سرمه کشیدن: تفاوت میان نسخه‌ها

سرمه به سنگی خاص و براق که ساییده شده و به چشم کشیده می¬شود گفته می¬شود.<ref>لغت نامه، ج۸، ص۱۲۰۱۰؛ تاج العروس، ج۱۵، ص۶۴۹«کحل».</ref>همچنین سرمه به هر ماده¬ای که برای درمان بر چشم کشیده می¬شود و نیز به نرم شده سولفور آهن یا نقره و بر مخلوطی از آهن و سرب و برخی مواد دیگر اطلاق شده است.<ref>لغت نامه، ج۱۱، ص۱۶۰۴۷؛ فرهنگ معین، ص۵۵۴«سرمه».</ref>در عربی به آن «کُحل»<ref>العین، ج۳، ص۶۲؛ النهايه فی غریب الحدیث، ج‌۴، ص۱۵۴؛‌ لسان العرب، ج‌۱۱، ص۵۸۴‌«کحل».</ref> و به سنگ سرمه «إثمد»<ref>العین، ج۸، ص۲۰؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۲۸«اثمد».</ref> می¬گویند. به ظرف سرمه «مُکحله» و به میل و ابزاری که با آن سرمه را بر چشم می کشند «مِکحل» و «مِکحال»<ref>العین، ج۳، ص۶۲؛ لسان العرب، ج۱۱، ص۵۸۴؛ تاج العروس، ج۱۵، ص۶۵۱ و ۶۵۲.</ref>و به عمل سرمه کشیدن «إکتحال» و «تکحُّل» گفته می¬شود.<ref>لسان العرب، ج۱۱، ص۵۸۴؛ مجمع البحرین، ج۵، ص۴۶۰.</ref> برخی سرمه را به دو نوع تقسیم کرده¬اند: «اثمد» یعنی سرمه سیاه و «توتیا»، سرمه سفید.<ref>المبسوط، طوسی، ج۵، ص۲۶۳؛ المهذب، ج۲، ص۳۳۰.</ref> برخی نیز اقسام مختلف و متعددی را برای سرمه از جمله سرمه اسود، سرمه اصفر، سرمه اغبر، سرمه رمادی، سرمه اصبهانی، سرمه جواهر، سرمه زعفران، سرمه سودان و سرمه فارسی بیان کرده اند.<ref>لغت نامه، ج۱۱، ص۱۶۰۴۷- ۱۶۰۴۸.</ref>

در روایات اسلامی به سرمه کشیدن توصیه شده و برای آن فوائد مادی و معنوی ذکر شده است. بنابر روایات پیامبر(ص) به شخصی که چشمانش آب آورده بود سفارش کرد که از سرمه استفاده کند، سپس سرمه را سبب نورانی شدن چشم دانست.<ref>طب الائمه، ص۸۳؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵ و ۹۷؛</ref>در روایتی دیگر از آن حضرت سرمه کشیدن سبب از میان رفتن آلودگی های چشم و تصفیه آن دانسته شده است.<ref>مجمع الزوائد، ج۵، ص۹۶؛ بحار الانوار، ج۹۵، ص۱۵۱؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۹۷.</ref> از امامان نیز روایاتی در سفارش به سرمه کشیدن در دست است. در روایتی از امام باقر سرمه کشیدن با سنگ سرمه «اثمد» خوشبویی بوی دهان و محکم شدن کناره های چشم می¬شود.<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۰.</ref>در احادیثی دیگر، امام صادق(ع) نیز این عمل را سبب گوارا شدن دهان،<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹؛ مکارم الاخلاق، ص۴۶.</ref>رویش مو، تیز شدن نور چشم، قوت گرفتن انسان برای سجده های طولانی<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۸؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۶.</ref>و افزایش نیروی جنسی،<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹.</ref> خشک شدن آب چشم و جلا یافتن نور آن<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۴؛ ثواب الاعمال، ص۲۲؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹.</ref>شمرد. در حدیثی امام رضا(ع) فرمود: کسی که به خدا و روز جزا ایمان دارد بر چشمان خود سرمه بکشد.<ref>ثواب الاعمال، ص۲۲؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۴.</ref>در روایتی دیگر سرمه کشیدن سبب درامان ماندن چشم از آب آوردن دانسته شده است،<ref>ثواب الاعمال، ص۲۲؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۲؛ مکارم الاخلاق، ص۴۶.</ref>

سرمه معطر: به نظر مشهور فقیهان امامیه استفاده از سرمه معطر در حال احرام بر مرد و زن محرم حرام است.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.</ref>برخی بر این امر ادعای اجماع کرده اند.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵.</ref>دلیل حرمت روایات منقول از پیامبر است که در آن استعمال بوی خوش در حال احرام حرام شمرده شده و نیز روایتی از امام صادق(ع) است که در آن از استعمال سرمه مخلوط با زعفران نهی شده است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.</ref>فقیهان مذاهب اهل سنت نیز استفاده از سرمه معطر را بر محرم حرام شمرده-اند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۵.</ref>در مقابل برخی از فقیهان امامیه این عمل را بر محرم مکروه دانسته¬اند. دلیل آنان افزون بر اصل اباحه آن است که: بر استفاده از سرمه در عرف، استعمال طیب اطلاق نمی¬گردد..<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵.</ref>

