کاربر:Ahmad/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح ارقام)
خط ۱: خط ۱:
'''وادی مُحسّر'''«محسّر» رود کوچکی است که از سمتِ شرقی کوه «ثبیر» بزرگ از سوی ثقبه سرازیر می‌شود و به «وادی عُرَنه» می‌ریزد. هنگامی که از میان منی و مزدلفه می‌گذرد به صورت مرز و فاصله‌ای میان آن دو قرار می‌گیرد و به سوی جنوب می‌رود. آبِ سیل این رودخانه قبل از اینکه به «عُرَنه» بریزد، از کنار چشمه حسینیه (عین الحسینیّه) می‌گذرد و با سه رود کوچک در منطقه مَفاجر مخلوط می‌شود و همگی یک رودخانه را تشکیل می‌دهند. محلّ به هم پیوستن این سه رودخانه، اکنون آباد شده و یکی از محلّات شهر مکّه‏
==تعریف فقهی==
گردیده است. در محسّر، کشاورزی و آبادانی وجود ند
سجده در اصطلاح خاص فقه به نهادن پیشانی بر زمین<ref>. تحریر الاحکام، ج1، ص253؛ معجم الفاظ الفقه، ص225؛ القاموس الفقهی، ص166-167، «السجود».</ref> و آنچه بر آن می روید-به جز خوردنیها و پوشیدنیها- به قصد تعظیم خداوند اطلاق می گردد.<ref>. جواهر الکلام، ج10، ص123 - 124؛ کتاب الصلاة، کاظمی، ج2، ص152.</ref>
 
==احکام سجده==
 
به نظر فقیهان امامیه<ref>. الخلاف، ج 1، ص 355؛ تذکرة الفقهاء، ج 3، ص 188؛ الحدائق الناضره، ج 8، ص 276.</ref>و برخی از فقیهان اهل سنت،<ref>. المغنی، ج1، ص555؛ المجموع، ج3، ص422. </ref>در سجده، مکلف باید هفت عضو خود یعنی پیشانی، دو کف دست، دو انگشت شصت پاها و دو زانوی خود را بر زمین بگذارد.<ref>. منتهی المطلب، ج 5، ص 142؛ </ref>
 
۴. موضع سجده: به نظر فقیهان امامیه نمازگزار هنگام سجده باید بر زمین همچون خاک، سنگ، ریگ، شن و مانند آنها یا آنچه از زمین می روید مانند علف، چوب، برگ درختان- به جز خوردنیها و پوشیدنیها- سجده کند. <ref>الخلاف، ج1، ص357؛ تذکرة الفقهاء، ج2، ص434 </ref>
== موقعیت جغرافیایی ==
در مقابل فقیهان اهل سنت سجده بر غیر زمین همچون لباس و عمامه و فرش را جایز شمرده اند.<ref>. المجموع، ج3، ص423 ، 456؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص135؛ المغنی، ج1، ص557.  </ref>د
«محسّر» رود کوچکی است که از سمتِ شرقی کوه «ثبیر» بزرگ از سوی ثقبه سرازیر می‌شود و به «وادی عُرَنه» می‌ریزد. هنگامی که از میان مِنا و مُزدَلَفه می‌گذرد، به صورت مرز و فاصله‌ای میان آن دو قرار می‌گیرد و به سوی جنوب می‌رود. آبِ سیل این رودخانه قبل از اینکه به «عُرَنه» بریزد، از کنار چشمه حُسینیّه (عین‌الحسینیّه) می‌گذرد و با سه رود کوچک در منطقه مَفاجر مخلوط می‌شود و همگی یک رودخانه را تشکیل می‌دهند. محل به هم پیوستن این سه رودخانه، اکنون آباد شده و یکی از محلّات شهر مکه است. در محسّر، کشاورزی و آبادانی وجود ندارد. مردم بیشتر با آن قسمت از محسّر آشنا هستند که در میان مزدلفه و مِنا قرار دارد و حاجیان از آن می‌گذرند. در این قسمت، تابلوهایی وجود دارد که حدود «محسّر» را نشان می‌دهد.<ref>معجم معالم مکّه، ص۲۴۸؛ أودیة مکّة، ص۲۸، ۸۶، ۱۱۵.</ref>
==سجده بر تربت امام حسین==
 
