلاً به كتابخانه حرم وقف يا اهدا شده است.<ref name=":1" />
بخشی از این نفایس خطی، شامل قرآن‌هایی به خط مشهورترین خطاطان، همراه با تذهیب است. نیز قرآن‌هایی به خط امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) و برخی قرآن‌های بسیار زیبا و نفیس از دوره‌های مختلف نیز در میان این آثار وجود دارد.


==نسخه‌های خطی==
در بین کتب خطی، آثاری به خط مؤلفان برجسته یا خطاطان معروف وجود دارد که برشمردن همه آنها به درازا می‌کشد؛ از این رو تنها به چند نمونه از مشهورترین آنها اشاره می‌شود:
گرچه در گذشته، اهمال و كوتاهى در حفظ اين گنجينه سبب از بين رفتن برخى از آثار ارزشمند آن شده، ولى فهرست آثار خطى باقى مانده هم در خور تأمل است.


بخشى از اين نفايس خطى، شامل قرآن‌هايى به خط مشهورترين خطاطان، همراه با تذهيب است. نيز قرآن‌هايى به خط اميرالمومنين، امام حسن و امام حسين (عليهم السلام) و برخى قرآن‌هاى بسيار زيبا و نفيس از دوره‌هاى مختلف نيز در ميان اين آثار وجود دارد.
آداب الصلاة، علامه مجلسی


در بين كتب خطى، آثارى به خط مؤلفان برجسته يا خطاطان معروف وجود دارد كه برشمردن همه آنها به درازا مى‌كشد؛ از اين رو تنها به چند نمونه از مشهورترين آنها اشاره مى‌شود:
الارشاد، رکن الدین محمد سمرقندی


آداب الصلاة، علامه مجلسى
الاستبصار، شیخ طوسی


الارشاد، ركن الدين محمد سمرقندى
الاسرار الخفیّه فی العلوم العقلیه، علامه حلی


الاستبصار، شيخ طوسى
الانوار البدریّه، عزالدین حسن بن محمد مهلبی


الاسرار الخفيّه فى العلوم العقليه، علامه حلى
انوار التنزیل، قاضی ناصرالدین بیضاوی


الانوار البدريّه، عزالدين حسن بن محمد مهلبى
الانوار المضیئه، سیدبهاءالدین علی بن غیاث الدین نیلی


انوار التنزيل، قاضى ناصرالدين بيضاوى
بحر الحقایق و المعانی، ابوبکر عبدالله بن محمد اسدی


الانوار المضيئه، سيدبهاءالدين على بن غياث الدين نيلى
التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی


بحر الحقايق و المعانى، ابوبكر عبدالله بن محمد اسدى
تفسیر الجلالین، جلال‌الدین شافعی و جلال‌الدین سیوطی


التبيان فى تفسير القرآن، شيخ طوسى
التنقیحات فی شرح التلویحات، سعد بن منصور بن کمونه


تفسير الجلالين، جلال‌الدين شافعى و جلال‌الدين سيوطى
خلاصة الاقوال فی معرفة احوال الرجال، علامه حلی


التنقيحات فى شرح التلويحات، سعد بن منصور بن كمونه
دلائل الامامه، محمد بن حریر طبری


خلاصة الاقوال فى معرفة احوال الرجال، علامه حلى
رجال نجاشی، احمد بن علی بن آمد نجاشی


دلائل الامامه، محمد بن حرير طبرى
رسالة فی العشق، بوعلی سینا


رجال نجاشى، احمد بن على بن امد نجاشى
زاد المعاد، علامه مجلسی


رسالة فى العشق، بوعلى سينا
شرح الفیه، ابن مالک نحوی


زاد المعاد، علامه مجلسى
شرح چغمینی، عبدالرحمن بن محمد حلی


شرح الفيه، ابن مالك نحوى
شرح دیوان متنبّی، عبدالرحمان بن محمد (ابن عتائقی)


شرح چغمينى، عبدالرحمن بن محمد حلى
شرح المقاصد، سعدالدین تفتازانی


شرح ديوان متنبّى، عبدالرحمان بن محمد (ابن عتائقى)
شرح نهج البلاغه، عبدالرحمان بن محمد (ابن عتائقی)


