مسجد فضیخ: تفاوت میان نسخه‌ها
(←امروزه) |
(←امروزه) |
||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
بر پایه گزارشی، در حدود سال ۱۳۰۷ق.<ref name=":2">میقات حج، ش ۸۷ و ۸۹، بخش ذراع مدینه، ص۷۷.</ref> درازای بنای مسجد يازده گز و پهنای آن نيز يازده گز بوده است.<ref name=":3">میقات حج، ش ۸۷ و ۸۹، بخش ذراع مدینه، ص۱۴۸.</ref> گزارشی در حدود سال ۱۳۲۱ق.<ref>هدیة الزائرین، مقدمه مصحح، ص۹.</ref> درازای بنای این مسجد را نزدیک به ۲۰ ذرع دانسته و بخشی از آن را با چوب خرما پوشانده معرفی کرده است.<ref name=":1" /> بر پایه گزارشی | بر پایه گزارشی، در حدود سال ۱۳۰۷ق.<ref name=":2">میقات حج، ش ۸۷ و ۸۹، بخش ذراع مدینه، ص۷۷.</ref> درازای بنای مسجد يازده گز و پهنای آن نيز يازده گز بوده است.<ref name=":3">میقات حج، ش ۸۷ و ۸۹، بخش ذراع مدینه، ص۱۴۸.</ref> گزارشی در حدود سال ۱۳۲۱ق.<ref>هدیة الزائرین، مقدمه مصحح، ص۹.</ref> درازای بنای این مسجد را نزدیک به ۲۰ ذرع دانسته و بخشی از آن را با چوب خرما پوشانده معرفی کرده است.<ref name=":1" /> | ||
بر پایه گزارشی نزدیک به سال ۱۴۱۷ق. (۱۳۷۵ش)،<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه (۱۳۷۵ش)، ص۱۶۷.</ref> مسجد فضیخ، [[رواق|رواقی]] به درازی ۱۹متر و پهنای ۴ متر داشته و [[صحن]] آن نیز با همان درازا و با پهنای ۱۴ متر بوده است. بر پایه گزارش دیگری در همان سال،<ref>صفا در صفا، پیش‌گفتار، ص۱۱.</ref> بر بالاى درِ مسجد، كتيبه كوچكى نصب است كه بر روى آن «مسجد فضيخ» نگاشته شده است.<ref>صفا در صفا، ص۸۱.</ref> | |||
==اشتباه با مسجد بنوقریظه== | ==اشتباه با مسجد بنوقریظه== | ||
مسجد بنوقُریظه، از دیگر مساجد تاریخی مدینه، به اشتباه به مسجد فضیخ شهرت یافته است. این مسجد، در منطقه شرق [[مسجد قبا]]، نزدیک [[مشربه ام‌ابراهیم]] قرار دارد.<ref name=":0">آثار اسلامی مکه و | مسجد بنوقُریظه، از دیگر مساجد تاریخی مدینه، به اشتباه به مسجد فضیخ شهرت یافته است. این مسجد، در منطقه شرق [[مسجد قبا]]، نزدیک [[مشربه ام‌ابراهیم]] قرار دارد.<ref name=":0">آثار اسلامی مکه و مدینه (1390ش)، ص301-299.</ref> | ||
==امروزه== | ==امروزه== | ||
ساختمان مسجد فضیخ از میان رفته؛ ولی زمینی که مسجد در آن قرار داشته، درون یک چهاردیواری بدونِ در باقی مانده است.<ref name=":0" /> بر پایه تصاویر ماهواره‌ای، امروزه چهاردیواری پیش‌گفته نیز از میان رفته و هیچ اثری از مسجد باقی نمانده است. | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ ۹ مهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۲:۱۶
مسجد فضیخ یا شمس یا ردّ الشمس،
مکان
مسجد فضیخ، در شرق مسجد قبا و ميان مسجد قبا و مشربه ام ابراهيم قرار دارد.[۱] این مسجد در انتهاى شارع على بن ابى‌طالب(ع) و در يكى از خيابان‌هاى فرعى آن قرار گرفته است.[۲]
نام
واژه «فضیخ»، به معنای شرابی است که از خرما،[یادداشت ۱][۳] بدون اینکه آتش به آن برسد[۴] گرفته شده باشد. برخی آن را به معنای شراب انگور نیز دانسته‌اند.[۵]
بر پایه روایتی در منابع اهل سنت، در محل این مسجد، گروهی از مسلمانان در اوايل ظهور اسلام، پیش از نزول آيه حرمت خمر، به باده‌گسارى می‌پرداختند، زمانی که آيه حرمت خمر نازل شد، توبه كرده و آن محل را به مسجد تبديل كردند. به این علت این مسجد به فضیخ نامیده شد.[۶]