سجده بر تربت امام حسین(ع) مشروع و بلکه بهترین سجده گاه در میان مواضع سجده است<ref> الحدائق الناضره، ج7، ص260؛ مستند الشیعه، ج5، ص266؛ جواهر الکلام، ج8، ص437.  . </ref> در نقلی دیگر آمده است که امام صادق(ع) جز بر خاک کربلا سجده نمی کرد<ref>وسائل الشیعه، ج5، ص366؛ بحار الانوار، ج82، ص158؛ جامع احادیث الشیعه، ج5، ص267. .  </ref> و نیز روایت شده است که آن حضرت هنگام نماز پارچه ای که در آن تربت امام حسین قرار داشت را پهن و بر آن سجده کرد و فرمود: سجود بر تربت کربلا حجابهای هفتگانه را پاره می کند.<ref>سائل الشیعه، ج5، ص366؛ مکارم الاخلاق، ص302؛ بحار الانوار، ج82، ص153. .  </ref> و در روایتی دیگر فرمود: سجده بر خاک قبر امام حسین(ع) زمین های هفتگانه را نورانی می کند.<ref>وسائل الشیعه، ج5، ص365؛ جامع احادیث الشیعه، ج5، ص267. . </ref>در برابر برخی از فقیهان اهل سنت از جمله پیروان ابن تیمیه این عمل را بدعت و حرام دانسته اند،<ref>مناظرات فی العقائد والاحکام، ج2، ص111؛ الشیعه الفرقة الناجیه، ج1، ص357. . </ref>
==علت نام‌گذاری‏==
==سجده در مسجد الحرام==
محسّر از ریشه «حَسَرَ» و معنای آن خسته شدن و از پا افتادن است.<ref>مجمع‌البحرین، مادّه «حسر».</ref> علت نامگذاری آن به وادی محسّر آن است که وقتی ابرهه و لشکرش برای نابودی کعبه آمدند، هنگامی که به این رودخانه رسیدند، با سنگریزه‌های «سجیل» از پای درآمدند. ابرهه یاران خود را از پیروزی ناامید ساخت و آنان به خاطر از دست رفتن پیروزی، حسرت خوردند.<ref>اودیة مکّة، ص86؛ ملئ‌العیبة، ج5، ص101؛ شفاءالغرام، ج1، ص499؛ النهایة فى غریب الحدیث، مادّه« حبس»؛ اودیة مکّة، ص86؛ فضائل مکّة و حرمة البیت الحرام، ص197؛ السیرة النبویة، ج1، ص44، 46؛المقدّمة فى علوم الحدیث، ص44.</ref>
فقیهان امامیه بر اساس روایات منقول از اهل بیت(ع) سجده در موارد و مکان های مختلفی از مسجد الحرام را مستحب شمرده اند. از جمله موارد یاد شده سجده بعد از طواف و نماز طواف است. مستند این عمل روایتی از سیره امام صادق(ع) است که آن حضرت پس از طواف و نماز طواف سر به سجده گذاشتند و اذکار و دعای« سجد وجهی لک تعبدا ورقا لا إله إلا أنت حقا
 
حقا الأول قبل کل شئ والآخر بعد کل شئ وها أنا ذا بین یدیک ناصیتی بیدک فاغفر لی إنه لا یغفر الذنب العظیم غیرک فاغفر لی فإنی مقر بذنوبی علی نفسی ولا یدفع
===نام‌های دیگر===
الذنب العظیم غیرک» را بر زبان جاری کردند.<ref>3. مناسک الحج، گلپایگانی، ص120؛ مناسک الحج، فیاض، ص182؛ جامع احادیث الشیعه، ج11، ص386. </ref> همچنین فقیهان امامیه ورود به خانه کعبه و سجود در این مکان و قرائت دعای: « لا یرد غضبک إلا حلمک ، ولا یجیر من عذابک إلا رحمتک ... » در حال سجده را با استناد به روایتی از امام صادق(ع)مستحب شمرده اند.<ref>4. مستند الشیعه، ج13، ص89؛ جواهر الکلام، ج20، ص62؛ دلیل الناسک، ص471. </ref>مورد دیگر سجده هنگام وداع با خانه خداست که مستحب است زائر قبل از خروج از مسجد الحرام در نزد درب خروج رو به کعبه سر به سجده گزارد و از خداوند طلب کند تا  اعمال او را قبول کند و سفر یاد شده را سفر آخر او قرار ندهد و ذکر و دعای: «سجدت لک تعبدا ورقا ، ولا إله إلا أنت ربی حقا حقا ، اللهم اغفر لی ذنوبی وتقبل حسناتی وتب علی ، إنک أنت التواب الرحیم» را نیز بر زبان جاری کند.<ref>5. جواهر الکلام، ج20، ص67؛ کشف اللثام، ج6، ص271. </ref>
وادی محسر را با نام‌های مهلل،<ref>اخبار مکّه، ج2، ص93.</ref> بطن محسر.<ref>تاج‌العروس، ص3، 140؛ الصحاح، ج2، ص630؛ منتهى الأرب، مادّه« حسر».</ref> و وادی‌النار هم می‌خوانند. مردم مکّه، آن را به نام اخیر می‌خوانند.<ref>اخبار مکة، ج2، ص93؛ شفاءالغرام، ج1، ص499؛ معجم معالم مکّه، ص249؛ ملئ‌العیبة، ج5، ص102.</ref> گفته‌اند علت این نام‌گذاری آن است که مردی از اهل مکّه برای شکار به آنجا رفته بود که آتشی از آسمان آمد و او را سوزانید.<ref>ملئ‌العیبة، ج5، ص102؛ المقدّمة فى علوم الحدیث، ص44؛ الحاشیة على شرح المنهج، ج2، ص463.</ref>
==سجده در برابر مرقد معصومان==
 