شرح المقاصد، سعدالدين تفتازانى
صحیفه سجادیه، امام سجاد (ع)


شرح نهج البلاغه، عبدالرحمان بن محمد (ابن عتائقى)
طوالع الانوار، ناصرالدین عبدالله بن عمر بیضاوی


صحيفه سجاديه، امام سجاد (ع)
عوارف المعارف، شهاب‌الدین سهروردی


طوالع الانوار، ناصرالدين عبدالله بن عمر بيضاوى
غریب القرآن، ابن قتیبه دینوری


عوارف المعارف، شهاب‌الدين سهروردى
القضاء و القدر، قاضی عبدالجبار معتزلی


غريب القرآن، ابن قتيبه دينورى
الکافیه فی النحو، ابن حاجب نحوی


القضاء و القدر، قاضى عبدالجبار معتزلى
کتاب فی اللّغه، زمخشری


الكافيه فى النحو، ابن حاجب نحوى
المباحثات، شیخ الرئیس بوعلی سینا


كتاب فى اللّغه، زمخشرى
المبسوط، شیخ طوسی


المباحثات، شيخ الرئيس بوعلى سينا
المحیط الاعظم و البحر الخضم، سید رکن‌الدین حیدر آملی


المبسوط، شيخ طوسى
المتخلف او المنتهی، علامه حلی


المحيط الاعظم و البحر الخضم، سيد ركن‌الدين حيدر آملى
مسائل المحقق الکرکی، علی بن حسین الکرکی.


المتخلف او المنتهى، علامه حلى
المطوّل، سعدالدین تفتازانی


مسائل المحقق الكركى، على بن حسين الكركى.
معجم الأدباء، یاقوت حموی


المطوّل، سعدالدين تفتازانى
مناقب اهل البیت، احمد بن حنبل


معجم الأدباء، ياقوت حموى
من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق


مناقب اهل البيت، احمد بن حنبل
المواهب العلیه، کمال‌الدین حسین بن علی کاشفی سبزواری


من لايحضره الفقيه، شيخ صدوق
النفس، بوعلی سینا<ref>کتاب‌نامه حرم امام علی (ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۳ و ۱۱۴.</ref>


المواهب العليه، كمال‌الدين حسين بن على كاشفى سبزوارى
نکته مهم درباره نسخ این کتابخانه این است که در پشت کتاب یا صفحات اول برخی از این نسخه‌ها نوشته‌ها، اسناد، تاریخ‌ها و نکات مهمی یادداشت شده که مجموعه آنها خود، گنجینه اطلاعات ناب و ارزشمندی است؛ مطالبی چون آمدن عضدالدوله به زیارت امیرمؤمنان، آتش‌سوزی در حرم حضرت امیر، بنای دیوار شهر نجف، شهادت ابوعبدالله بن مکی (شهید اول)، بارش باران عظیم و بی‌سابقه در نجف، و نیز اشعار نابی در اول یا آخر این نسخه‌ها مکتوب است که خواندنی است.<ref name=":2">کتاب‌نامه حرم امام علی (ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۵.</ref>


النفس، بوعلى سينا<ref>کتاب‌نامه حرم امام علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۳ و ۱۱۴.</ref>
== خسارت‌ها ==
گفتیم که این کتابخانه، تاریخ پرفراز و نشیبی را پشت سرگذاشته است. گاهی در اوج رونق و شکوه بوده و گاه دچار سوانح و حوادث، حتی آتش‌سوزی شده؛ برخی از کتاب‌های نفیس آن به یغما رفته و گم شده و توسط برخی کتاب‌های آن که مهر وقف هم داشته، حتی توسط دست‌فروش‌ها به فروش رسیده و گاهی کتاب‌ها دچار آسیب‌های طبیعی و موریانه شده و از بین رفته است و بعضی کتاب‌ها به اشخاص عاریه داده شده و دیگر برنگشته و در دوره‌هایی مسئول و مدیر مشخصی نداشته و آسیب‌های جدی به این گنجینه گران‌بها وارد شده که مستندات این ضایعات موجود است و از تأسف‌بارترین حوادث مربوط به این کتابخانه به شمار می‌رود.<ref name=":1"/>


