حزام: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی، اصلاح املا)
خط ۱: خط ۱:
'''حِزام''' یا '''طِراز''' یا '''مِنطقه'''، به کمربند و نوار دور پرده کعبه گفته می‌شود.
'''حِزام''' یا '''طِراز''' یا '''مِنطقه'''، به کمربند و نوار دور پرده کعبه گفته می‌شود.


==نام==
== نام ==
واژه حزام، از ريشه «ح ز م» به معناي بستن، محکم و جمع کردن است<ref>. الصحاح، ج5، ص1898؛ معجم مقاييس اللغه، ج2، ص53؛ النهايه، ج1، ص379، «حزم».</ref> و به کمربند زين چارپايان<ref>. معجم مقاييس اللغه، ج2، ص53-54؛ لسان العرب، ج12، ص131، «حزم».</ref> يا هر کمربندی<ref>. تاج العروس، ج16، ص145-146، «حزم».</ref> گفته مي‌شود.
واژه حزام، از ریشه «ح ز م» به معنای بستن، محکم و جمع کردن است<ref>. الصحاح، ج5، ص1898؛ معجم مقاییس اللغه، ج2، ص53؛ النهایه، ج1، ص379، «حزم».</ref> و به کمربند زین چارپایان<ref>. معجم مقاییس اللغه، ج2، ص53-54؛ لسان العرب، ج12، ص131، «حزم».</ref> یا هر کمربندی<ref>. تاج العروس، ج16، ص145-146، «حزم».</ref> گفته می‌شود.


کمربند و نوار دور پرده کعبه را نیز حزام گفته‌اند<ref>. الکعبة و الکسوه، ص180-189؛ موزه و پرده‌بافي، ص109.</ref> و پاره‌ای منابع از آن با نام «طِراز»<ref>. نک: رحله ابن بطوطه، ج1، ص410؛ افادة الانام، ج1، ص449؛ تاريخ الکعبة المعظمه، ص262.</ref> يا «مِنطقه»<ref>. مفرحة الانام، ص75؛ مرآة الحرمين، ج1، ص277.</ref> ياد کرده‌اند.
کمربند و نوار دور پرده کعبه را نیز حزام گفته‌اند<ref>. الکعبة و الکسوه، ص180-189؛ موزه و پرده‌بافی، ص109.</ref> و پاره‌ای منابع از آن با نام «طِراز»<ref>. نک: رحله ابن بطوطه، ج1، ص410؛ افادة الانام، ج1، ص449؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص262.</ref> یا «مِنطقه»<ref>. مفرحة الانام، ص75؛ مرآة الحرمین، ج1، ص277.</ref> یاد کرده‌اند.


==ویژگی‌ها==
== ویژگی‌ها ==
حزامِ پرده کعبه، به درازای ۴۵ متر و پهنای ۹۵ سانتی‌متر بوده و از ۱۶ قطعه متصل به هم تشکیل شده است. حزام، دور پرده کعبه و در بخش پایین با فاصله نه متر از زمین نصب شده است.<ref>. الکعبة و الکسوه، ص180-189؛ موزه و پرده‌بافي، ص109.</ref>  
حزامِ پرده کعبه، به درازای ۴۵ متر و پهنای ۹۵ سانتی‌متر بوده و از ۱۶ قطعه متصل به هم تشکیل شده است. حزام، دور پرده کعبه و در بخش پایین با فاصله نه متر از زمین نصب شده است.<ref>. الکعبة و الکسوه، ص180-189؛ موزه و پرده‌بافی، ص109.</ref>


حزام، در [[کارگاه پرده‌بافی]] تولید می‌شود.<ref>. موزه و پرده‌بافي، ص108-109.</ref> پارچه‌های آن ابریشمی<ref>. موزه و پرده‌بافي، ص105.</ref> و سیاه بوده<ref>. http://factory.gph.gov.sa</ref> و نقوش و آیات [[قرآن]]، به خط ثلث مرکب<ref>. موزه و پرده‌بافي، ص107.</ref> با نخ‌های نقره‌ای زراندود گلدوزی شده است.<ref>. موزه و پرده‌بافي، ص107.</ref>
حزام، در [[کارگاه پرده‌بافی]] تولید می‌شود.<ref>. موزه و پرده‌بافی، ص108-109.</ref> پارچه‌های آن ابریشمی<ref>. موزه و پرده‌بافی، ص105.</ref> و سیاه بوده<ref>. http://factory.gph.gov.sa</ref> و نقوش و آیات [[قرآن]]، به خط ثلث مرکب<ref>. موزه و پرده‌بافی، ص107.</ref> با نخ‌های نقره‌ای زراندود گلدوزی شده است.<ref>. موزه و پرده‌بافی، ص107.</ref>


==نوشته‌ها==
== نوشته‌ها ==
کاتب نوشته‌ها، عبدالرحیم امین بخاری، از کاتبان دوره عبدالعزیز [[آل سعود]] (حک: 1319-1373ق) است.<ref>. کعبه و جامه آن، ص260.</ref> نوشه‌های روی قطعه‌های حزام، آیه‌هایی از قرآن با درون‌مایه [[کعبه]] و [[حج]] است. آیات یاد شده که در چهار سوی کعبه با [[بسمله]] آغاز می‌شود، چنین است:
کاتب نوشته‌ها، عبدالرحیم امین بخاری، از کاتبان دوره عبدالعزیز [[آل سعود]] (حک: ۱۳۱۹–۱۳۷۳ق) است.<ref>. کعبه و جامه آن، ص260.</ref> نوشه‌های روی قطعه‌های حزام، آیه‌هایی از قرآن با درون‌مایه [[کعبه]] و [[حج]] است. آیات یاد شده که در چهار سوی کعبه با [[بسمله]] آغاز می‌شود، چنین است:


