جمهرة الرحلات

جمهرة الرحلات، کتابی است چند جلدی، نوشته احمد محمد محمود (ت.۱۹۴۵م) و به زبان عربی، که به معرفی سفرنامه‌های حج پرداخته و تا کنون هشت جلد از آن چاپ شده است.

در چهار جلد دوم، دایره موضوع گسترش یافته و شامل معرفی سفرنامه‌ها به جزیرة العرب و کتاب‌های تاریخ، جغرافیا و فضایل مکه و مدینه نیز می‌شود.

چهار جلد نخست کتاب، در سال ۲۰۱۰م. و چهار جلد دوم آن در سال ۲۰۱۲م. توسط دارالسعودیه للنشر و توزیع، در ریاض، چاپ شده است.

نویسنده

احمد محمد محمود، روزنامه‌نگار سودانی الاصل و متولد سال ۱۹۴۵م. است، که بیشتر زندگی خود را در شهرهای مکه و مدینه گذرانده و در سمت روزنامه‌نگار و سردبیر در روزنامه‌های عربستان فعالیت داشته است.

قالب

کتاب جمهرة الرحلات، که به معرفی سفرنامه‌های حج پرداخته، تا کنون در هشت جلد تنظیم شده است. هر فصل از این کتاب، به معرفی یک سفرنامه اختصاص یافته و دارای تصویری از جلد کتاب چاپ شده نیز می‌باشد.

در آغاز هر فصل، چکیده‌ای چند صفحه‌ای از محتوای سفرنامه یا بخش‌های جالب آن، با مقدمه کوتاهی درباره نویسنده گرد آمده است.

محتوا

کتاب جمهرة الرحلات، مجموعه‌ای است که به معرفی سفرنامه‌های حج و جهان اسلام پرداخته است.

چهار جلد نخست

• جلد نخست و دوم، با عنوان رحلات الحج، به معرفی ۶۹ سفرنامه از نویسندگان مسلمان که به حج رفته‌اند پرداخته است. در میان این سفرنامه‌ها می‌توان سفرنامه ناصر خسرو و سفرنامه خسی در میقات نوشته جلال آل احمد را نام برد.
• جلد سوم، با عنوان رحلات المحرمه، شامل معرفی سفرنامه‌های اروپاییان به حجاز، مکه و مدینه است.
• جلد چهارم، با عنوان رحالة فی دیوان الملک عبدالعزیز، به معرفی سفرنامه‌هایی که در زمان آل سعود نوشته شده پرداخته، که شامل سفرنامه اروپاییان نیز می‌باشد.

چهار جلد دوم

در چهار جلد دوم کتاب، سفرنامه‌های معرفی شده متنوع‌تر از چهار جلد نخست کتاب بوده و اختصاصی به سفرنامه‌های حج یا حتی سفرنامه‌ها به عربستان ندارد و شرح آن چنین است:

• جلد پنجم و ششم، ادامه دو جلد نخست کتاب و دارای عنوان رحلات الحج است. در این دو جلد، افزون بر سفرنامه‌های حج، کتاب‌های غیر سفرنامه مانند کتاب‌های تاریخ و جغرافیا، فضایل مکه و مدینه و حتی اسرار و مناسک حج نیز معرفی شده است. این دو جلد، کتاب‌ها و پژوهش‌های جدید را نیز در بر می‌گیرد.
• جلد هفتم، با عنوان الرحالة السعودیین، به معرفی سفرنامه‌های نویسندگان عربستانی در داخل عربستان یا خارج از این کشور و سایر نقاط جهان می‌پردازد.
• جلد هشتم، با عنوان رحلة الخواجات الی البلاد العربیه، به معرفی سفرنامه‌های غیر مسلمانان و غیر عرب‌ها در سراسر تاریخ شبه جزیره عربی و نیز دیگر کشورها و سرزمین‌های عربی می‌پردازد.

چاپ

چهار جلد نخست کتاب، در سال ۲۰۱۰م. و چهار جلد دوم آن در سال ۲۰۱۲م. توسط دارالسعودیه للنشر و توزیع، در ریاض، در قطع وزیری به چاپ رسید.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل جمهر الرحلات.