نام دیگر این مسجد، «شمس» است.[۶] به گفته برخی، علت نامگذاری آن، باور مردم به روی دادن معجزه رد الشمس در این مکان بوده است.[۷] برخی نیز، علت نامگذاری آن را قرار گرفتن آن روی تپه بلندی دانسته‌اند که خورشید هنگام طلوع، نخسین بار بر آن می‌تابیده است.[۸]
از این مسجد به «ردّالشمس» نیز یاد شده که علت آن، باور به روی دادن معجزه رد الشمس در این مکان بوده است.[۲]
رد الشمس
این مسجد، در منابع شیعه و سنی، به‌عنوان یکی از مساجد ساخته شده در محل نماز خواندن حضرت محمد(ص) دانسته شده[۹] و نزد شیعه این باور وجود داشته که در محل این مسجد، معجزه ردّ شمس به وقوع پیوسته است.[۱۰]
بر پایه روایتی در منابع شیعه، در محل این مسجد، حضرت محمد(ص) در حالی که سر خود را روی دامن امام علی(ع) گذاشته بود خوابید. امام علی(ع) نماز عصر خود را نخوانده بود، با این همه، نخواست پیامبر(ص) را بیدار کند؛ تا اینکه وقت نماز گذشت و نماز عصر او قضا شد. پیامبر(ص) پس از بیدار شدن از خداوند خواست آفتاب را برگرداند. آفتاب برگشت و امام علی(ع) نماز عصر خود را خواند.[۱۱]
جمال‌الدین مطری (م.741ق)، اشاره کرده است که در زمان وی، مسجد فضیخ به نام «مسجد الشمس» شهرت داشته است.[۱۲] اگرچه او وجه این شهرت را بیان نکرده، ولی از اشاره فیروزآبادی می‌توان دریافت که علت شهرت آن به این نام، باور واقع شدن معجزه ردّ شمس در محل این مسجد بوده است. با این همه، او در وقوع این معجزه در محل مسجد فضیخ تردید کرده و محل آن را در منطقه صهباء در خیبر دانسته است.[۷]
همچنین از سوی دیگر، حسین بن حمدان خصیبی (م.334ق) پس از نقل روایتی مبنی بر اینکه در محل وقوع معجزه ردّ شمس مسجدی ساخته شد، محل این مسجد را در زمان خود یعنی سال 273ق. زمین پست و همواری در غرب مدینه تعیین کرده و آن را زیارتگاه مشهوری دانسته که همواره بازسازی می‌شود و به محل ردّ شمس برای علی(ع) شهرت دارد و گفته است که او خود این مسجد را دیده و در آن نماز خوانده است.[۱۳]
مستحبات
محمدباقر مجلسی عالم شیعی، نماز خواندن در مسجدهای مدینه از جمله مسجد فضیح را سنت دانسته است.[۱۴]
پیشینه
بر پایه گزارشی، در حدود سال ۱۳۰۷ق.[۱۵] درازای بنای مسجد يازده گز و پهنای آن نيز يازده گز بوده است.[۱۶] گزارشی در حدود سال ۱۳۲۱ق.[۱۷] درازای بنای این مسجد را نزدیک به ۲۰ ذرع دانسته و بخشی از آن را با چوب خرما پوشانده معرفی کرده است.[۱]
بر پایه گزارشی نزدیک به سال ۱۴۱۷ق. (۱۳۷۵ش)،[۱۸] مسجد فضیخ، رواقی به درازی ۱۹متر و پهنای ۴ متر داشته و صحن آن نیز با همان درازا و با پهنای ۱۴ متر بوده است. بر پایه گزارش دیگری در همان سال،[۱۹] بر بالاى درِ مسجد، كتيبه كوچكى نصب است كه بر روى آن «مسجد فضيخ» نگاشته شده است.[۲۰]
اشتباه با مسجد بنوقریظه
مسجد بنوقُریظه، از دیگر مساجد تاریخی مدینه، به اشتباه به مسجد فضیخ شهرت یافته است. این مسجد، در منطقه شرق مسجد قبا، نزدیک مشربه ام‌ابراهیم قرار دارد.[۲۱]
امروزه
ساختمان مسجد فضیخ از میان رفته؛ ولی زمینی که مسجد در آن قرار داشته، درون یک چهاردیواری بدونِ در باقی مانده است.[۲۱] بر پایه تصاویر ماهواره‌ای، امروزه چهاردیواری پیش‌گفته نیز از میان رفته و هیچ اثری از مسجد باقی نمانده است.