===ضلع مقام ابراهيم===
=== ضلع مقام ابراهیم ===
* '''قطعه ۱''': بسمله به همراه {{آیه|وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی}}<ref name=":0">سوره بقره (2)، آیه 125.</ref> به طول ۲۸۹ سانتی‌متر.
* '''قطعه ۲''': {{آیه|وَعَهِدْنا إِلی إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیتِی لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکفِینَ وَ الرُّکعِ السُّجُود}}<ref name=":0"/> به طول ۳۰۳ سانتی‌متر.
* '''قطعه ۳''': {{آیه|وَإِذْ یرْفَعُ إِبْراهِیمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَیتِ وَإِسْماعِیلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّک أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیم‏}}<ref>سوره بقره(2)، آیه 127.</ref> به طول ۳۱۴ سانتی‌متر.
* '''قطعه ۴''': {{آیه|رَبَّنا وَاجْعَلْنا مُسْلِمَینِ لَک وَ مِنْ ذُرِّیتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَک وَ أَرِنا مَناسِکنا وَ تُبْ عَلَینا إِنَّک أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیم}}<ref>سوره بقره(2)، آیه 128.</ref> به طول ۳۳۸ سانتی‌متر.


*'''قطعه 1''': بسمله به همراه {{آیه|وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِيمَ مُصَلًّي}}<ref name=":0">سوره بقره (2)، آیه 125.</ref> به طول 289 سانتي‌متر.
=== ضلع شرقی ===
*'''قطعه 2''': {{آیه|وَعَهِدْنا إِلي إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ أَنْ طَهِّرا بَيتِي لِلطَّائِفِينَ وَ الْعاكفِينَ وَ الرُّكعِ السُّجُود}}<ref name=":0" /> به طول 303 سانتي‌متر.
* '''قطعه ۱''': بسمله به همراه {{آیه|قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً وَما کانَ مِنَ الْمُـشْرِکین}}<ref>سوره آل عمران (3)، آیه 95.</ref> به طول ۲۵۴ سانتی‌متر.
*'''قطعه 3''': {{آیه|وَإِذْ يرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيتِ وَإِسْماعِيلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّك أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيم‏}}<ref>سوره بقره(2)، آیه 127.</ref> به طول 314 سانتي‌متر.
* '''قطعه ۲''': {{آیه|إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکةَ مُبارَکاً وَهُدی لِلْعالَمِین}}<ref>سوره آل عمران(3)، آیه 96.</ref> به طول ۲۶۷ سانتی‌متر.
*'''قطعه 4''': {{آیه|رَبَّنا وَاجْعَلْنا مُسْلِمَينِ لَك وَ مِنْ ذُرِّيتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَك وَ أَرِنا مَناسِكنا وَ تُبْ عَلَينا إِنَّك أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيم}}<ref>سوره بقره(2)، آیه 128.</ref> به طول 338 سانتي‌متر.
* '''قطعه ۳''': {{آیه|فِیهِ آیاتٌ بَیناتٌ مَقامُ إِبْراهِیمَ وَمَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً}}<ref name=":2">سوره آل عمران(3)، آیه 97.</ref> به طول ۲۰۳ سانتی‌متر.
* '''قطعه ۴''': {{آیه|وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبِیلاً وَمَنْ کفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِی عَنِ الْعالَمِین}}<ref name=":2"/> به طول ۳۰۳ سانتی‌متر.


===ضلع شرقی===
=== ضلع مستجار ===
* '''قطعه ۱''': بسمله به همراه {{آیه|وَإِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهِیمَ مَکانَ الْبَیتِ أَنْ لا تُشْـرِک بِی شَیئاً وَطَهِّرْ بَیتِی لِلطَّائِفِینَ وَالْقائِمِینَ وَالرُّکعِ السُّجُود}}<ref>سوره حج(22)، آیه 26.</ref> به طول ۳۲۸ سانتی‌متر.
* '''قطعه ۲''': {{آیه|وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یأْتُوک رِجالاً وَعَلی کلِّ ضامِرٍ یأْتِینَ مِنْ کلِّ فَجٍّ عَمِیق}}<ref>سوره حج (22)، آیه 27.</ref> به طول ۲۴۳ سانتی‌متر.
* '''قطعه ۳''': {{آیه|لِیشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ یذْکرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیامٍ مَعْلُوماتٍ عَلی ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعامِ فَکلُوا مِنْها}}<ref>سوره حج(22)، آیه 28.</ref> به طول ۳۳۷ سانتی‌متر.
* '''قطعه ۴''': {{آیه|وَأَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِیر ثُمَّ لْیقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیطَّوَّفُوا بِالْبَیتِ الْعَتِیق}}<ref>سوره حج (22)، آیات 28 و 29.</ref> به همراه «صدق الله العظیم» به طول ۳۰۴ سانتی‌متر.