سجده برای غیر خداوند-هر چند برای اولیای الهی باشد- حرام است.<ref>6. جواهر الکلام، ج10، ص124-126؛ مهذب الاحکام، ج7، ص144. </ref>دلیل این امر آیاتی است که تنها خدا را شایسته عبادت دانسته<ref>. کتاب الصلاة، محقق داماد، ج4، ص298.  </ref>: «أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ »(یوسف: ۴۰) و انسانها را از سجده برای غیر خدا نهی کرده و آنان را به سجده برای خدا فرمان داده است<ref>. تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله(کتاب النجاسات والاحکام) ص236.  </ref>: «لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَهُنَّ»(فصلت: ۳۷) در روایاتی از اهل بیت(ع) نیز سجده تنها شایسته خداوند دانسته شده<ref>. المزار، مشهدی، ص464؛ مستدرک الوسائل، ج4، ص480؛ بحار الانوار، ج98، ص200.  </ref>و از سجده برای غیر خدا نهی شده است.<ref>. وسائل الشیعه، ج6، ص388؛ بحار الانوار، ج11، ص138.  </ref> بر پایه ادله یاد شده فقیهان امامیه گفته اند که سجده در برابر مرقد معصومان و اولیای الهی اگر برای غیر خداوند باشد حرام است، اما اگر برای شکر خداوند به جهت توفیق زیارت اولیای خدا باشد جایز و بلکه مستحب و دارای پاداش است.<ref>.اجوبة المسائل المهنائیه، ص24؛ العروة الوثقی، ج2، ص587؛ المسائل الواضحه، ج1، ص190. </ref>از این رو فقیهان امامیه، شیعیان را از سجده کردن در مشاهد مشرفه برای صاحبان قبور نهی کرده و برآنند که سجده در این مکانها باید تنها برای خداوند باشد.<ref>. منهاج الصالحین، حکیم، ج1، ص251؛ منهاج الصالحین،خوئی، ج1، ص179. </ref>
==آیا «وادی محسّر» بخشی از مِنا است؟==
از آنجا که احکام فقهی خاصّی برای هریک از مزدلفه، مِنی و محسّر وجود دارد، فقیهان گذشته از حدود این سرزمین بحث کرده‌اند. اکثریت قاطع نویسندگان و فقیهان اهل سنّت و شیعه، وادی محسّر را بیرون از منا و نیز بیرون از مزدلفه می‌دانند و معتقدند این سه منقطه به ترتیب و بدون فاصله پشت‌سرهم قرار دارند: «منا»، «محسر» و «مزدلفه»؛ مثلًا می‌گویند: محسّر، بیرون از منا و چسبیده به آن است.<ref>کتاب المناسک و اماکن طرق الحج و معالم الجزیرة، ص506؛ معجم معالم الحجاز، ج8، ص40، 42؛ معجم‌البلدان، ج5، ص62.</ref> یا می‌نویسند: محسّر میان منا و مزدلفه قرار گرفته است و منا میان دو رودخانه قرار دارد که یکی چسبیده به موضع «جمره عقبه» نزدیک مکّه، و دیگری محسّر است.<ref>معجم‌الحجاز، ج8، ص40؛ ملئ‌العیبة، ج5، ص101.</ref>
 
عدّه‌ای از نویسندگان سنّی و شیعه، با پیروی از برخی روایات، وادی محسّر را بخشی از منا دانسته‌اند.<ref>الروضة البهیة فى شرح اللمعة الدمشقیة، ج1، ص234؛ جامع‌المقاصد، ج3، ص220؛ شفاءالغرام، ج1، ص498، به نقل از محب طبرى، القِرى‏؛ صحیح مسلم، کتاب حج، ج3، ص104، حدیث 1282؛ المغنى، ج3، ص444؛ شوکانى، نیل‌الاوطار، ج5، ص62.</ref>
 
==احکام و آداب مُحسِّر==
یکی از احکام وادی محسر آن است که قبل از طلوع آفتاب نباید از آن عبور کرد. این حکم، برای کسانی است که در صبح روز عید قربان، می‌خواهند برای افاضه به منا، مشعرالحرام (مزدلفه) را به سوی منا ترک کنند. آنان می‌توانند تا نزدیکی وادی محسّر بیایند و آنجا توقف کنند و با طلوع خورشید وارد محسر شوند و از آن بگذرند و به منا بروند.<ref>وسیله(الینابیع الفقهیه)، ج8، ص441؛ الغنیة(الینابیع الفقهیه)، ج8، ص410؛ المقنعة، ص417؛ المبسوط، ج1، ص368؛ الشرائع، ج1، ص258؛ جامع‌المقاصد، ج3، ص220؛ اللمعة الدمشقیة، ج2، ص272؛ آراء المراجع فى الحج، ص338.</ref>
 
یکی دیگر از احکام ویژه محسّر آن است که به هنگام عبور از آن، مستحب است انسان، با حالت دویدن، مسیر را طی کند. این حکم، تقریباً در میان همه مسلمین اجماعی است؛ زیرا پیامبر(ص) و صحابه نیز چنین می‌کرده‌اند.<ref>معجم معالم مکّة، ص249؛ معجم معالم الحجاز، ج8، ص41؛ شفاءالغرام، ج2، ص93؛ المعجم، ج4، ص119، به نقل از نووى، الایضاح و المحب الطبرى، القرى و المطالع؛ اخبار مکّة، ج2، ص93؛ وسائل‌الشیعة، ج10، ص46؛ مستدرک‌الوسائل، ج10، ص54؛ الروضة البهیّة، کتاب الحج، اعمال الوقوفین.</ref>
 