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ هدیة الزائرین، ص۷۲.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ صفا در صفا، ص۸۱.
- ↑ المحیط فی اللغة، ج۴، ص ۲۳۷.
- ↑ مجمع البحرین، ص۴۴۰.
- ↑ لسان العرب، ج۳، ص۴۵.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجرة، ص134؛ حاشیة الشهاب، ج۳، ص۲۱۴.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، السمهودی، علی بن عبدالله، 1422ق، ج3، ص171.
- ↑ تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، ص۱۷۳.
- ↑ الکافی، الکلینی، محمد بن یعقوب، 1401ق.، ج4، ص560؛ تاریخ المدینه المنورة، ابن شبّه، عمر بن زید، ج1، ص69.
- ↑ الکافی، الکلینی، محمد بن یعقوب، 1401ق، ج4، ص562.
- ↑ بحار الانوار، ج۴۱، ص۱۸۲، باب۱۰۹، حدیث۱۹؛ قصص راوندی، ص۲۹۰، فصل۶، حدیث۳۵۹.
- ↑ التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجرة، المطری، محمد بن احمد، 1426ق، ص134.
- ↑ الهدایه الکبری، الخصیبی، حسین بن حمدان، 1423ق/2002م، ص121- 120.
- ↑ بیست و پنج رساله فارسی، ص۵۰۵.
- ↑ میقات حج، ش ۸۷ و ۸۹، بخش ذراع مدینه، ص۷۷.
- ↑ میقات حج، ش ۸۷ و ۸۹، بخش ذراع مدینه، ص۱۴۸.
- ↑ هدیة الزائرین، مقدمه مصحح، ص۹.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه (۱۳۷۵ش)، ص۱۶۷.
- ↑ صفا در صفا، پیش‌گفتار، ص۱۱.
- ↑ صفا در صفا، ص۸۱.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ آثار اسلامی مکه و مدینه (1390ش)، ص301-299.
- ↑ شراب یتخذ من البسر المفضوخ المکسور.
منابع
آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، چاپ 14، 1390ش. (ویرایش جدید).
بحار الانوار، محمّد باقر بن محمّد تقى مجلسى، بيروت، مؤسّسة الوفاء، ١۴٠۴ ق.
بیست و پنج رساله فارسی، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، گردآورنده محمود بن شهاب‌الدین مرعشی، تحقیق مهدی رجایی، قم، کتابخانه حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی، 1412ق. (1370ش).
تاریخ المدینه المنورة، ابن شبّه، عمر بن زید، تحقیق فهیم محمد شلتوت، بی‌تا، بی‌جا، بی‌نا.
التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجرة، المطری، محمد بن احمد، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، داره الملک عبدالعزیز، 1426ق. (2005م).
حاشیة الشهاب المسماة عنایة القاضي و کفایة الراضي علی تفسیر البیضاوي، احمد بن محمد خفاجی تحقیق عبد الرزاق مهدی، بیروت، دار الکتب العلميه، ۱۴۱۷ق. (۱۹۹۷).
صفا در صفا، منصور گتمیری، تهران، مشعر، ۱۳۸۵ش.
قصص الانبياء، قطب الدين راوندى (م.۵٧٣ق)، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى آستان قدس، ١۴٠٩ق.
الکافی، الکلینی، محمد بن یعقوب، بیروت، دار صعب و دار التعارف، 1401ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم (ابن منظور)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق. (۱۹۹۴م).
مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، احمد حسینی اشکوری، تهرا، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
المحیط فی اللغة، اسماعیل بن عباد صاحب بن عباد، تحقیق محدحسن آل یاسین، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۴ق. (۱۹۹۴م).
وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، السمهودی، علی بن عبدالله، تحقیق قاسم السامرائی، مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ق. (2001م).
الهدایه الکبری، حسین بن حمدان الخصیبی، بیروت، مؤسسه البلاغ، 1423ق. (2002م).
هدیة الزائرین، هادی بن محمدامین تهرانی نجفی، تصحیح سیدمحمد (عارف) موسوی نژاد، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.