*'''قطعه 1''': بسمله به همراه {{آیه|قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَما كانَ مِنَ الْمُـشْرِكين}}<ref>سوره آل عمران (3)، آیه 95.</ref> به طول 254 سانتي‌متر.
=== ضلع حجر اسماعیل ===
*'''قطعه 2''': {{آیه|إِنَّ أَوَّلَ بَيتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكةَ مُبارَكاً وَهُدي لِلْعالَمِين}}<ref>سوره آل عمران(3)، آیه 96.</ref> به طول 267 سانتي‌متر.
* '''قطعه ۱''': بسمله به همراه {{آیه|الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِی الْحَج}}<ref name=":1">سوره بقره(2)، آیه 197.</ref> به طول ۳۲۳ سانتی‌متر.
*'''قطعه 3''': {{آیه|فِيهِ آياتٌ بَيناتٌ مَقامُ إِبْراهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً}}<ref name=":2">سوره آل عمران(3)، آیه 97.</ref> به طول 203 سانتي‌متر.
* '''قطعه ۲''': {{آیه|وَما تَفْعَلُوا مِنْ خَیرٍ یعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوی وَاتَّقُونِ یا أُولِی الْأَلْباب}}<ref name=":1"/> به طول ۲۳۸ سانتی‌متر.
*'''قطعه 4''': {{آیه|وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَيتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيهِ سَبِيلاً وَمَنْ كفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِي عَنِ الْعالَمِين}}<ref name=":2" /> به طول 303 سانتي‌متر.
* '''قطعه ۳''': {{آیه|لَیسَ عَلَیکمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکمْ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْکرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرام}}<ref>سوره بقره(2)، آیه 198.</ref> به طول ۲۵۲ سانتی‌متر.
* '''قطعه ۴''': {{آیه|وَ اذْکرُوهُ کما هَداکمْ وَ إِنْ کنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّین ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیثُ أَفاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ}}<ref>سوره بقره(2)، آیات 198 و 199.</ref> به طول ۱۹۹ سانتی‌متر.<ref>. نک: موزه و پرده‌بافی، ص122-137.</ref>


===ضلع مستجار===
زیر حزام در چهار سوی کعبه کتیبه‌هایی قرار دارد که در سه جهت، منقش به آیات قرآن است. میان کتیبه‌های یاد شده، قطعه‌هایی مربع شکل، موسوم به«کردشیات» و منقوش به سوره توحید و نیز پارچه‌نوشته‌هایی با عبارات حمدله و اسمای الهی، در چهار طرف کعبه، قرار دارند.<ref>. موزه و پرده‌بافی، ص56، 124-137؛ کعبه و جامه آن، ص214، 264؛ میقات حج، ش38، ص99-100، «کمربند کعبه و نوشته‌های روی آن».</ref>


*'''قطعه 1''': بسمله به همراه {{آیه|وَإِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهِيمَ مَكانَ الْبَيتِ أَنْ لا تُشْـرِك بِي شَيئاً وَطَهِّرْ بَيتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْقائِمِينَ وَالرُّكعِ السُّجُود}}<ref>سوره حج(22)، آیه 26.</ref> به طول 328 سانتي‌متر.
== پیشینه ==
*'''قطعه 2''': {{آیه|وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يأْتُوك رِجالاً وَعَلي‏ كلِّ ضامِرٍ يأْتِينَ مِنْ كلِّ فَجٍّ عَمِيق}}<ref>سوره حج (22)، آیه 27.</ref> به طول 243 سانتي‌متر.
قدیمی‌ترین گزارش از وجود حزام، به دوره متوکل [[بنی‌عباس|عباسی]] (حک:۲۳۲–۲۴۷ق) و به نصب کمربندی نقره‌ای به پهنای دو سوم ذراع در سال ۲۴۱ق. برمی‌گردد.<ref>. نک: مرآة الحرمین، ج1، ص277.</ref> در سده چهارم<ref>. سفرنامه ناصر خسرو، ص130-131.</ref> و ششم قمری<ref>. رحله ابن جبیر، ج1، ص141.</ref> از حلقه‌های منقوشی در پرده کعبه یاد شده است. به گمان برخی، این حلقه‌ها شکل آغازین حزام پرده بوده است.<ref>. تاریخ الکعبة المعظمه، ص262-263؛ نیز نک: کعبه و جامه آن، ص144.</ref>
*'''قطعه 3''': {{آیه|لِيشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ يذْكرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيامٍ مَعْلُوماتٍ عَلی ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعامِ فَكلُوا مِنْها}}<ref>سوره حج(22)، آیه 28.</ref> به طول 337 سانتي‌متر.
*'''قطعه 4''': {{آیه|وَأَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِير ثُمَّ لْيقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيطَّوَّفُوا بِالْبَيتِ الْعَتِيق}}<ref>سوره حج (22)، آیات 28 و 29.</ref> به همراه «صدق الله العظيم» به طول 304 سانتي‌متر.