استحباب دویدن به قدری مؤکد است که در روایتی آمده است که امام صادق (ع) به کسی که دویدن در آنجا را فراموش کرده بود، سفارش کردد که از مکّه بازگردد و دوباره در آنجا بدود و اگر جایِ محسّر را نمی‌داند، از مردم بپرسد.<ref>وسائل‌الشیعه، ج10، ص46، ابواب وقوف به مشعر، باب 13، حدیث 1 و 2 و 3؛ جواهرالکلام، ج19، ص102.</ref>
 
دعایی نیز برای هنگام دویدن در محسر رسیده است که متن آن چنین است: «الّلهم سلّم عهدی واقبل توبتی و أجب دعوتی و اخلفنی فیمن ترکت بعدی.»<ref>وسائل‌الشیعة، ج10، ص47، حدیث 1 و 2؛ جواهرالکلام، ج19، ص102.</ref>
 
مقدار دویدن در محسر، صدگام‏ است.<ref>وسائل‌الشیعة، ج10، ص47، حدیث 1 و 2؛ جواهرالکلام، ج19، ص102.</ref>
 
==آیا قربانی کردن در وادی محسّر، درست است؟==
فتوای مراجع کنونی شیعه آن است که در وادی محسّر نیز قربانی صحیح است.<ref>آراء المراجع فى الحج، ص358.</ref> از نظر اهل سنّت، قربانی کردن در تمام درّه‌های مکّه درست است.<ref>السنن الکبرى، ج5، ص122.</ref>
 
==احکام دیگر وادی محسّر==
برخی دیگر ازاحکام این منطقه عبارت است از:
*مستحب است، سنگریزه‌هایِ مورد نیاز برای رمی جمرات را از اینجا جمع کرد.<ref>صحیح مسلم، ج3، ص 104؛ السنن، ج5، ص258؛ فضائل مکه و حرمة البیت الحرام، ص169.</ref>
* توقف در وادی محسّر جز در صورت ضرورت جایز نیست،<ref>اودیة مکّة، ص86؛ الحاشیة على شرح المنهج، ج2، ص463.</ref>
* مستحب است حج‌گزار در حال عبور از وادی محسر پیوسته تلبیه بگوید.<ref>المغنى، ج3، ص444.</ref>
 
==مساحت وادی محسّر==
طول محسر، 3812 متر است. نقطه پایان آن، مأزمین (دو کوهی که در مسیر حجّاج از مزدلفه به منا قرار دارد) است. بخش وسیع و گسترده محسّر، مزدلفه نامیده می‌شود. این بخش 2548 متر طول دارد و از مشعرالحرام یا منطقه «قُزَح» ـ‌که حاجیان، صبح روز عید برای دعا نزد آن می‌ایستندـ آغاز می‌شود و علامت آن دو دیوار است: یکی از راست و دیگری از چپ.
 
این رودخانه (محسّر) در پایان سرزمین مزدلفه، باریک می‌شود و عرض آن به 50 متر می‌رسد و تا مسافتی در حدود 4372 متر، یعنی تا «العلمین» که مرز حرم از سمت عرفه است امتداد پیدا می‌کند. این دو ساختمان مانند دو ساختمان موجود در مشعر (ستون سنگی)، ولی کوچک‌تر هستند و فاصله میان آن دو 100 متر است.<ref>مرآةالحرمین، ج1، ص339-341.</ref>
 
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
خط ۴۹: خط ۲۰:
{{منابع}}
{{منابع}}
{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس = http://miqat.hajj.ir/article_37224.html
  | آدرس = https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1725792/%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D9%87
  | عنوان = وادی محسر
  | عنوان = سجده
  | نویسنده = عباسعلی براتی
  | نویسنده = سید جعفر صادقی فدکی
}}
}}
 