نكته مهم درباره نسخ اين كتابخانه اين است كه در پشت كتاب يا صفحات اول برخى از اين نسخه‌ها نوشته‌ها، اسناد، تاريخ‌ها و نكات مهمى يادداشت شده كه مجموعه آنها خود، گنجينه اطلاعات ناب و ارزشمندى است؛ مطالبى چون آمدن عضدالدوله به زيارت اميرمؤمنان، آتش‌سوزى در حرم حضرت امير، بناى ديوار شهر نجف، شهادت ابوعبدالله بن مكى (شهيد اول) ، بارش باران عظيم و بى‌سابقه در نجف، و نيز اشعار نابى در اول يا آخر اين نسخه‌ها مكتوب است كه خواندنى است.<ref name=":2">کتاب‌نامه حرم امام علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۵.</ref>
== اکنون ==
پس از سقوط رژیم صدام، فرصتی پیش آمد تا مراکز و نهادهای علمی و فرهنگی و دینی نجف مورد توجه خاص قرار گیرد. کتابخانه حرم امیرالمؤمنین (ع) نیز یکی از آنها بود که در شکل و شمایل جدید، در تاریخ ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۴۲۶ قمری بازگشایی شد.


==خسارت‌ها==
مرحوم «شیخ فارس حسون» سهم عمده‌ای در بازسازی کتابخانه داشت و با حمایت آیةالله العظمی سیستانی کتابخانه‌های عمومی عتبات مقدسه در حرم علوی و حرم حسینی و حرم عباسی احیا شد و کتاب‌های فراوانی خریداری گشت. مؤلفان آثار بسیاری را اهدا کردند و اکنون این کتابخانه بسیار فعال و در خدمت پژوهشگران است.<ref name=":2"/> بخش‌های مختلف آن عبارت است از:
گفتيم كه اين كتابخانه، تاريخ پرفراز و نشيبى را پشت سرگذاشته است. گاهى در اوج رونق و شكوه بوده و گاه دچار سوانح و حوادث، حتى آتش‌سوزى شده؛ برخى از كتاب‌هاى نفيس آن به يغما رفته و گم شده و توسط برخى كتاب‌هاى آن كه مهر وقف هم داشته، حتى توسط دست‌فروش‌ها به فروش رسيده و گاهى كتاب‌ها دچار آسيب‌هاى طبيعى و موريانه شده و از بين رفته است و بعضى كتاب‌ها به اشخاص عاريه داده شده و ديگر برنگشته و در دوره‌هايى مسئول و مدير مشخصى نداشته و آسيب‌هاى جدى به اين گنجينه گران‌بها وارد شده كه مستندات اين ضايعات موجود است و از تأسف‌بارترين حوادث مربوط به اين كتابخانه به شمار مى‌رود.<ref name=":1" />


==اکنون==
۱. کتابخانه عمومی: که سالن اصلی و عمومی مطالعه به صورت قفسه‌باز است و چینش کتاب‌ها بر اساس ۳۹ موضوع، صورت گرفته است و مورد مراجعه طلاب حوزه، دانشجویان، پژوهشگران و. . . است.
پس از سقوط رژيم صدام، فرصتى پيش آمد تا مراكز و نهادهاى علمى و فرهنگى و دينى نجف مورد توجه خاص قرار گيرد. كتابخانه حرم اميرالمؤمنين (ع) نيز يكى از آنها بود كه در شكل و شمايل جديد، در تاريخ ٢٠ جمادى‌الثانى ١۴٢۶ قمرى بازگشايى شد.