===ضلع حجر اسماعيل===
در سده هشتم<ref>. رحله ابن بطوطه، ص410.</ref> و نهم قمری، کمربندی سفید برای پرده کعبه گزارش شده که نزدیک به سال ۸۰۰ق. به رنگ زرد<ref>. صبح الاعشی، ج4، ص287؛ شفاء الغرام، ج1، ص169؛ قس: افادة الانام، ج1، ص449.</ref> و نزدیک به دویست سال بعد به رنگ طلایی تبدیل شد.<ref>. افادة الانام، ج1، ص449؛ تحصیل المرام، ج1، ص155.</ref> در اوایل سده نهم قمری، از درج آیاتی از قرآن روی کمربند گزارش شده است.<ref>. تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص121؛ نک: التاریخ القویم، ج4، ص10.</ref>


*'''قطعه 1''': بسمله به همراه {{آیه|الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَج}}<ref name=":1">سوره بقره(2)، آیه 197.</ref> به طول 323 سانتي‌متر.
میان سال‌های ۱۲۸۴ تا اوایل سده ۱۴ق، حزام دارای هشت قطعه بوده و میان هر دو قطعه دایره‌هایی نصب می‌شد.<ref>. مرآة الحرمین، ج1، ص284، تصویر شماره 110؛ کعبه و جامه آن، ص209-210؛ میقات حج، ش35، ص137-138، «جامه مصری در دوران جدید».</ref> در سال ۱۳۴۶ق. برای نخستین بار حزام در مکه تولید شد و دایره‌ها از میان حزام حذف شد.<ref>. فرهنگ‌نامه حج، ص786.</ref>
*'''قطعه 2''': {{آیه|وَما تَفْعَلُوا مِنْ خَيرٍ يعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيرَ الزَّادِ التَّقْوی‏ وَاتَّقُونِ يا أُولِي الْأَلْباب}}<ref name=":1" /> به طول 238 سانتي‌متر.
*'''قطعه 3''': {{آیه|لَيسَ عَلَيكمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكمْ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرام}}<ref>سوره بقره(2)، آیه 198.</ref> به طول 252 سانتي‌متر.
*'''قطعه 4''': {{آیه|وَ اذْكرُوهُ كما هَداكمْ وَ إِنْ كنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّين‏ ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيثُ أَفاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ}}<ref>سوره بقره(2)، آیات 198 و 199.</ref> به طول 199 سانتي‌متر.<ref>. نک: موزه و پرده‌بافي، ص122-137.</ref>
 
زير حزام در چهار سوي کعبه کتيبه‌هايي قرار دارد که در سه جهت، منقش به آيات قرآن است. میان کتيبه‌هاي ياد شده، قطعه‌هايي مربع شکل، موسوم به «کردشيات» و منقوش به سوره توحيد و نيز پارچه‌نوشته‌هايي با عبارات حمدله و اسماي الهي، در چهار طرف کعبه، قرار دارند.<ref>. موزه و پرده‌بافي، ص56، 124-137؛ کعبه و جامه آن، ص214، 264؛ ميقات حج، ش38، ص99-100، «کمربند کعبه و نوشته‌هاي روي آن».</ref>
 
==پیشینه==
قدیمی‌ترین گزارش از وجود حزام، به دوره متوکل [[بنی‌عباس|عباسی]] (حک:232-247ق) و به نصب کمربندی نقره‌ای به پهنای دو سوم ذراع در سال ۲۴۱ق. برمی‌گردد.<ref>. نک: مرآة الحرمين، ج1، ص277.</ref> در سده چهارم<ref>. سفرنامه ناصر خسرو، ص130-131.</ref> و ششم قمری<ref>. رحله ابن جبير، ج1، ص141.</ref> از حلقه‌های منقوشی در پرده کعبه یاد شده است. به گمان برخی، این حلقه‌ها شکل آغازین حزام پرده بوده است.<ref>. تاريخ الکعبة المعظمه، ص262-263؛ نيز نک: کعبه و جامه آن، ص144.</ref>
 
در سده هشتم<ref>. رحله ابن بطوطه، ص410.</ref> و نهم قمری، کمربندی سفید برای پرده کعبه گزارش شده که نزدیک به سال ۸۰۰ق. به رنگ زرد <ref>. صبح الاعشي، ج4، ص287؛ شفاء الغرام، ج1، ص169؛ قس: افادة الانام، ج1، ص449.</ref> و نزدیک به دویست سال بعد به رنگ طلایی تبدیل شد.<ref>. افادة الانام، ج1، ص449؛ تحصيل المرام، ج1، ص155.</ref> در اوایل سده نهم قمری، از درج آیاتی از قرآن روی کمربند گزارش شده است.<ref>. تاريخ مکة المشرفه، ج1، ص121؛ نک: التاريخ القويم، ج4، ص10.</ref>
 
میان سال‌هاي 1284 تا اوايل سده 14ق، حزام دارای هشت قطعه بوده و میان هر دو قطعه دایره‌هایی نصب می‌شد.<ref>. مرآة الحرمين، ج1، ص284، تصوير شماره 110؛ کعبه و جامه آن، ص209-210؛ ميقات حج، ش35، ص137-138، «جامه مصري در دوران جديد».</ref> در سال ۱۳۴۶ق. برای نخستین بار حزام در مکه تولید شد و دایره‌ها از میان حزام حذف شد.<ref>. فرهنگ‌نامه حج، ص786.</ref>  


بارها نوشته‌های روی حزام در طول تاریخ تغییر یافت، تا اینکه از سال ۱۳۸۴ق.<ref>. مصنع کسوة الکعبه، ص18؛ الاطلس المصور، ص158.</ref> نوشته‌ها به شکل امروزین درآمد.
بارها نوشته‌های روی حزام در طول تاریخ تغییر یافت، تا اینکه از سال ۱۳۸۴ق.<ref>. مصنع کسوة الکعبه، ص18؛ الاطلس المصور، ص158.</ref> نوشته‌ها به شکل امروزین درآمد.
==جستارهای وابسته==