اجوبه المسائل المنهاجیه: حسن بن یوسف حلی(علامه حلی) (م.۷۲۶ق.)، قم، خیام، ۱۴۰۱ق.
* '''آراء المراجع فى الحج''': علی افتخاری، دارالقرآن الکریم، قم ۱۴۱۲ق/۱۳۷۱ش.
الامالی: محمد بن حسن الطوسی (م.۴۶۰ق.)، تصحیح محققان بنیاد بعثت، قم، انتشارات دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
* '''اخبار مکة''': . اَزرقی//
الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف: الشیخ السبحانی، قم، مؤسسة الإمام الصادق (ع) ، ۱۴۲۳ق.
* '''الایضاح و المحب الطبرى، القرى و المطالع''': نووی،//
الانوار البهیة فی تاریخ الحجج الالهیه: عباس قمی (۱۲۵۴-۱۳۱۹ش.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
* '''الحاشیة على شرح المنهج''': سلیمان الجمل، الحاشیة علی شرح المنهج، دارالفکر، بیروت، بی‌تا.
بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار: محمد باقر المجلسی (م.۱۱۱۱ق.)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
* '''الحدائق الناضرة''': دارالاضواء، بیروت، ۱۴۰۵ه/۱۹۸۵م.
البحر الرائق (شرح کنز الدقائق): زین‌الدین بن ابراهیم بن نجیم (م.۹۷۰ق.)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
* '''الروضة البهیة فى شرح اللمعة الدمشقیة''': شهید ثانی، چاپ اسلامیة، تهران، بی‌تا.
بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م.۵۸۷ق.)، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، ۱۴۰۹ق.
* '''السیرة النبویة''': ابن‌هشام//
البیان فی تفسیر القرآن: سید ابو القاسم موسوی الخویی، بیروت، دارالزهراء، ۱۳۹۵ق.
* '''الشرائع''': محقق حلی، دارالاضواء، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
تاج العروس من جواهر القاموس: مرتضی الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
* '''الصحاح''': ؛ الجوهری، دارالعلم للملایین، بیروت، ۱۳۷۶ه/۱۹۵۶م.
التبیان فی تفسیر القران: محمدبن حسن الطوسی (شیخ طوسی) (م. ۴۶۰ق)، تحقیق احمد حبیب قصیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
* '''الغنیة(الینابیع الفقهیه)''': ابن‌زهره،//
تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه: حسن بن یوسف الحلی (علامه حلی) (م.۷۲۶ق.)، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۲۰ق.
* '''اللمعة الدمشقیة''': شهید ثانی، دارالعالم الاسلامی، بیروت، باشراف السید محمد کلانتر.؟؟
تحریر الوسیله: امام خمینی قدس سره (م.۱۳۶۸ش.)، نجف، دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق.
* '''المبسوط''': شیخ طوسی، المکتبة المرتضویة، المطبعة الحیدریة، تهران، ۱۳۸۷ش.
تحفه الفقهاء: علاالدین محمد السمرقندی(م. ۵۳۹ق)، بیروت،دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
* '''المعجم''': البکری//
التحقیق فی کلمات القرآن الکریم: حسن مصطفوی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۱ش.
* '''المغنى''': ؛ ابن‌قدامه//
تذکرة الفقهاء: حسن بن یوسف حلی (م.  ۷۲۶ق)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
* '''المقدّمة فى علوم الحدیث''': ابن‌صلاح، مخطوط، دارلکتب المصریة.//
تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم): اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق.)، تحقیق محمد حسین شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
* '''المقنعة''': شیخ مفید، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۰ق.
تفسیر أبی السعود: أبی السعود بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
* '''النهایة فى غریب الحدیث''': ، ابن‌اثیر//
تفسیر الصافی: محمد بن المرتضی (الفیض الکاشانی) (م.۱۰۹۱ق.)، تحقیق حسین الاعلمی، قم موسسه الهادی، ۱۴۱۶ق.
* '''اَودیة مکّة''': عاتق بن غیث بلادی، دار مکّه.//
تفسیر الصراط المستقیم: سید حسین بروجردی  قم موسسه انصاریان۱۴۱۶ ق
* '''تاج‌العروس''': زبیدی، دار مکتبة الحیاة، بیروت.
تفسیر العیاشی: محمد بن مسعود العیاشی (م.۳۲۰ق.)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیه، ۱۳۸۰ق.
* '''جامع‌المقاصد''': مؤسسة آل البیت، قم، ۱۴۰۸ه.
تفسیر القرآن الکریم( شبر): سید عبد الله شبر بیروتT دار البلاغة T 1412 ق.
* '''جواهرالکلام''': نجفی،
التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب): محمد بن عمر فخرالدین الرازی (م.۶۰۶ق.)، بیروت، دار الإحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.  
* '''شفاءالغرام''': الفاسی، دارالکتاب العربی، بیروت، ۱۴۰۵ه/۱۹۸۵م.
تفسیر نمونه: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تهران،  دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش.
* '''صحیح مسلم''': مسلم، مؤسسة عزالدین، ۱۴۰۷ه.
تفسیر نور الثقلین: عبدعلی بن جمعه العروسی الحویزی (م.۱۱۱۲ق.)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
* '''فضائل مکّة و حرمة البیت الحرام''': عاتق بن غیث بلادی، دارمکّة، مکّة المکرمة، ۱۴۱۰ه/۱۹۸۵م.
تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله: محمد فاضل لنکرانی، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار، ۱۴۲۱ق.
* '''فى منزل الوحى''': دارالمعارف، القاهره، بی‌تا.//
تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید: محمد بن حسن الطوسی (م.۴۶۰ق.)، تحقیق سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
* '''کتاب المناسک و اماکن طرق الحج و معالم الجزیرة''': حربی، تحقیق حمد الجاسر، دارلیمامه، ریاض، ۱۴۰۱ه/۱۹۸۱م.
الثمر الدانی علی رساله القیروانی: صالح بن عبدالله الآبی الازهری (م.۱۳۳۰ق.)، بیروت، مکتبة الثقافیه، بی‌تا.
* '''مجمع‌البحرین''': طریحی//
جامع احادیث الشیعه: اسماعیل معزی ملایری، قم، مطبعة العلمیه، ۱۳۹۹ق.