مرحوم «شيخ فارس حسون» سهم عمده‌اى در بازسازى كتابخانه داشت و با حمايت آيةالله العظمى سيستانى كتابخانه‌هاى عمومى عتبات مقدسه در حرم علوى و حرم حسينى و حرم عباسى احيا شد و كتاب‌هاى فراوانى خريدارى گشت. مؤلفان آثار بسيارى را اهدا كردند و اكنون اين كتابخانه بسيار فعال و در خدمت پژوهشگران است.<ref name=":2" /> بخش‌هاى مختلف آن عبارت است از:
# کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین (ع): که کتاب‌های مخصوص به آن امام را دربردارد.
# کتابخانه صوتی: که دربردارنده هزاران لوح فشرده و نرم‌افزارهای علوم و فنون مختلف است.
# فهرست‌نگاری: که به تنظیم کتابخانه و فهرست‌نویسی فنی برای آثار موجود مشغول است و براساس معیارهای جهانی کار می‌کند.
# انتشارات: این بخش به تدوین و چاپ و نشر کتاب‌هایی به نام کتابخانه، در موضوعات مربوط به امام علی (ع) و نجف و نهج‌البلاغه و. . . می‌پردازد که تاکنون ده‌ها اثر عرضه کرده است. همچنین برخی آثار آن «احیاء تراث» است که با تحقیق جدید عرضه شده است.
# سایت: برای ارتباط با شبکه‌های جهانی و استفاده دیگران، پایگاه اینترنتی «مکتبة الروضة الحیدریه» با آدرس www. haydarya. com طراحی شده است.
# حفاظت و بازسازی: این بخش به نگه‌داری و صحافی و جلد کردن کتب موجود و تجلید کتاب‌های قدیمی و اهدایی می‌پردازد.
# استنساخ: بخش کپی و نسخه‌برداری از کتاب‌ها برای پژوهشگرانی که از استان‌ها و شهرهای مختلف مراجعه می‌کنند.
۹. بخش ویژه بانوان: این بخش تازه تأسیس است و برای پاسخ‌گویی به نیاز بانوان پژوهشگر به وجود آمده است.<ref>کتاب‌نامه حرم امام علی (ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۵ و ۱۱۶.</ref>


١. كتابخانه عمومى: كه سالن اصلى و عمومى مطالعه به صورت قفسه‌باز است و چينش كتاب‌ها بر اساس ٣٩ موضوع، صورت گرفته است و مورد مراجعه طلاب حوزه، دانشجويان، پژوهشگران و. . . است.
== پانویس ==
 
٢. كتابخانه تخصصى اميرالمؤمنين (ع) : كه كتاب‌هاى مخصوص به آن امام را در بر دارد.
 
٣. كتابخانه صوتى: كه دربردارنده هزاران لوح فشرده و نرم‌افزارهاى علوم و فنون مختلف است.
 
۴. فهرست‌نگارى: كه به تنظيم كتابخانه و فهرست‌نويسى فنى براى آثار موجود مشغول است و براساس معيارهاى جهانى كار مى‌كند.
 
۵. انتشارات: اين بخش به تدوين و چاپ و نشر كتاب‌هايى به نام كتابخانه، در موضوعات مربوط به امام على (ع) و نجف و نهج‌البلاغه و. . . مى‌پردازد كه تاكنون ده‌ها اثر عرضه كرده است. همچنين برخى آثار آن «احياء تراث» است كه با تحقيق جديد عرضه شده است.
 
۶. سايت: براى ارتباط با شبكه‌هاى جهانى و استفاده ديگران، پايگاه اينترنتى«مكتبة الروضة الحيدريه» با آدرس www. haydarya. com طراحى شده است.
 
٧. حفاظت و بازسازى: اين بخش به نگه‌دارى و صحافى و جلد كردن كتب موجود و تجليد كتاب‌هاى قديمى و اهدايى مى‌پردازد.
 
٨. استنساخ: بخش كپى و نسخه‌بردارى از كتاب‌ها براى پژوهشگرانى كه از استان‌ها و شهرهاى مختلف مراجعه مى‌كنند.
 
٩. بخش ويژه بانوان: اين بخش تازه تأسيس است و براى پاسخ‌گويى به نياز بانوان پژوهشگر به وجود آمده است.<ref>کتاب‌نامه حرم امام علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۵ و ۱۱۶.</ref>
 
==پانوشت==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==


== منابع ==
{{برگرفتگی
{{برگرفتگی
| پیش از لینک = مقاله
| پیش از لینک = مقاله
| منبع = کتاب نامه حرم امام علی(ع)،  
| منبع = کتاب نامه حرم امام علی (ع)،
| پس از لینک = فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره نهم، زمستان 1390، ص 110
| پس از لینک = فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره نهم، زمستان ۱۳۹۰، ص ۱۱۰
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1267/1/110
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1267/1/110
}}
}}
{{پایان}}
{{پایان}}