*[[پرده کعبه]]
== جستارهای وابسته ==
*[[کارگاه پرده‌بافی]]
* [[پرده کعبه]]
* [[کارگاه پرده‌بافی]]


==پانویس==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس =  
  | آدرس =
  | عنوان = حزام، ج۷
  | عنوان = حزام، ج۷
  | نویسنده = مهدی ملک‌محمدی
  | نویسنده = مهدی ملک‌محمدی
}}
}}
*'''الاطلس المصور لمکة المکرمة و المشاعر المقدسه'''، معراج نواب احمد نورا و عبدالله صالح شاووش، ریاض، دارالملک العزیز، ۱۴۲۴ق.
* '''الاطلس المصور لمکة المکرمة و المشاعر المقدسه'''، معراج نواب احمد نورا و عبدالله صالح شاووش، ریاض، دارالملک العزیز، ۱۴۲۴ق.
*'''افادة الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام'''، عبدالله بن محمد الغازی (م. ۱۳۶۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۳۰ق.
* '''افادة الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام'''، عبدالله بن محمد الغازی (م. ۱۳۶۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۳۰ق.
*'''تاج العروس من جواهر القاموس'''، مرتضی الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
* '''تاج العروس من جواهر القاموس'''، مرتضی الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
*'''التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم'''، محمد طاهر الکردی، تصحیح عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
* '''التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم'''، محمد طاهر الکردی، تصحیح عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
*'''تاریخ الکعبة المعظمة عمارتها و کسوتها و سدانتها'''، حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، ۱۴۰۲ق.
* '''تاریخ الکعبة المعظمة عمارتها و کسوتها و سدانتها'''، حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، ۱۴۰۲ق.
*'''تاریخ مکة المشرفة و المسجدالحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف'''، محمد بن احمد ابن الضیاء (م. ۸۵۴ق)، مکه، مکتبة التجاریة مصطفی احمد الباز، ۱۴۱۶ق.
* '''تاریخ مکة المشرفة و المسجدالحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف'''، محمد بن احمد ابن الضیاء (م. ۸۵۴ق)، مکه، مکتبة التجاریة مصطفی احمد الباز، ۱۴۱۶ق.
*'''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و المشاعر العظام و مکة و الحرم و ولاتها الفخام'''، محمد بن احمد الصباغ (م. ۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.
* '''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و المشاعر العظام و مکة و الحرم و ولاتها الفخام'''، محمد بن احمد الصباغ (م. ۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.
*'''رحلة ابن جبیر'''، محمد بن احمد (م. ۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
* '''رحلة ابن جبیر'''، محمد بن احمد (م. ۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
*'''رحلة ابن بطوطه (تحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار)'''، ابن بطوطه (م. ۷۷۹ق)، تحقیق عبدالهادی تازی، رباط، اکادیمیه المملکه المغربیه، ۱۴۱۷ق.
* '''رحلة ابن بطوطه (تحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار)'''، ابن بطوطه (م. ۷۷۹ق)، تحقیق عبدالهادی تازی، رباط، اکادیمیه المملکه المغربیه، ۱۴۱۷ق.
*'''سفرنامه ناصرخسرو'''، ناصر خسرو (م. ۴۸۱ق)، به کوشش الخشاب، بیروت، دارالکتاب الجدید، ۱۹۸۳م.
* '''سفرنامه ناصرخسرو'''، ناصر خسرو (م. ۴۸۱ق)، به کوشش الخشاب، بیروت، دارالکتاب الجدید، ۱۹۸۳م.
*'''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
* '''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
*'''صبح الاعشی فی صناعة الانشاء'''، احمد بن علی قلقشندی (م. ۸۲۱ق)، به کوشش سهیل صادق زکار، دمشق، وزاره الثقافه، ۱۹۸۱م.
* '''صبح الاعشی فی صناعة الانشاء'''، احمد بن علی قلقشندی (م. ۸۲۱ق)، به کوشش سهیل صادق زکار، دمشق، وزاره الثقافه، ۱۹۸۱م.
*'''الصحاح (تاج اللغة وصحاح العربیه)'''، اسماعیل بن حماد الجوهری (م. ۳۹۳ق)، به کوشش احمد عبدالغفور العطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
* '''الصحاح (تاج اللغة وصحاح العربیه)'''، اسماعیل بن حماد الجوهری (م. ۳۹۳ق)، به کوشش احمد عبدالغفور العطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
*'''فرهنگ‌نامه حج'''، مجتبی تونه‌ای، مشهور، ۱۳۹۰ش.
* '''فرهنگ‌نامه حج'''، مجتبی تونه‌ای، مشهور، ۱۳۹۰ش.
*'''الکعبة والکسوة منذ اربعه الاف سنه حتی الیوم'''، احمد عبدالغفور عطار، مکه، ۱۳۹۷ق.
* '''الکعبة والکسوة منذ اربعه الاف سنه حتی الیوم'''، احمد عبدالغفور عطار، مکه، ۱۳۹۷ق.
*'''کعبه و جامه آن از آغاز تاکنون'''، محمد الدقن، ترجمه انصاری، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۴ش.
* '''کعبه و جامه آن از آغاز تاکنون'''، محمد الدقن، ترجمه انصاری، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۴ش.
*'''لسان العرب'''، محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰–۷۱۱ق)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
* '''لسان العرب'''، محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰–۷۱۱ق)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
*'''مرآة الحرمین'''، ابراهیم رفعت باشا (م. ۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
* '''مرآة الحرمین'''، ابراهیم رفعت باشا (م. ۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
*'''مصنع کسوة الکعبة المشرفه'''، الرئاسة العامه لشئون المسجدالحرام، ۱۴۱۹ق.
* '''مصنع کسوة الکعبة المشرفه'''، الرئاسة العامه لشئون المسجدالحرام، ۱۴۱۹ق.
*'''معجم مقاییس اللغه'''، احمد بن فارس (م. ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
* '''معجم مقاییس اللغه'''، احمد بن فارس (م. ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
*'''مفرحة الانام فی تأسیس بیت الله الحرام'''، زین العابدین بن نورالدین الحسینی الکاشانی (م. قرن۱۱ق)، به کوشش عبودی نصار، تهران، انتشارات مشعر، ۱۴۲۸ق.
* '''مفرحة الانام فی تأسیس بیت الله الحرام'''، زین العابدین بن نورالدین الحسینی الکاشانی (م. قرن۱۱ق)، به کوشش عبودی نصار، تهران، انتشارات مشعر، ۱۴۲۸ق.
*'''موزه و پرده‌بافی مکه مکرمه'''، عمار ابوطالبی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۷ش.
* '''موزه و پرده‌بافی مکه مکرمه'''، عمار ابوطالبی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۷ش.
*'''میقات حج (فصلنامه)'''، تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
* '''میقات حج (فصلنامه)'''، تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
*'''النهایة فی غریب الحدیث و الاثر'''، ابن اثیر (م. ۶۰۶ق)، به کوشش طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۴ش.
* '''النهایة فی غریب الحدیث و الاثر'''، ابن اثیر (م. ۶۰۶ق)، به کوشش طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۴ش.
{{پایان}}
{{پایان}}

