وقوف در مشعر

وقوف در مشعر یا وقوف در مزدلفه،

مفهوم‌شناسی

«وقوف» در لغت به معنای ایستادن و توقف کردن است و در اصطلاح حج، به ماندن در مکانی خاص گفته می‌شود.

«وقوف در مشعر»، به معنای «ماندن در مشعر» بوده و سومین عملِ واجبِ حج است.

احکام

وقوف در مشعر، به قصد وقوف و قربة الی الله، واجب است؛ ولى تمام آن، ركن نيست. بلكه ركن، وقوفِ مقدارى از بين‌الطلوعين است؛ اگرچه به اندازه يك دقيقه باشد.

زمان

بر پایه نظر مشهور فقیهان شیعه، زمان وقوف در مشعر، از طلوع صبح روز دهم ذی‌الحجه تا طلوع آفتاب است؛ البته شب عيد قربان را نيز بايد به نيت اطاعت الهى در آن‌جا بمانند و از اذان صبح نيت وقوف داشته باشند.

هرچند زمان وقوف تا طلوع آفتاب است، ولى حاجیان مى‌توانند كمى پيش از طلوع آفتاب از مشعر حركت كنند. البته بنابر احتياط، نبايد پيش از طلوع از وادى مُحسّر (حد فاصله بين مشعر و منا) بگذرند.

ابوحنیفه، پایه‌گذار مذهب حنفیه، وقت وقوف در مشعر را از طلوع فجر تا طلوع خورشید دانسته است. به گفته مالک بن انس، رئیس مذهب مالکی، حج‌گذار هر ساعتی از شب عید قربان و پیش از طلوع فجر را وقوف کند کافی است. امام شافعی، پیشوای مذهب شافعی، وقوف در هر لحظه‌ای پس از نیمه‌شب عید قربان را کافی دانسته است.

مکان

نوشتار اصلی: مشعر

مکان وقوف، مشعر است؛ هر جای آن که باشد. محدوده مشعر با تابلوهایی به رنگ بنفش مشخص شده که سمت بیرونی آنها نوشته شده «بدایة مزدلفة» (آغاز مزدلفه) و سمت داخلی آنها «نهایة مزدلفة» (پایان مزدلفه). وقوف در خارج از این محدوده صحیح نیست.

اقسام

• اختیاری:‌ از اذان صبح تا طلوع آفتاب روز عيد قربان.
• اضطراری شبانه: بخشی از شب عید، پیش از اذان صبح، هر چند اندکی از آن.
• اضطراری روزانه: بخشی از نیمه اول روز عید؛ یعنی از طلوع آفتاب تا ظهر، هر چند اندکی از آن.

وقوف اضطراری برای حج‌گزاری است که از وقوف اختیاری معذور باشد.

مستحبات

برخی از مستحبات وقوف در مشعر، چنین است:

• تأخیر نماز مغرب و عشا از عرفات و خواندن آن در مشعر؛
• خواندن نماز مغرب و عشا با یک اذان و دو اقامه؛
• مشعر را پیاده طی کردن؛ به‌ویژه برای کسی که سال اول حج او است؛
• حرکت به سوی منا، کمی پیش از طلوع آفتاب (تا وادی مُحسّر)؛
• عبادت و اطاعت الهى هر مقدار از شب که توانایی آن باشد؛
• ذکر الهی گفتن در بخشى از وقت، هرچند كم باشد؛ (برخى از فقیهان، ذكر گفتن در مشعر را بنابر احتياط، لازم دانسته‌اند.)
• گردآوریی سنگ‌ريزه‌هايى كه در منا بايد به جمرات بزنند؛
• خواندن دعاهایی که وارد شده، مانند دعایِ «اَللَّهُمَّ هَذِهِ جَمْعٌ فَاجْمَعْ لِي فِيهَا جَوَامِعَ اَلْخَيْرِ كُلِّهِ اَللَّهُمَّ لاَ تُؤْيِسْنِي مِنَ اَلْخَيْرِ اَلَّذِي سَأَلْتُكَ أَنْ تَجْمَعَهُ لِي فِي قَلْبِي وَ عَرِّفْنِي مَا عَرَّفْتَ أَوْلِيَاءَكَ فِي مَنْزِلِي هَذَا وَ هَبْ لِي جَوَامِعَ اَلْخَيْرِ وَ اَلْيُسْرِ كُلِّهِ؛ خدايا نام اين مکان جمع است، پس - به يُمن معنى آن - همگى جوامع خیر را در اين سرزمين براى من جمع كن! خدايا من را از آن خيرى كه از تو می‌خواهم تا آن را در فضاى قلبم گردآوری ناامید نکن و همگى جوامع خير و آسانى در شئون زندگانى را به من ارزانى دار!»

فلسفه

بر پایه روایتی، حاجی پس از تضرع و زاری در عرفات، اجازه ورود به حرم مکی را می‌گیرد و در آستانه درِ دوم (یعنی مشعر که در محدوده حرم مکی قرار دارد) نگه داشته می‌شود. پس از دعا و قربانی و رها کردن آلودگی‌ها، اجازه می‌یابد که با پاکی به زیارت بیاید.

جستارهای وابسته

• وقوف
• وقوف در عرفات

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه مناسک حج، محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش، ص۵۷-۶۴ و کتاب فرهنگ اصلاحات حج و عمره:راهنمای زائران سرزمین وحی، مسعود فکری، احمد علائی، تهران، مشعر، ۱۳۹۳، ص۲۷۵ و حج در اندیشه اسلامی، علی قاضی‌عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۸۴ش است.

• بدائع الصنائع (الفقه‌الحنبلی)، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، المصادر الفقهیه، بیروت، ۱۴۲۲ق.
• جرعه‌ای از صهبای حج، عبدالله جوادی آملی، تهران، مشعر، ۳۸۶ش.
• حج و عمره در قرآن و حدیث، محمد محمدی ری‌شهری، ترجمه جواد محدثی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۶ش.
• درآمدی بر فقه مقارن، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش.
• علل الشرائع، شیخ صدوق، قم، انتشارات مکتبة الداوری، بی‌تا.
• فقه السنه، السّید سابق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
• قاموس الحج و العمره من حجة النبی و عمره، احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
• الکافی، ثقة الاسلام کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ش.
• کتاب الخلاف فی الفقه، شیخ طوسی، تهران، ۱۳۷۷ش.
• المحجّة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، مولی محسن فیض کاشانی، بیروت: ۱۴۰۳، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
• المراقبات (اعمال السنة)، میرزا جواد ملکی تبریزی، ترجمهٔ میرزا حکیم خسروانی، تهران: بی‌تا، انتشارات فقیه.
• مستدرک الوسائل، محدث نوری، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.
• مصباح الشریعة ومفتاح الحقیقه، منسوب به امام ششم حضرت صادق علیه السلام ، تهران: ۱۳۶۰، انجمن اسلامی حکمت و فلسفهٔ ایران.
• وسائل الشیعه الی تحصیل الشریعه، محمدبن الحسن الحرّ العاملی، تحقیق مؤسسة آل البیت، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۹ق.
• شیوه ای نو در بیان احکام حج و عمره، محمدعلی فقیهی، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.
• من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی بن‌بابویه، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامي، بی‌تا.