* '''مستدرک‌الوسائل''':
جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری): محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق.)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
* '''معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع''': تحقیق مصطفی السقاء، بیروت، ۱۹۸۳//
جامع الخلاف و الوفاق بین الامامیه وبین ائمّة الحجاز والعراق: علی بن محمد القمی السبزواری (قرن ۷)، تحقیق حسین حسنی بیرجندی، قم، زمینه سازان ظهور امام عصر، ۱۳۷۹ش.
* '''معجم معالم الحجاز''': عاتق بن غیث بلادی//
الجامع لاحکام القرآن، محمد بن احمد القرطبی (م.۶۷۱ق.)، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴.
* '''معجم معالم مکّه''': عاتق بن غیث بلادی، دار مکّه، مکّة المکرّمة، ۱۴۰۳ه/۱۹۸۳م؛
جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام: محمد حسین نجفی الجواهری (م. ۱۲۶۶ق.)، تحقیق عباس قوچانی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
* '''معجم‌البلدان''': یاقوت حموی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۳۹۹ه/۱۹۷۹م.
حاشیة رد المحتار علی الدر المختار: شرح التنویر الابصار فی فقه مذهب الامام ابی‌حنیفه النعمان، محمد امین بن عابدین (م.۱۲۵۲ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.  
* '''معجم‌الحجاز'''://
الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره: یوسف بن احمد البحرانی (م.  ۱۱۸۶ق.)، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
* '''ملئ العیبة بما جمع بطول الغیبة''': سبیتی، دارالغرب الاسلامى، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
الخلاف فی الاحکام: محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، تحقیق خراسانی و دیگران،  قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
* '''مناسک حج''': امام خمینی، شرکت افست، تهران، ۱۴۰۷ق.
دلائل الامامه: محمد بن جریر الطبری شیعی (قرن۴ق.)، تهران، انتشارات بنیاد بعثت، ۱۴۱۳ق.  
* '''منتهى‌الارب'''://
دلیل الناسک: سید محسن حکیم طباطبایی، تحقیق سید محمد علی قاضی طباطبایی، نجف الاشرف، مدرسه دارالحکمه، ۱۴۱۶ق.
* '''نیل‌الاوطار''': شوکانی، دارالجیل، بیروت (افست از روی چاپ دارالحدیث- قاهره)، بی‌تا.
ذکری الشیعه فی احکام الشریعه: محمد بن مکی (م.۷۸۶ق.)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۹ق.  
* '''وسائل‌الشیعة''': . الحرّ العاملی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی: محمود بن عبدالله الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.  
* '''وسیله(الینابیع الفقهیه)''': ابن‌حمزه//
روضة الطالبین و عمدة المتقین: یحیی بن شرف النووی (۶۳۱-۶۷۶ق.)، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا. 
{{پایان}}
السجود علی الأرض: علی الأحمدی، بیروت، مرکز جواد للصف، ۱۴۱۴.
سنن ابن ماجه: محمد بن زید الربعی ابن ماجه (م.۲۷۵ق.)، تحقیق محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۵ق.
سنن الترمذی (الجامع الصحیح): محمد عیسی الترمذی (م.۲۷۹ق.)، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق.  
السنن الکبری: احمد بن الحسین البیهقی (م.  ۴۵۸ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق.
الشیعة الفرقة الناجیة: الحاج سعید أبو معاش، قم، مؤسسة السیدة المعصومة (ع)، ۱۴۲۸ق.
الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة): اسماعیل بن حماد الجوهری (م.۳۹۳ق.)، تحقیق احمد عبدالغفور العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
صحیح البخاری: محمد بن اسماعیل البخاری (م.۲۵۶ق.)، تحقیق عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.  
الصحیفة السجادیة: الإمام زین العابدین ( ع )( م.۹۴ق.)، تحقیق : السید محمد باقر الموحد الابطحی الإصفهانی قم، مؤسسة الأنصاریان، ۱۴۱۱.
العروة الوثقی: سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (۱۲۴۷-۱۳۳۷ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
العقیدة الإسلامیة علی ضوء مدرسة أهل البیت ( ع ): الشیخ السبحانی،  تحقیق جعفر الهادی، قم، مؤسسة الإمام الصادق (ع)، ۱۴۱۹.
علل الشرائع و الاحکام: شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
عمدة القاری: محمود بن احمد البدرالعینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
غریب الحدیث: القاسم ابن سلاّم الهروی (م.۲۲۴ق.)، تحقیق محمد عبدالمعیدخان، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۶ق.
غنائم الأیام فی مسائل الحلال والحرام: المیرزا القمی(م.۱۲۳۱ق.)، تحقیق عباس تبریزیان، عبد الحلیم الحلّی ، السیّد جواد الحسینی، قم ، مکتب الإعلام الإسلام، ۱۴۱۷ق.
الغیبه: محمد بن حسن الطوسی (م.۴۶۰ق.)، ، قم، دار المعارف الإسلامیه، ۱۴۱۱ق.
فتح العزیز شرح الوجیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (م.۶۲۳ق.)، بیروت، دار الفکر.
فتح المعین: الملیباری الهندی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق.
فقه السنه: السید السابق، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
فقه الصادق علیه السلام: سید محمد صادق حسینی روحانی، قم، دار الکتاب، ۱۴۱۳ق.
القاموس الفقهی: سعدی ابوحبیب، دمشق، دارالفکر، ۱۴۰۸ق.
قرب الاسناد: عبدالله بن جعفر حمیری (م.۳۰۰ق.) قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
الکافی: محمد بن یعقوب کلینی (م.۳۲۹ق.)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۲ش.
کتاب الصلوة: میرزا محمد حسین غروی نائینی للکاظمی (م.۱۳۵۵ق.)، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۱ق.  
کتاب الطهاره: سید ابوالقاسم الخویی، قم، دارالهادی، ۱۴۱۰ق.