نسخهٔ ‏۱۳ اکتبر ۲۰۱۹، ساعت ۲۲:۱۷

کتابخانه حرم امام علی (ع) یا مکتبة الروضة الحیدریه،

نام

کتابخانه حرم امام علی (ع)، در منابع کهن و نو، با نام‌های الخزانه الغرویه، الخزانة العلویه، خزانة الصن، خزانة امیرالمؤمنین (ع)، مکتب الصحن العلوی، المخزن العلوی، المکتبة العلویه و المکتبة الحیدریه یاد شده و آخرین نام آن که بر سردر کتابخانه نصب شده، «مکتبة الروضة الحیدریه» است.[۱]

مکان

گرچه در گذر زمان، جای آن تغییر یافته، لکن اکنون که برای سومین بار بازسازی و تأسیس شده، در کنار مسجد عمران، طرف باب الطوسی قرار دارد و شامل دو طبقه است. مسئولان کتابخانه در فکر تهیه جایی با امکانات مناسب و متناسب با معیارهای جهانی برای کتابخانه‌اند.[۱]

پایه‌گذاری

در تاریخ تأسیس این کتابخانه، اشخاص بسیاری را مؤسس آن ذکر کرده‌اند؛ از این رو نمی‌توان دقیقاً نخستین مؤسس آن را نام برد. کسانی همچون عضدالدوله دیلمی (از سلاطین آل بویه) و سید صدرالدین بن شرف‌الدین از گذشته دور یاد می‌شوند؛ ولی کتابخانه فعلی، پس از سقوط صدام و به اهتمام و نظارت مرجعیت عظمای نجف تأسیس شده است که البته بیشتر کتاب‌های آن جدید است.[۱]

اهمیت

کتابخانه حرم امیرمؤمنان، از قدیمی‌ترین کتابخانه‌هایی است که پذیرای نفایس بسیار و نسخه‌های خطی و کمیاب بسیاری بوده و بسیاری از علما از اقصی نقاط جهان برای زیارت و بهره‌گیری علمی از این مجموعه، به حرم علوی مشرف شده‌اند. آنچه سبب شهرت این کتابخانه گشته، وجود مرقد مطهر حضرت امیر (ع)، اهتمام سلاطین و امیران و وزیران به آبادانی آن، اهتمام عالمان و نویسندگان برای خرید یا وقف یا اهدای کتاب به آن، وجود کتب وقفی بسیار در طول تاریخ و حوزه علمیه پررونق در کنار آن بوده است.[۱]

کتابخانه حرم حضرت امیر (ع) نقش به‌سزایی در پشتیبانی فعالیت‌های علمی و فرهنگی و پژوهشی در نجف داشته و همواره مورد مراجعه محققین و اهل مطالعه از حوزویان و دانشگاهیان بوده است. از مشهورترین بهره‌گیرندگان این کتابخانه در طول تاریخ می‌توان از

یحیی بن علیان، سید بن طاووس، شیخ خضر رازی، شیخ ابراهیم کفعمی، شیخ حسن صاحب معالم، علامه مجلسی، میرزا عبدالله افندی، شیخ محمد بن یونس شویهی، کاظم الدجیلی، محدث نوری، شیخ آقا بزرگ تهرانی، شیخ عباس قمی، سید محسن الأمینی، دکتر حسین علی محفوظ، علامه امینی، شیخ محمد سماوی نام برد که نشان دهنده مرکزیت این کانون علمی برای پژوهشگران است.[۲]

آمار کتاب

آمار دقیقی از تعداد کتاب‌ها در دست نیست؛ لکن از مجموع آمار پراکنده به دست می‌آید که کتابخانه عظیم و مهمی بوده است. برخی محققان در گذشته، رقم ۴۰ هزار تا ۴۰۰ هزار را هم برای آن یاد کرده‌اند؛ ولی عدد چهل‌هزار قابل قبول‌تر به نظر می‌رسد.

