وقوف در مشعر

وقوف در مشعر، به معنای ماندن در مشعر (مزدلفه) از طلوع صبح روز دهم ذی‌الحجه (عید قربان) تا طلوع آفتاب بوده و سومین عملِ واجبِ حج است. وقوفِ حداقلی در مشعر، رکن حج شمرده شده است.

خواندن دعاهای خاص، ذکر الهی و گردآوری سنگ‌ریزه‌هایی که در منا باید به جمرات زده شود از مستحبات وقوف در مشعر است. در روایات، مشعر، آستانه درِ دوم حرم مکی دانسته شده، که حج‌گزار با نگه‌داشته شدن و پاک شدن در آن، اجازه زیارت کردن خانه خدا می‌یابد.

مفهوم‌شناسی

«وقوف» در لغت به معنای ایستادن و توقف کردن است و در اصطلاح حج، به ماندن در مکانی خاص گفته می‌شود.

«وقوف در مشعر»، به معنای «ماندن در مشعر» بوده و سومین عملِ واجبِ حج است.

احکام

وقوف در مشعر، به قصد وقوف و قربة الی الله، واجب است؛ ولى تمام آن، ركن نيست. بلكه ركن، وقوفِ مقدارى از بين‌الطلوعين است؛ اگرچه به اندازه يك دقيقه باشد.

زمان

بر پایه نظر مشهور فقیهان شیعه، زمان وقوف در مشعر، از طلوع صبح روز دهم ذی‌الحجه تا طلوع آفتاب است؛ البته شب عيد قربان را نيز بايد به نيت اطاعت الهى در آن‌جا بمانند و از اذان صبح نيت وقوف داشته باشند.

هرچند زمان وقوف تا طلوع آفتاب است، ولى حاجیان مى‌توانند كمى پيش از طلوع آفتاب از مشعر حركت كنند. البته بنابر احتياط، نبايد پيش از طلوع از وادى مُحسّر (حد فاصله بين مشعر و منا) بگذرند.

ابوحنیفه، پایه‌گذار مذهب حنفیه، وقت وقوف در مشعر را از طلوع فجر تا طلوع خورشید دانسته است. به گفته مالک بن انس، رئیس مذهب مالکی، حج‌گذار هر ساعتی از شب عید قربان و پیش از طلوع فجر را وقوف کند کافی است. امام شافعی، پیشوای مذهب شافعی، وقوف در هر لحظه‌ای پس از نیمه‌شب عید قربان را کافی دانسته است.

مکان

تصویری قدیمی از وقوف حاجیان در مشعر. گفته شده این تصویر را کریستیان هورغرونْیی، مستشرق هلندی در سال ۱۸۸۴-۱۸۸۵م. گرفته است.

نوشتار اصلی: مشعر

مکان وقوف، مشعر است؛ هر جای آن که باشد. محدوده مشعر با تابلوهایی به رنگ بنفش مشخص شده که سمت بیرونی آنها نوشته شده «بدایة مزدلفة» (آغاز مزدلفه) و سمت داخلی آنها «نهایة مزدلفة» (پایان مزدلفه). وقوف در خارج از این محدوده صحیح نیست.

اقسام

• اختیاری:‌ از اذان صبح تا طلوع آفتاب روز عيد قربان.
• اضطراری شبانه: بخشی از شب عید، پیش از اذان صبح، هر چند اندکی از آن.
• اضطراری روزانه: بخشی از نیمه اول روز عید؛ یعنی از طلوع آفتاب تا ظهر، هر چند اندکی از آن.

وقوف اضطراری برای حج‌گزاری است که از وقوف اختیاری معذور باشد.

مستحبات

برخی از مستحبات وقوف در مشعر، چنین است:

• تأخیر نماز مغرب و عشا از عرفات و خواندن آن در مشعر؛
• خواندن نماز مغرب و عشا با یک اذان و دو اقامه؛
• مشعر را پیاده طی کردن؛ به‌ویژه برای کسی که سال اول حج او است؛
• حرکت به سوی منا، کمی پیش از طلوع آفتاب (تا وادی مُحسّر)؛
• عبادت و اطاعت الهى هر مقدار از شب که توانایی آن باشد؛
• ذکر الهی گفتن در بخشى از وقت، هرچند كم باشد؛ (برخى از فقیهان، ذكر گفتن در مشعر را بنابر احتياط، لازم دانسته‌اند.)
• گردآوریی سنگ‌ريزه‌هايى كه در منا بايد به جمرات بزنند؛
• خواندن دعاهایی که وارد شده است.

فلسفه

بر پایه روایتی، حاجی پس از تضرع و زاری در عرفات، اجازه ورود به حرم مکی را می‌گیرد و در آستانه درِ دوم (یعنی مشعر که در محدوده حرم مکی قرار دارد) نگه داشته می‌شود. پس از دعا و قربانی و رها کردن آلودگی‌ها، اجازه می‌یابد که با پاکی به زیارت بیاید.

جستارهای وابسته

• وقوف
• وقوف در عرفات

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه مناسک حج، محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش، ص۵۷-۶۴ و کتاب فرهنگ اصلاحات حج و عمره:راهنمای زائران سرزمین وحی، مسعود فکری، احمد علائی، تهران، مشعر، ۱۳۹۳، ص۲۷۵ و حج در اندیشه اسلامی، علی قاضی‌عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۸۴ش است.

• ترجمه و متن کتاب من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق (ابن بابویه)، ترجمه محمدجواد غفاری، بی‌جا، نشر صدوق، ۱۳۶۷ش.
• جرعه‌ای از صهبای حج، عبدالله جوادی آملی، تهران، مشعر، ۳۸۶ش.
• حج و عمره در قرآن و حدیث، محمد محمدی ری‌شهری، ترجمه جواد محدثی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۶ش.
• شیوه ای نو در بیان احکام حج و عمره، محمدعلی فقیهی، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.
• قاموس الحج و العمره من حجة النبی و عمره، احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
• الکافی، ثقة الاسلام کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ش.
• مزدلفة، مبيت الحجاج الواقع بين وادي منى وجبل عرفة، المکتبة الرقمیة العالمیة، بایگانی شده از اصلی، تاریخ بازدید مطلب: ۱۶ تیر ۱۳۹۹.
• من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی بن‌بابویه، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامي، بی‌تا.