کشاف القناع عن متن الاقناع: منصور بن یونس البهوتی (م.۱۰۵۲ق.)، تحقیق محمد حسن محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل: محمود بن عمر الزمخشری (م.۵۳۸ق.)، مصطفی البابی، ۱۳۸۵ق.  
کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام: محمد بن الحسن الفاضل الهندی (م.۱۱۳۷ق.)، قم، نشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.  
کلمة التقوی (فتاوی): محمد امین زین الدین، قم، مهر، ۱۴۱۳ق.  
کنز العرفان فی فقه القرآن: محمد بن عبدالله المقداد (م.۸۲۶ق.)، تصحیح و إخراج أحادیثه بهبودی، تهران، مکتبة الرضویة، ۱۳۸۴ق.
کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال: علی بن حسام‌الدین الهندی (م.۹۷۵ق.)، تحقیق بکری حیانی و صفوة السقاء، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۰۹ق.
کتاب الصلاة: تقریر بحث المحقق الداماد للآملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
لسان العرب: محمد بن مکرم ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
المبسوط: محمد بن احمد بن سهل السرخسی (م.۴۸۳ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.  
مجمع البحرین: فخرالدین بن محمد الطریحی (م.۱۰۸۵ق.)، تحقیق الحسینی، تهران,  المرتضویة، ۱۳۶۲ش.
مجمع البیان فی تفسیر القرآن: الفضل بن الحسن الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، تحقیق گروهی از علما، بیروت، الاعلمی، ۱۴۱۵ق.
مجمع الزوائد و منبع الفوائد: علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م.۸۰۷ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق.
المجموع شرح المهذب: محیی بن شرف النووی (م.۶۷۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۳۲ق.
مختلف الشیعة فی احکام الشریعه: حسن بن یوسف الحلی(علامه حلی) (م.۷۲۶ق.)، قم، انتشارات الاسلامی ، ۱۴۱۳ق.
مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م.۱۰۰۹ق.)، قم، آل البیت، ۱۴۱۰ق.
مدارک تحریر الوسیلة: الشیخ مرتضی بنی فضل، تحقیق مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی (قده) ، مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی (قده) ، ۱۴۲۲ق.
المزار الکبیر: محمد بن جعفر المشهدی (م.۶۱۰ق.)، تحقیق جواد القیّومی، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
المسائل الواضحه: محمد علی الاراکی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل: حسین نوری الطبرسی (م.۱۳۲۰ق)، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۸ق.
مستمسک العروة الوثقی: سید محسن حکیم (م.۱۳۹۰ق.)، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
مستند الشیعة فی احکام الشریعه: احمد بن محمد مهدی النراقی (م.  ۱۲۴۵ق.)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۵ق. 
مسند الامام احمد بن حنبل: أحمد بن محمد بن حنبل الشیبانی (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار الصادر، بی‌تا.
المعتبر فی شرح المختصر: جعفر بن حسن محقق حلی (۶۰۲-۶۷۶ق.)، قم، انتشارات سید الشهداء، ۱۳۶۴ش.
معجم الفاظ الفقه الجعفری: احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، ۱۴۱۵ق.
معجم لغة الفقهاء: محمد قلعجی، بیروت، دار النفائس،۱۴۰۸ق.
معجم مقاییس اللغه: احمد بن فارس (م.۳۹۵ق.)، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
المغنی: عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
مفردات الفاظ القرآن: حسین بن محمد الراغب الاصفهانی (م.۴۲۵ق.)، تحقیق صفوان عدنان داودی، قم، طلیعه نور، ۱۴۲۷ق.
مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر: میر سید علی حائری تهرانی ، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷ش.
مکارم الاخلاق: الفضل بن الحسن الطبرسی (قرن۶ق.)، قم، شریف الرضی، ۱۳۹۲ق.
من لا یحضره الفقیه: شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (م.۳۸۱ق.)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
مناسک حج: محمد اسحاق الفیاض، قم، عزیزی، ۱۴۱۸ق.
مناسک الحج: سید محمدرضا الگلپایگانی، قم، دار القرآن الکریم،۱۴۱۳ق.
مناسک حج( محشی) : محمد رضا محمودی، تهران ، نشر مشعر،۱۴۲۹ق.
مناظرات فی العقائد والأحکام: الشیخ عبد الله الحسن، قم، انتشارات دلیل
مناقب أهل البیت (ع ): حیدر الشیروانی، تحقیق محمد الحسون، مطبعة منشورات الإسلامیة، ۱۴۱۴.
منتهی المطلب فی تحقیق المذهب: حسن بن یوسف حلی (م.۷۲۶ق.)، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة ، ۱۴۱۹ ق.
منهاج الصالحین: سید ابوالقاسم موسوی خویی (م.۱۴۱۳ق.)، قم، مدینة العلم آیة الله العظمی السید الخوئی،۱۴۱۰.
منهاج الصالحین: السید محمد سعید الحکیم، بیروت، دار الصفوة،  ۱۴۱۵ق.
مواهب الجلیل: محمد بن محمد الحطاب الرعینی (م.۹۵۴ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام: ‏ سید عبدالأعلی‌سبزواری (م.۱۴۱۴ق.)، مکتبة آیه الله سبزواری، ‏۱۴۱۶ق.  
المیزان فی تفسیر القرآن: سید محمد حسین طباطبایی (۱۲۸۲-۱۳۶۰ش.)، بیروت، الاعلمی، ۱۳۹۳ق.
نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام: حسن بن یوسف حلی (۶۴۸-۷۲۶ق.)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۱۰ق.  
النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی: محمد بن حسن الطوسی(شیخ طوسی) (م.۴۶۰ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
نهج البلاغه: شریف الرضی (م.۴۰۶ق.)، شرح صبحی صالح، بیروت، ۱۳۸۷ق.
نیل الاوطار: شرح منتقی الاخبار من احادیث سید الاخیار، محمد بن علی الشکوکانی (م.۱۲۵۵ق.)، بیروت، دار الجیل، ۱۹۷۳م.  
وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه): محمد بن الحسن الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.{{پایان}}