وقف کتاب، یکی از عوامل غنا و شکوفایی این کتابخانه بوده است و انتساب آن به حرم امیرمؤمنان (ع) و جایگاه معتبر و علمی آن، از مهم‌ترین عوامل و انگیزه‌ها برای وقف کتاب، به‌ویژه مجموعه‌هایی از کتب (کتابخانه‌های شخصی) به آستان علوی است. در فهرست نام واقفین کتاب برای این حرم، اسامی بسیاری از سلاطین، علما، وزرا، محققان و چهره‌های برجسته دیده می‌شود. تعداد ۱۶ کتابخانه غنی کلاً به کتابخانه حرم وقف یا اهدا شده است.[۲]

نسخه‌های خطی

گرچه در گذشته، اهمال و کوتاهی در حفظ این گنجینه سبب از بین رفتن برخی از آثار ارزشمند آن شده، ولی فهرست آثار خطی باقی مانده هم در خور تأمل است.

بخشی از این نفایس خطی، شامل قرآن‌هایی به خط مشهورترین خطاطان، همراه با تذهیب است. نیز قرآن‌هایی به خط امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) و برخی قرآن‌های بسیار زیبا و نفیس از دوره‌های مختلف نیز در میان این آثار وجود دارد.

در بین کتب خطی، آثاری به خط مؤلفان برجسته یا خطاطان معروف وجود دارد که برشمردن همه آنها به درازا می‌کشد؛ از این رو تنها به چند نمونه از مشهورترین آنها اشاره می‌شود:

آداب الصلاة، علامه مجلسی

الارشاد، رکن الدین محمد سمرقندی

الاستبصار، شیخ طوسی

الاسرار الخفیّه فی العلوم العقلیه، علامه حلی

الانوار البدریّه، عزالدین حسن بن محمد مهلبی

انوار التنزیل، قاضی ناصرالدین بیضاوی

الانوار المضیئه، سیدبهاءالدین علی بن غیاث الدین نیلی

بحر الحقایق و المعانی، ابوبکر عبدالله بن محمد اسدی

التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی

تفسیر الجلالین، جلال‌الدین شافعی و جلال‌الدین سیوطی

التنقیحات فی شرح التلویحات، سعد بن منصور بن کمونه

خلاصة الاقوال فی معرفة احوال الرجال، علامه حلی

دلائل الامامه، محمد بن حریر طبری

رجال نجاشی، احمد بن علی بن آمد نجاشی

رسالة فی العشق، بوعلی سینا

زاد المعاد، علامه مجلسی

شرح الفیه، ابن مالک نحوی

شرح چغمینی، عبدالرحمن بن محمد حلی

شرح دیوان متنبّی، عبدالرحمان بن محمد (ابن عتائقی)

شرح المقاصد، سعدالدین تفتازانی

شرح نهج البلاغه، عبدالرحمان بن محمد (ابن عتائقی)

صحیفه سجادیه، امام سجاد (ع)

طوالع الانوار، ناصرالدین عبدالله بن عمر بیضاوی

عوارف المعارف، شهاب‌الدین سهروردی

غریب القرآن، ابن قتیبه دینوری

القضاء و القدر، قاضی عبدالجبار معتزلی

الکافیه فی النحو، ابن حاجب نحوی

کتاب فی اللّغه، زمخشری

المباحثات، شیخ الرئیس بوعلی سینا

المبسوط، شیخ طوسی

المحیط الاعظم و البحر الخضم، سید رکن‌الدین حیدر آملی

المتخلف او المنتهی، علامه حلی

مسائل المحقق الکرکی، علی بن حسین الکرکی.

المطوّل، سعدالدین تفتازانی

معجم الأدباء، یاقوت حموی

مناقب اهل البیت، احمد بن حنبل

من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق

المواهب العلیه، کمال‌الدین حسین بن علی کاشفی سبزواری

النفس، بوعلی سینا[۳]

نکته مهم درباره نسخ این کتابخانه این است که در پشت کتاب یا صفحات اول برخی از این نسخه‌ها نوشته‌ها، اسناد، تاریخ‌ها و نکات مهمی یادداشت شده که مجموعه آنها خود، گنجینه اطلاعات ناب و ارزشمندی است؛ مطالبی چون آمدن عضدالدوله به زیارت امیرمؤمنان، آتش‌سوزی در حرم حضرت امیر، بنای دیوار شهر نجف، شهادت ابوعبدالله بن مکی (شهید اول)، بارش باران عظیم و بی‌سابقه در نجف، و نیز اشعار نابی در اول یا آخر این نسخه‌ها مکتوب است که خواندنی است.[۴]

