آتش‌سوزی در آستان عسکریین(ع)

آتش‌سوزی آستان عسکریین(ع)، چندین بار در طول تاریخ گزارش شده، که برخی از آن‌ها سال‌های ۶۴۰ و ۱۱۰۶ق. بوده است. آتش‌سوزی در سال ۱۱۰۶ق. به علت بی‌مبالاتی برخی از خادمان آن حرم، که از رومی‌ها و گروهی از اعراب بودند گزارش شده است. این آتش‌سوزی، باعث ایجاد سستی در باور برخی از شیعیان و سرزنش برخی از مخالفان شیعه، شده است. محمدباقر مجلسی، در بحارالانوار به اشکالاتی که وارد شده پاسخ گفته است.

سال ۶۴۰ق.

رویداد

به نوشته مورخان، ساختمانی که ارسلان بساسیری (م.۴۵۱ق) در حدود سال ۴۵۰ق. روی قبر امامین عسکریین(ع) بنا کرده بود، در سال ۶۴۰ق. در آتش سوخت و نام وی که روی بنا ثبت شده بود، در این آتش‌سوزی از بین رفت.

بازسازی

پس از آتش‌سوزی، به دستور مستنصر عباسی، مطابق وضعیت قبل، بازسازی شده و صندوق‌هایی بر قبر آن دو نصب گردید.

سال ۱۱۰۶ق.

رویداد

در سال ۱۱۰۶ق. آتش‌سوزی در آستان مقدس امامین عسکریین(ع) باعث شد فرش‌های روضه، ضریح، چوب‌ها و درهای حرم در آتش بسوزد.

علت

بی‌مبالاتی رومی‌ها و گروهی از اعراب، که سامرا را در اختیار داشته و به روضه آستان عسکریین(ع) کمتر اعتنا می‌کردند، دلیل این آتش‌سوزی دانسته شده است. سادات و بزرگان، به واسطه ستم‌گری از سامرا کوچ کرده و آستان آن دو امام(ع)، به دست این افراد افتاده بود. از جمله بی‌اعتنایی آن‌ها، موردی بود که باعث آتش‌سوزی شد؛ یک شب، چراغی را در محل نامناسب در داخل روضه قرار داده بودند؛ از فتیله، آتش به فرش اثر گذاشته، به تدریج، به چوب‌ها رسیده و سرانجام آتش‌سوزی ادامه یافته است. کسی حضور نداشته تا آتش را خاموش کند. فرش‌ها، ضریح، چوب‌ها و درهای حرم در آتش سوخت.

حاشیه

این رویداد، حاشيه هايى را در جامعه به وجود آورد كه شعاع آن، به باورها نیز رسید. محمدباقر مجلسی، اين آتش‌سوزى را موجب سستى عقيده برخی از شيعيانِ ضعيف الاعتقاد و مستمسكى براى دشمنان امامان(ع) دانسته، و در کتاب بحارالانوار، به این حاشیه پاسخ گفته است. وی این پيش‌آمدها را موجب زيان به مقام امامان(ع) ندانسته و آن‌ها را «خشم خدا بر مردم» معرفی کرده است. به باور او، ضرورتى ندارد كه خدا پيوسته معجزه‌ کند؛ زيرا اعجاز، تابع مصالح كلّى و اسرار بسيار ريز و مهمى است كه ما نمي‌توانيم پى به موقعيت و يا عدم موقعيت آن ببريم. وی، خود این را، نوعى امتحان و آزمايش براى مردم دانسته است. سپس رویدادهایی شبیه آتش‌سوزی سامرا را در دیگر اماکن مقدس مانند بارگاه حضرت محمد(ع) و کعبه برشمرده و به آن پرداخته است:

• يحيى بن سعيد، در كتاب خود جامع الشرائع، در رمضان ۶۵۴ق، از آتش گرفتن سقف‌های مسجدالنبی(ص) و منبر پیامبر(ص) خبر داده است. نویسنده کتاب عيون التواريخ، كه از عالمان اهل سنت است، دلیل این آتش‌سوزی را شمعدانی دانسته، که یکی از خادمان در خزانه آویزان کرده و شعله آن به سقف رسیده است. تلاش مردم برای خاموش کردن آن سودی نداشته؛ در نتیجه، تمام سقف‌هاى مسجد سوخته، برخی از پايه‌ها خراب شده و گچ‌‌هاى ديوار ريخته است. سقف حجره پيامبر(ص) نيز سوخته و هرچه باقی بوده روى زمين ريخته است.

• قرامطه، كعبه را ويران كردند و حجر الأسود را از آنجا برداشته و در مسجد كوفه نصب كردند.

مجلسی، پس از برشمردن این موارد، تاکید کرده معجزه‌اى که با قدرت غير عادى از رویدادهای پیش‌گفته، پيش‌گيرى کند دیده نشده است؛ البته او معتقد است معمولاً در چنين رخدادهایی، آثار خشم خدا بر مخالفين در آن نواحى، با فاصلۀ زمانی کمی آشكار شده است؛ چنانچه در آتش‌سوزى سامرا نیز خشم خدا بر اين گروه، آشكارا ديده شده است.

بازسازی

وقتی خبر آتش‌سوزى سامرا به سلطان حسين صفوى رسيد، دستور داد ویرانی‌ها را با هزینه آن دولت، بازسازی کنند. چهار صندوق مجلّل و ضريحى مشبك که آن را چون آسمان زيبا و درخشان توصیف کرده‌اند، در ایران ساخته شد و به دست چند تن از عالمان و مشاهیر، به سامرا ارسال شده و در مراسم باشکوهی بر قبور دو امام(ع)، نصب گردید.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله حاشيه هاى «آتش سوزى سامرا» محمد باقر پور امينى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ‌شماره اول، زمستان 88، ص57 است.

• بحار الأنوار، تحقیق و تصحیح جمعى از محققان، دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، 1403ق‏.
• البداية والنهاية، ابوالفداء اسماعيل بن كثير الدمشقي (ابن كثير)، تحقيق علي شيري، دار احياء التراث العربي، يروت، ١۴٠٨ق. (١٩٨٨م).
• الحوادث الجامعة والتجارب النافعة في المائة السابعة، عبدالرزاق بن احمد (ابن الفوطي البغدادي)، دار الفكر الحديث، بيروت، ١۴٠٧ق.
• مآثر الكبراء في تاريخ سامرا، ذبيح الله المحلاتي، المكتبة الحيدرية، ١۴٢۶ق.