سرمه غیر معطر: سرمه غیر معطر نیز دارای انواع مختلف بوده و با مقاصد متفاوتی استفاده می¬شود. اگر سرمه غیر معطر –از هر نوع که باشد- به قصد زینت استفاده شود به نظر همه فقیهان امامیه، بر محرم حرام است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۶؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱.</ref>دلیل این امر روایات اهل بیت(ع) است که در آنها از سرمه کشیدن به قصد زینت منع شده است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۶۸.</ref>بسیاری از فقیهان اهل سنت نیز سرمه کشیدن به قصد زینت را حرام دانسته-اند<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶.</ref>جز شافعیه که آن را مکروه می-دانند.<ref>المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.</ref>

مشهور فقهای امامیه استفاده از سرمه سیاه را هر چند معطر نباشد بر محرم حرام شمرده¬اند. دلیل آنان روایتی از امام صادق است که در آن مردان و زنان احرام گزار از استعمال سرمه سیاه به جز در موارد ضرورت منع شده¬اند و نیز روایتی دیگر از آن حضرت که سرمه سیاه زینت به شمار رفته است و حدیثی از پیامبر(ص) که در آن حج گزاران به ژولیده و قبار آلود بودن توصیف شده¬اند با این استدلال که سرمه کشیدن با توصیف یاد شده در تضاد است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۲-۴۵۰؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵.</ref>شافعیه<ref>کتاب الام، ج۲، ص۱۶۴؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۳.</ref>و مالکیه<ref>المدونه الکبری، ج۱، ص۴۵۸؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.</ref>نیز استفاده از «اثمد» و سرمه سیاه را بر محرم بدان جهت که زینت به شمار می¬رود حرام شمرده-اند. در مقابل برخی فقیهان امامیه این عمل را بر محرم مکروه دانسته¬اند. دلیل آنان افزون بر اصل اباحه، روایاتی است که در آنها کحل «فارسی» بر محرم جایز شمرده شده است و کحل فارسی ظاهرا همان «اثمد» است. همچنین این گروه به روایاتی استناد می¬کنند که در آنها سرمه کشیدن بر محرم در صورتی که معطر یا برای زینت باشد حرام دانسته شده است و مفهوم این روایات آن است که اگر سرمه¬ای این دو خصوصیت را نداشته باشد جایز است، هر چند سیاه باشد.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۴.</ref> حنبلیه نیز با استناد به برخی روایات از جمله روایتی که در آن عایشه زنی را از کشیدن سرمه سیاه بر چشم در حال احرام منع کرد این عمل را مکروه شمرده اند.<ref>المغنی، ج۳، ص۳۰۶.</ref>ولی پیروان دیدگاه مشهور این قول را پاسخ داده و آن را اجتهاد در مقابل نص دانسته اند.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵.</ref>  

کفاره سرمه کشیدن: فقیهان امامیه برآنند که در صورت استفاده محرم از سرمه سیاه و زینتی وی مرتکب کار حرامی شده است، ولی کفاره بر وی واجب نیست. دلیل آن عدم وجوب اصل برائت و عدم وجود دلیلی بر وجوب کفاره است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۶؛ مهذب الاحکام، ج۱۳، ص۲۲۱؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸.</ref>اما در روایتی از علی بن جعفر از لزوم کفاره برای ارتکاب عمل حرام در حال احرام سخن به میان آمده است،<ref>قرب الاسناد، ص۲۳۷؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۱۵۸؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۲۶۲.</ref>ولی روایت یاد شده از نظر سند و دلالت ضعیف است و نمی¬تواند حکم یاد شده را اثبات کند.<ref>کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸ و ۱۹۴؛ فقه الحج بحوث استدلالیه فی الحج، ج۳، ص۲۷۹- ۲۸۰.</ref>از این رو برخی از فقیهان معاصر برآنند که احرام گزار بنا بر احتیاط گوسفندی را قربانی کند.<ref>کلمه التقوی، ج۳، ص۳۲۵.</ref>برخی نیز برآنند که در صورت استفاده محرم از سرمه معطر احتیاط در آن است که محرم کفاره طیب را پرداخت کند.<ref>تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۲۲.</ref> بسیاری نیز پرداخت کفاره را مستحب شمرده اند.<ref>کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۱۲۰.</ref>رای فقیهان اهل سنت نیز در این باره مختلف است. حنبلیه کفاره را برای سرمه کشیدن واجب نمی-دانند.<ref>المغنی، ج۳، ص۳۰۷ و ۳۱۰.</ref>شافعیه برآنند که سرمه سیاه کفاره ندارد، ولی بر محرم در صورت استفاده از سرمه معطر فدیه واجب است.<ref>المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.</ref>حنفیه کفاره را در استفاده از سرمه معطر واجب، و اگر بوی خوش سرمه اندک باشد تنها دادن صدقه¬ای را کافی می¬¬دانند، اما معتقداند اگر بوی خوش آن زیاد باشد محرم باید حیوانی را قربانی کند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ بدائع الصنایع، ج۲، ص۱۹۱.</ref> و در میان فقهای مالکیه در این باره سه دیدگاه وجود دارد. بر پایه دیدگاه مشهور، کفاره بر مرد و زن در صورت استفاده از سرمه واجب است. برخی از آنان کفاره را واجب ندانسته¬اند و برخی نیز گفته اند که کفاره بر زنان واجب است، ولی بر مردان واجب نیست.<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.</ref>