خسارت‌ها

گفتیم که این کتابخانه، تاریخ پرفراز و نشیبی را پشت سرگذاشته است. گاهی در اوج رونق و شکوه بوده و گاه دچار سوانح و حوادث، حتی آتش‌سوزی شده؛ برخی از کتاب‌های نفیس آن به یغما رفته و گم شده و توسط برخی کتاب‌های آن که مهر وقف هم داشته، حتی توسط دست‌فروش‌ها به فروش رسیده و گاهی کتاب‌ها دچار آسیب‌های طبیعی و موریانه شده و از بین رفته است و بعضی کتاب‌ها به اشخاص عاریه داده شده و دیگر برنگشته و در دوره‌هایی مسئول و مدیر مشخصی نداشته و آسیب‌های جدی به این گنجینه گران‌بها وارد شده که مستندات این ضایعات موجود است و از تأسف‌بارترین حوادث مربوط به این کتابخانه به شمار می‌رود.[۲]

اکنون

پس از سقوط رژیم صدام، فرصتی پیش آمد تا مراکز و نهادهای علمی و فرهنگی و دینی نجف مورد توجه خاص قرار گیرد. کتابخانه حرم امیرالمؤمنین (ع) نیز یکی از آنها بود که در شکل و شمایل جدید، در تاریخ ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۴۲۶ قمری بازگشایی شد.

مرحوم «شیخ فارس حسون» سهم عمده‌ای در بازسازی کتابخانه داشت و با حمایت آیةالله العظمی سیستانی کتابخانه‌های عمومی عتبات مقدسه در حرم علوی و حرم حسینی و حرم عباسی احیا شد و کتاب‌های فراوانی خریداری گشت. مؤلفان آثار بسیاری را اهدا کردند و اکنون این کتابخانه بسیار فعال و در خدمت پژوهشگران است.[۴] بخش‌های مختلف آن عبارت است از:

۱. کتابخانه عمومی: که سالن اصلی و عمومی مطالعه به صورت قفسه‌باز است و چینش کتاب‌ها بر اساس ۳۹ موضوع، صورت گرفته است و مورد مراجعه طلاب حوزه، دانشجویان، پژوهشگران و. . . است.

  1. کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین (ع): که کتاب‌های مخصوص به آن امام را دربردارد.
  2. کتابخانه صوتی: که دربردارنده هزاران لوح فشرده و نرم‌افزارهای علوم و فنون مختلف است.
  3. فهرست‌نگاری: که به تنظیم کتابخانه و فهرست‌نویسی فنی برای آثار موجود مشغول است و براساس معیارهای جهانی کار می‌کند.
  4. انتشارات: این بخش به تدوین و چاپ و نشر کتاب‌هایی به نام کتابخانه، در موضوعات مربوط به امام علی (ع) و نجف و نهج‌البلاغه و. . . می‌پردازد که تاکنون ده‌ها اثر عرضه کرده است. همچنین برخی آثار آن «احیاء تراث» است که با تحقیق جدید عرضه شده است.
  5. سایت: برای ارتباط با شبکه‌های جهانی و استفاده دیگران، پایگاه اینترنتی «مکتبة الروضة الحیدریه» با آدرس www. haydarya. com طراحی شده است.
  6. حفاظت و بازسازی: این بخش به نگه‌داری و صحافی و جلد کردن کتب موجود و تجلید کتاب‌های قدیمی و اهدایی می‌پردازد.
  7. استنساخ: بخش کپی و نسخه‌برداری از کتاب‌ها برای پژوهشگرانی که از استان‌ها و شهرهای مختلف مراجعه می‌کنند.

۹. بخش ویژه بانوان: این بخش تازه تأسیس است و برای پاسخ‌گویی به نیاز بانوان پژوهشگر به وجود آمده است.[۵]

پانویس

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ کتاب‌نامه حرم امام علی (ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۱.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ کتاب‌نامه حرم امام علی (ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۲.
  3. کتاب‌نامه حرم امام علی (ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۳ و ۱۱۴.
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ کتاب‌نامه حرم امام علی (ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۵.
  5. کتاب‌نامه حرم امام علی (ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۹، ص۱۱۵ و ۱۱۶.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله کتاب نامه حرم امام علی (ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره نهم، زمستان ۱۳۹۰، ص ۱۱۰ است.