وادی رانوناء

وادی رانوناء

موقعیت احتمالی وادی رانوناء در اواخر دوره حضرت محمد(ص).
اطلاعات اوليه
نام‌های دیگر	رانون، سیل الوادی

وادی رانوناء یا رانون یا سیل الوادی، یکی از رودهای فصلی کوتاه مدینه بوده و امروزه مسیر طبیعی آن از میان رفته است. در گذشته،

واژه‌شناسی

وادی، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است. به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند. ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است. جمع وادی، «اودیة» بوده و در آیه فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها به کار رفته است.برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی» و «رود-دره فصلی» را به کار برده‌اند. واژه‌هایی مانند آبراهه، مَسیل، آبکند و کال، دیگر واژه‌های مترادف «وادی» در زبان فارسی است.

نام

وادی رانوناء، «الرانوناء» با الف و لام نیز خوانده‌ شده و برخی، «رانون» نیز گفته‌اند. برخی از تاریخ‌نگاران، آن را «سیل الوادی» یا «مسیل الوادی» نامیده‌اند.

به گفته برخی، «وادی الرانوناء» عمومی‌ترین و مشهورترین نام این وادی است و امروزه که مجرای طبیعی این وادی پنهان شده، نام «الوادی» تنها به بخش آغازین و سد قدیمی آن گفته شده و مردم جز نام «الرانوناء» نام دیگری نمی‌شناسند.

مکان

موقعیت احتمالی وادی رانوناء.

وادی رانوناء، در مسیر خود از جنوب به شمال، به موازات وادی عقیق که غربی‌ترین وادی یثرب است و وادی بطحان در شرق خود حرکت می‌کند و با پیوستن به بطحان در مرکز حوزة یثرب در جنوب مسجد غمامه، پایان می­یابد. مسجد جمعه در بنی سالم که پیامبر نخستین نماز جمعه را در آن برگزار کردند، در میان این وادی قرار داشت.

این وادی، میان مسجد قباء و مسجد نبوی(ص) کشیده شده است. و از حرة‌ قباء آمده و در وادی بطحان،‌جنوب مسجد غمامة می‌ریزد.

از وادی‌های جنوبی مدینه است.

‌ویژگی

از وادی‌های مشهور مدینه است.

وادی رانوناء یکی از وادی‌های کوتاه حوزة یثرب است.

برخی آن را از وادی‌های مبارک مدینه دانسته‌اند؛ زیرا آب این وادی از بخش‌های بالا و جنوب غربی «حرة‌ شوران» آغاز می‌شود و حضرت محمد(ص) از خدا خواست به این حرة برکت بدهد.

میان تاریخ‌نگاران در این تعیین آب‌ها و شرائع این وادی اختلاف کرده‌اند. به باور برخی همه اقوال حول منطقه حرة‌جنوبی دور می‌زند. که بعضی ها به حرة‌ شوران می شناسند. به ويژه در بخش جنوب غربی آن. علت اختلاف میان تاریخ‌نگاران، به خاطر بسیاری و گوناگونی مصادر این وادی است که باعث شده هر تاریخ‌نگاری به یکی از مصدرها اشاره کرده باشد.

مسجد جمعه

مسجد جمعه مسجدی است که از دوره نبوی باقی مانده و نخستین نماز جمعه‌ای که حضرت محمد(ص) در مدینه اقامه کرد در این مسجد بود. و آن در وادی ذی صلبی بود در مکانی که به آن القبیب می گفتند،‌در محیط بنی سالم بن عوف. و آن وقتی بود که حضرت محمد(ص) از مسجد قباء به سوی مدینه می‌آمد، پس وقت نماز جمعه رسید، پس او و گروهی که با او بودند نماز جمعه را در بطن وادی که منظور وادی رانوناء‌است دی مسجد بنی سالم به عوف خواندند.

حضرت محمد(ص) وقت نماز جمعه در بنی سالم بن عوف بود پس در مسجدی که در بطن وادی، وادی رانوناء بود نماز جمعه را برگزار کرد. این نخستین نماز جمعه بود که در مدینه خوانده می‌شد.

مسجد جمعه وقتی از مسجد قباء برمی‌گردی سمت راست تو قرار می گیرد و معروف است.

این مسجد بین قباء‌و مرکز مدینه قرار گرفته، در سمت راست جایی که به «الخط النازل» یا شارع قباء النازل نامیده شده است.

وقتی حضرت محمد(ص) به مدینه آمد چهار روز در قباء ماند و مسجد قباء را ساخت و از آنجا روز جمعه خارج شد پس وقت نماز جمعه در بنی سالم بن عوف رسید و در مسجدی که در بطن وادی،‌وادی رانوناء بود نماز جمعه رااقامه کرد. پس آن نخستین نماز جمعه‌ای بود که در مدینه می‌خواند.

در تاریخ

قبایل مدینة قدیم در این وادی منزل ساختند و در آن مزارع و نخیلات به پا کردند. بر این وادی، و عند تقابله مع بطحان، بطون بنی مرة بن مالک و بنی جحجبا از قبیله اوس در موضع عصبة در غرب مسجد قباء و منازلشان تا غرب وادی الرانوناء‌ امتداد می‌یافت.

روی برخی از سنگ‌های بزرگ و سیاه که در کنار سدهای قدیمی این وادی قرار دارد، نوشته‌هایی کهن، نقش شده است. برخی از آنها مربوط به صدر اسلام تشخیص داده شده است.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله بررسی جغرافیای طبیعی مدینه یحیی جهانگیری و علی اصغر کریم خانی، فصلنامه میقات حج، دوره ۲۶، ش۱۰۳، بهار ۱۳۹۷، ص۷۹–۱۰ است.

• اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ نمونه موردی: رود-دره فصلی ورودی شهرستان کرج، محمدرضا بمانیان، محمدرضا پورجعفر، زهرا محقق دولت‌آبادی، مجله مدیریت شهری، شماره۳۳، ص۲۵۹.
• تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، احمد یاسین احمد خیاری، عامه، عربستان، ۱۴۱۹ق‏.

• رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی (نمونه موردی مهرانه رود تبریز)، مسعود وحدت طلب، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ۱۳۹۵ش.
• ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، حسين بن محمد راغب اصفهانى، ، مرتضوي، تهران، 1374ش.

• تهذيب اللغة، محمد بن احمد ازهرى، احياء التراث العربي، بيروت، 1421ق.

• فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، فرج‌الله خداپرستی، شیراز، دانشنامه فارس، ۱۳۷۶ش.

• فرهنگ فارسی عمید، حسن عمید، سرپرست تألیف و ویرایش فرهاد قربان‌زاده، اشجع، ۱۳۸۹ش.

• كتاب العين، خليل بن احمد فراهيدى، نشر هجرت، قم، 1409ق.
• لسان العرب، محمد بن مكرم (ابن منظور)، دار صادر، بيروت، 1414ق.
• مدینه‌شناسی، محمدباقر نجفی، شرکت قلم، تهران، ۱۳۶۴ش.
• المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى، احمد بن محمد فيومى، مؤسسه دار الهجرة، قم، 1414ق.
• المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، محمد محمد حسن شراب، دار الشاميه-دار القلم، بيروت-دمشق، 1411ق.
• معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.

• مفردات ألفاظ القرآن، حسين بن محمد راغب اصفهانى، دار القلم، بيروت، 1412ق.