نسخهٔ ‏۲۴ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۰۰:۵۴

حِزام یا طِراز یا مِنطقه، به کمربند و نوار دور پرده کعبه گفته می‌شود.

نام

واژه حزام، از ریشه «ح ز م» به معنای بستن، محکم و جمع کردن است[۱] و به کمربند زین چارپایان[۲] یا هر کمربندی[۳] گفته می‌شود.

کمربند و نوار دور پرده کعبه را نیز حزام گفته‌اند[۴] و پاره‌ای منابع از آن با نام «طِراز»[۵] یا «مِنطقه»[۶] یاد کرده‌اند.

ویژگی‌ها

حزامِ پرده کعبه، به درازای ۴۵ متر و پهنای ۹۵ سانتی‌متر بوده و از ۱۶ قطعه متصل به هم تشکیل شده است. حزام، دور پرده کعبه و در بخش پایین با فاصله نه متر از زمین نصب شده است.[۷]

حزام، در کارگاه پرده‌بافی تولید می‌شود.[۸] پارچه‌های آن ابریشمی[۹] و سیاه بوده[۱۰] و نقوش و آیات قرآن، به خط ثلث مرکب[۱۱] با نخ‌های نقره‌ای زراندود گلدوزی شده است.[۱۲]

نوشته‌ها

کاتب نوشته‌ها، عبدالرحیم امین بخاری، از کاتبان دوره عبدالعزیز آل سعود (حک: ۱۳۱۹–۱۳۷۳ق) است.[۱۳] نوشه‌های روی قطعه‌های حزام، آیه‌هایی از قرآن با درون‌مایه کعبه و حج است. آیات یاد شده که در چهار سوی کعبه با بسمله آغاز می‌شود، چنین است:

ضلع مقام ابراهیم

  • قطعه ۱: بسمله به همراه ﴿وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی﴾[۱۴] به طول ۲۸۹ سانتی‌متر.
  • قطعه ۲: ﴿وَعَهِدْنا إِلی إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیتِی لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکفِینَ وَ الرُّکعِ السُّجُود﴾[۱۴] به طول ۳۰۳ سانتی‌متر.
  • قطعه ۳: ﴿وَإِذْ یرْفَعُ إِبْراهِیمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَیتِ وَإِسْماعِیلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّک أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیم‏﴾[۱۵] به طول ۳۱۴ سانتی‌متر.
  • قطعه ۴: ﴿رَبَّنا وَاجْعَلْنا مُسْلِمَینِ لَک وَ مِنْ ذُرِّیتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَک وَ أَرِنا مَناسِکنا وَ تُبْ عَلَینا إِنَّک أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیم﴾[۱۶] به طول ۳۳۸ سانتی‌متر.

ضلع شرقی

  • قطعه ۱: بسمله به همراه ﴿قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً وَما کانَ مِنَ الْمُـشْرِکین﴾[۱۷] به طول ۲۵۴ سانتی‌متر.
  • قطعه ۲: ﴿إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکةَ مُبارَکاً وَهُدی لِلْعالَمِین﴾[۱۸] به طول ۲۶۷ سانتی‌متر.
  • قطعه ۳: ﴿فِیهِ آیاتٌ بَیناتٌ مَقامُ إِبْراهِیمَ وَمَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً﴾[۱۹] به طول ۲۰۳ سانتی‌متر.
  • قطعه ۴: ﴿وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبِیلاً وَمَنْ کفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِی عَنِ الْعالَمِین﴾[۱۹] به طول ۳۰۳ سانتی‌متر.

