نقاره

نقاره.

نقاره، دو طبل متصل به هم بوده، که یکی بزرگتر و با صدای بم‌تر و دیگری، کوچک‌تر با صدای زیرتر است. نقاره‌زنی آیینی کهن بوده و توسط آل بویه در جهان اسلام رواج یافت. از این ساز، در برخی حرم‌ها، در آیین نقاره‌زنی استفاده می‌شود. در آستان امام رضا(ع)، هر صبح و غروب و روزهای شاد مانند سالگرد ولادت امامان(ع)، تحویل سال نو و هنگام شفا یافتن یک بیمار نقاره نواخته می‌شود.

واژه‌شناسی

نقاره در واژه‌نامه‌های فارسی به دو معنای نوبت و نوعی طبل کوچک که با دو چوب باریک نواخته می‌شود، آمده است. به باور برخی، اصلِ معنای نقاره نوبت بوده و چون این طبل و شیپور در نوبت‌های خاصی زده می‌شود، به آن نقاره‌زنی گفته شده است. واژه‌های مترادف این واژه را دهل، طبل و کوس دانسته‌اند.

چیستی

دو طبل کوچک متصل به هم بوده، که یکی از آنها بزرگتر با صدای بم‌تر و یکی، کوچکتر با صدای زیرتر است. آلت نواختن نقاره، دو عدد چوب به نام چوب نقاره بوده و با دو دست نواخته می‌شود. گاهی یک دست در بم و دست دیگر در زیر، کار می‌کند؛ گاه هر دو چوب به بم یا به زیر می‌خورد. کاسه نقاره، از مس و پوست آن از گاو که ضخیم‌تر است، تهیه می‌شود. به نواختن نقاره، نقاره‌زنی و به کسی که بر این طبل‌ها می‌کوبد، نقاره‌چی یا نقاره‌زن می‌گویند.

پیشینه

خادمی در آستان امام رضا(ع)، در حال نقاره‌زنی.

نقاره‌زنی، آیینی کهن بوده و برای نخستین بار از سوی خاندان شیعه آل‌بویه، در جهان اسلام رواج یافت. آیین نقاره‌نوازی یا نوبت‌نوازی، در سده نهم و دهم قمری رواج داشته و تا زمان قاجار ادامه داشته است.

در حرم امام رضا (ع)

در آستان امام رضا(ع) روزی دو نوبت در صبح و غروب‌ها پیش از اذان، شماری از خادمان در جایگاه ویژه‌ای که نقاره‌خانه نام دارد، نقاره و شیپور می‌زنند. هنگامی که حادثه خاصی رخ می‌دهد که مردم شاد می‌شوند نیز، نقاره نواخته می‌شود؛ مانند شفا یافتن یک بیمار، شب‌های ولادتامامان(ع)، عید فطر، عید قربان و زمان تحویل سال نو. برخی نقاره‌نوازی را نشان شوکت و عظمت بارگاه رضوی دانسته‌اند. به گمانِ برخی، نقاره‌زنی در آستان امام رضا(ع)، به علت عنوان ولایت‌عهدی او بوده که او را سلطان می‌خوانده‌اند. این کار جنبه تشریفاتی دارد.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله فرهنگ نامه زیارت، جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره بیست و دوم، بهار ۱۳۹۴، ص۴۶ است.

• حرم در واژه‌ها، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسوی‌پناه، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
• سرگذشت موسیقی ایران، روح‌الله خالقی، فردوسی، ۱۳۳۳ش.
• فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، فرج‌الله خداپرستی، دانشنامه فارسی، ۱۳۷۶ش، برگرفته از نسخه پایگاه دادگان.