• اتحاف الوري، عمر بن محمد بن فهد ( -885ق.)، به کوشش عبدالکريم، مکه، جامعة ام القري، 1408ق.
• احسن التقاسيم في معرفه الاقاليم، محمد بن احمد المقدسي ( -380ق.)، قاهره، مکتبه مدبولي، 1411ق.
• الاعلام، خير الدين بن محمود الزرکلي ( -1396ق.)، بيروت، دارالعلم للملايين، 1989م.
• اعيان الشيعه، سيد محسن الامين ( -1371ق.)، به کوشش سيد حسن الامين، بيروت، دارالتعارف، 1403ق.
• البدايه و النهايه في التاريخ، اسماعيل بن عمر بن کثير (700-774ق.)، بيروت، مکتبه المعارف، 1411ق.
• تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الاعلام، شمس‌الدين محمد بن احمد الذهبي ( -748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بيروت، دارالکتاب العربي، 1410ق.
• تاريخ مکه، دراس‍ات‌ ف‍ي‌ ال‍س‍ي‍اس‍ه‌ و ال‍ع‍ل‍م‌ و الاج‍ت‍م‍اع‌ و ال‍ع‍م‍ران،‌ احمد السباعي ( -1404ق.)، مکه، مطبوعات نادي مکه الثقافي، 1404ق.
• تجارب الامم، ابوعلي احمد بن محمد مسکويه ( -421ق.)، به کوشش ابوالقاسم امامي، تهران، سروش، 1379ش.
• تحصيل المرام ف‍ي‌ اخ‍ب‍ار ال‍ب‍ي‍ت‌ ال‍ح‍رام‌ و ال‍م‍ش‍اع‍ر ال‍ع‍ظام‌ و م‍ک‍ه‌ و ال‍ح‍رم‌ و ولات‍ه‍ا ال‍ف‍خ‍ام‌، محمد بن احمد الصباغ ( -1321ق.)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن ‌دهيش، مکه، مکتبه الاسدي، 1424ق
• التذکرة الحمدونيه، محمد بن حمدون ( -562ق.)، بيروت، دار صادر، 1417ق.
• سلسله‌هاي اسلامي جديد راهنماي گاهشماري و تبارشناسي، کليفور داد موند باسورث، ترجمه بدره‌اي، تهران، باستان شناسي اسلام و ايران، 1381ش.
• سير اعلام النبلاء، شمس‌الدين محمد بن احمد الذهبي ( -748ق.)، به کوشش گروهي از محققان، بيروت، الرساله، 1413ق.
• شَذَراتُ الذَهَب في اخبار من ذَهَب، عبدالحي بن عماد ( -1089ق.)، به کوشش عبدالقادر الارنووط، بيروت، دار ابن کثير، 1406ق.
• شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، محمد بن احمد التقي الفاسي ( -832ق.)، به کوشش گروهي از علما، بيروت، دارالکتب العلميه، 1421ق.
• صورة الارض، محمد بن حوقل النصيبي ( -367ق.)، بيروت، دار صادر، 1938م.
• العقد الثمين في تاريخ البلد الامين، محمد بن احمد التقي الفاسي ( -832ق.) به کوشش محمد عبدالقادرعطا، بيروت، دارالکتب العلميه، 1419ق.
• الکامل في التاريخ، علي بن محمد ابن الاثير (555-630ق.)، بيروت، دار صادر، 1385ق.
• منائح الکرم في اخبار مکه و البيت و ولاه الحرم، علي بن تاج الدين السنجاري ( -1125ق.)، تحقيق جميل عبدالله محمد المصري، مکه، جامعه ام القري، 1419ق.
• المنتظم في تاريخ الملوک و الامم، عبدالرحمن بن علي ابن الجوزي ( -597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفي عبدالقادر عطا و نعيم زرزور، بيروت، دارالکتب العلميه، 1412ق.
• النجوم الزاهره في ملوک مصر و القاهره، ابن تغري بردي الاتابکي( -874ق.)، قاهره، وزاره‌ ال‍ث‍ق‍اف‍ه‌ و الارش‍اد ال‍ق‍وم‍ي‌، الهيئه المصريه العامه، 1391ق.