ضلع مستجار

  • قطعه ۱: بسمله به همراه ﴿وَإِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهِیمَ مَکانَ الْبَیتِ أَنْ لا تُشْـرِک بِی شَیئاً وَطَهِّرْ بَیتِی لِلطَّائِفِینَ وَالْقائِمِینَ وَالرُّکعِ السُّجُود﴾[۲۰] به طول ۳۲۸ سانتی‌متر.
  • قطعه ۲: ﴿وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یأْتُوک رِجالاً وَعَلی کلِّ ضامِرٍ یأْتِینَ مِنْ کلِّ فَجٍّ عَمِیق﴾[۲۱] به طول ۲۴۳ سانتی‌متر.
  • قطعه ۳: ﴿لِیشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ یذْکرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیامٍ مَعْلُوماتٍ عَلی ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعامِ فَکلُوا مِنْها﴾[۲۲] به طول ۳۳۷ سانتی‌متر.
  • قطعه ۴: ﴿وَأَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِیر ثُمَّ لْیقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیطَّوَّفُوا بِالْبَیتِ الْعَتِیق﴾[۲۳] به همراه «صدق الله العظیم» به طول ۳۰۴ سانتی‌متر.

ضلع حجر اسماعیل

  • قطعه ۱: بسمله به همراه ﴿الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِی الْحَج﴾[۲۴] به طول ۳۲۳ سانتی‌متر.
  • قطعه ۲: ﴿وَما تَفْعَلُوا مِنْ خَیرٍ یعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوی وَاتَّقُونِ یا أُولِی الْأَلْباب﴾[۲۴] به طول ۲۳۸ سانتی‌متر.
  • قطعه ۳: ﴿لَیسَ عَلَیکمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکمْ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْکرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرام﴾[۲۵] به طول ۲۵۲ سانتی‌متر.
  • قطعه ۴: ﴿وَ اذْکرُوهُ کما هَداکمْ وَ إِنْ کنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّین ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیثُ أَفاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ﴾[۲۶] به طول ۱۹۹ سانتی‌متر.[۲۷]

زیر حزام در چهار سوی کعبه کتیبه‌هایی قرار دارد که در سه جهت، منقش به آیات قرآن است. میان کتیبه‌های یاد شده، قطعه‌هایی مربع شکل، موسوم به«کردشیات» و منقوش به سوره توحید و نیز پارچه‌نوشته‌هایی با عبارات حمدله و اسمای الهی، در چهار طرف کعبه، قرار دارند.[۲۸]

پیشینه

قدیمی‌ترین گزارش از وجود حزام، به دوره متوکل عباسی (حک:۲۳۲–۲۴۷ق) و به نصب کمربندی نقره‌ای به پهنای دو سوم ذراع در سال ۲۴۱ق. برمی‌گردد.[۲۹] در سده چهارم[۳۰] و ششم قمری[۳۱] از حلقه‌های منقوشی در پرده کعبه یاد شده است. به گمان برخی، این حلقه‌ها شکل آغازین حزام پرده بوده است.[۳۲]

در سده هشتم[۳۳] و نهم قمری، کمربندی سفید برای پرده کعبه گزارش شده که نزدیک به سال ۸۰۰ق. به رنگ زرد[۳۴] و نزدیک به دویست سال بعد به رنگ طلایی تبدیل شد.[۳۵] در اوایل سده نهم قمری، از درج آیاتی از قرآن روی کمربند گزارش شده است.[۳۶]

میان سال‌های ۱۲۸۴ تا اوایل سده ۱۴ق، حزام دارای هشت قطعه بوده و میان هر دو قطعه دایره‌هایی نصب می‌شد.[۳۷] در سال ۱۳۴۶ق. برای نخستین بار حزام در مکه تولید شد و دایره‌ها از میان حزام حذف شد.[۳۸]

بارها نوشته‌های روی حزام در طول تاریخ تغییر یافت، تا اینکه از سال ۱۳۸۴ق.[۳۹] نوشته‌ها به شکل امروزین درآمد.

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ . الصحاح، ج5، ص1898؛ معجم مقاییس اللغه، ج2، ص53؛ النهایه، ج1، ص379، «حزم».
  2. ↑ . معجم مقاییس اللغه، ج2، ص53-54؛ لسان العرب، ج12، ص131، «حزم».
  3. ↑ . تاج العروس، ج16، ص145-146، «حزم».
  4. ↑ . الکعبة و الکسوه، ص180-189؛ موزه و پرده‌بافی، ص109.
  5. ↑ . نک: رحله ابن بطوطه، ج1، ص410؛ افادة الانام، ج1، ص449؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص262.
  6. ↑ . مفرحة الانام، ص75؛ مرآة الحرمین، ج1، ص277.
  7. ↑ . الکعبة و الکسوه، ص180-189؛ موزه و پرده‌بافی، ص109.
  8. ↑ . موزه و پرده‌بافی، ص108-109.
  9. ↑ . موزه و پرده‌بافی، ص105.
  10. ↑ . http://factory.gph.gov.sa
  11. ↑ . موزه و پرده‌بافی، ص107.
  12. ↑ . موزه و پرده‌بافی، ص107.
  13. ↑ . کعبه و جامه آن، ص260.
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ سوره بقره (2)، آیه 125.
  15. ↑ سوره بقره(2)، آیه 127.
  16. ↑ سوره بقره(2)، آیه 128.
  17. ↑ سوره آل عمران (3)، آیه 95.
  18. ↑ سوره آل عمران(3)، آیه 96.
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ سوره آل عمران(3)، آیه 97.
  20. ↑ سوره حج(22)، آیه 26.
  21. ↑ سوره حج (22)، آیه 27.
  22. ↑ سوره حج(22)، آیه 28.
  23. ↑ سوره حج (22)، آیات 28 و 29.
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ سوره بقره(2)، آیه 197.
  25. ↑ سوره بقره(2)، آیه 198.
  26. ↑ سوره بقره(2)، آیات 198 و 199.
  27. ↑ . نک: موزه و پرده‌بافی، ص122-137.
  28. ↑ . موزه و پرده‌بافی، ص56، 124-137؛ کعبه و جامه آن، ص214، 264؛ میقات حج، ش38، ص99-100، «کمربند کعبه و نوشته‌های روی آن».
  29. ↑ . نک: مرآة الحرمین، ج1، ص277.
  30. ↑ . سفرنامه ناصر خسرو، ص130-131.
  31. ↑ . رحله ابن جبیر، ج1، ص141.
  32. ↑ . تاریخ الکعبة المعظمه، ص262-263؛ نیز نک: کعبه و جامه آن، ص144.
  33. ↑ . رحله ابن بطوطه، ص410.
  34. ↑ . صبح الاعشی، ج4، ص287؛ شفاء الغرام، ج1، ص169؛ قس: افادة الانام، ج1، ص449.
  35. ↑ . افادة الانام، ج1، ص449؛ تحصیل المرام، ج1، ص155.
  36. ↑ . تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص121؛ نک: التاریخ القویم، ج4، ص10.
  37. ↑ . مرآة الحرمین، ج1، ص284، تصویر شماره 110؛ کعبه و جامه آن، ص209-210؛ میقات حج، ش35، ص137-138، «جامه مصری در دوران جدید».
  38. ↑ . فرهنگ‌نامه حج، ص786.
  39. ↑ . مصنع کسوة الکعبه، ص18؛ الاطلس المصور، ص158.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل [ حزام، ج۷].
  • الاطلس المصور لمکة المکرمة و المشاعر المقدسه، معراج نواب احمد نورا و عبدالله صالح شاووش، ریاض، دارالملک العزیز، ۱۴۲۴ق.
  • افادة الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام، عبدالله بن محمد الغازی (م. ۱۳۶۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۳۰ق.
  • تاج العروس من جواهر القاموس، مرتضی الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
  • التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، محمد طاهر الکردی، تصحیح عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
  • تاریخ الکعبة المعظمة عمارتها و کسوتها و سدانتها، حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، ۱۴۰۲ق.
  • تاریخ مکة المشرفة و المسجدالحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف، محمد بن احمد ابن الضیاء (م. ۸۵۴ق)، مکه، مکتبة التجاریة مصطفی احمد الباز، ۱۴۱۶ق.
  • تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و المشاعر العظام و مکة و الحرم و ولاتها الفخام، محمد بن احمد الصباغ (م. ۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.
  • رحلة ابن جبیر، محمد بن احمد (م. ۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
  • رحلة ابن بطوطه (تحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار)، ابن بطوطه (م. ۷۷۹ق)، تحقیق عبدالهادی تازی، رباط، اکادیمیه المملکه المغربیه، ۱۴۱۷ق.
  • سفرنامه ناصرخسرو، ناصر خسرو (م. ۴۸۱ق)، به کوشش الخشاب، بیروت، دارالکتاب الجدید، ۱۹۸۳م.
  • شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
  • صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، احمد بن علی قلقشندی (م. ۸۲۱ق)، به کوشش سهیل صادق زکار، دمشق، وزاره الثقافه، ۱۹۸۱م.
  • الصحاح (تاج اللغة وصحاح العربیه)، اسماعیل بن حماد الجوهری (م. ۳۹۳ق)، به کوشش احمد عبدالغفور العطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
  • فرهنگ‌نامه حج، مجتبی تونه‌ای، مشهور، ۱۳۹۰ش.
  • الکعبة والکسوة منذ اربعه الاف سنه حتی الیوم، احمد عبدالغفور عطار، مکه، ۱۳۹۷ق.
  • کعبه و جامه آن از آغاز تاکنون، محمد الدقن، ترجمه انصاری، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۴ش.
  • لسان العرب، محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰–۷۱۱ق)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
  • مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت باشا (م. ۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
  • مصنع کسوة الکعبة المشرفه، الرئاسة العامه لشئون المسجدالحرام، ۱۴۱۹ق.
  • معجم مقاییس اللغه، احمد بن فارس (م. ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
  • مفرحة الانام فی تأسیس بیت الله الحرام، زین العابدین بن نورالدین الحسینی الکاشانی (م. قرن۱۱ق)، به کوشش عبودی نصار، تهران، انتشارات مشعر، ۱۴۲۸ق.
  • موزه و پرده‌بافی مکه مکرمه، عمار ابوطالبی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۷ش.
  • میقات حج (فصلنامه)، تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
  • النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ابن اثیر (م. ۶۰۶ق)، به کوشش طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۴ش.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=حزام&oldid=33743»