نسخهٔ ‏۱۲ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۱۶:۵۹

تعریف فقهی

سجده در اصطلاح خاص فقه به نهادن پیشانی بر زمین[۱] و آنچه بر آن می روید-به جز خوردنیها و پوشیدنیها- به قصد تعظیم خداوند اطلاق می گردد.[۲]

احکام سجده

به نظر فقیهان امامیه[۳]و برخی از فقیهان اهل سنت،[۴]در سجده، مکلف باید هفت عضو خود یعنی پیشانی، دو کف دست، دو انگشت شصت پاها و دو زانوی خود را بر زمین بگذارد.[۵]

۴. موضع سجده: به نظر فقیهان امامیه نمازگزار هنگام سجده باید بر زمین همچون خاک، سنگ، ریگ، شن و مانند آنها یا آنچه از زمین می روید مانند علف، چوب، برگ درختان- به جز خوردنیها و پوشیدنیها- سجده کند. [۶] در مقابل فقیهان اهل سنت سجده بر غیر زمین همچون لباس و عمامه و فرش را جایز شمرده اند.[۷]د

سجده بر تربت امام حسین

سجده بر تربت امام حسین(ع) مشروع و بلکه بهترین سجده گاه در میان مواضع سجده است[۸] در نقلی دیگر آمده است که امام صادق(ع) جز بر خاک کربلا سجده نمی کرد[۹] و نیز روایت شده است که آن حضرت هنگام نماز پارچه ای که در آن تربت امام حسین قرار داشت را پهن و بر آن سجده کرد و فرمود: سجود بر تربت کربلا حجابهای هفتگانه را پاره می کند.[۱۰] و در روایتی دیگر فرمود: سجده بر خاک قبر امام حسین(ع) زمین های هفتگانه را نورانی می کند.[۱۱]در برابر برخی از فقیهان اهل سنت از جمله پیروان ابن تیمیه این عمل را بدعت و حرام دانسته اند،[۱۲]

سجده در مسجد الحرام

فقیهان امامیه بر اساس روایات منقول از اهل بیت(ع) سجده در موارد و مکان های مختلفی از مسجد الحرام را مستحب شمرده اند. از جمله موارد یاد شده سجده بعد از طواف و نماز طواف است. مستند این عمل روایتی از سیره امام صادق(ع) است که آن حضرت پس از طواف و نماز طواف سر به سجده گذاشتند و اذکار و دعای« سجد وجهی لک تعبدا ورقا لا إله إلا أنت حقا حقا الأول قبل کل شئ والآخر بعد کل شئ وها أنا ذا بین یدیک ناصیتی بیدک فاغفر لی إنه لا یغفر الذنب العظیم غیرک فاغفر لی فإنی مقر بذنوبی علی نفسی ولا یدفع الذنب العظیم غیرک» را بر زبان جاری کردند.[۱۳] همچنین فقیهان امامیه ورود به خانه کعبه و سجود در این مکان و قرائت دعای: « لا یرد غضبک إلا حلمک ، ولا یجیر من عذابک إلا رحمتک ... » در حال سجده را با استناد به روایتی از امام صادق(ع)مستحب شمرده اند.[۱۴]مورد دیگر سجده هنگام وداع با خانه خداست که مستحب است زائر قبل از خروج از مسجد الحرام در نزد درب خروج رو به کعبه سر به سجده گزارد و از خداوند طلب کند تا اعمال او را قبول کند و سفر یاد شده را سفر آخر او قرار ندهد و ذکر و دعای: «سجدت لک تعبدا ورقا ، ولا إله إلا أنت ربی حقا حقا ، اللهم اغفر لی ذنوبی وتقبل حسناتی وتب علی ، إنک أنت التواب الرحیم» را نیز بر زبان جاری کند.[۱۵]

سجده در برابر مرقد معصومان

سجده برای غیر خداوند-هر چند برای اولیای الهی باشد- حرام است.[۱۶]دلیل این امر آیاتی است که تنها خدا را شایسته عبادت دانسته[۱۷]: «أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ »(یوسف: ۴۰) و انسانها را از سجده برای غیر خدا نهی کرده و آنان را به سجده برای خدا فرمان داده است[۱۸]: «لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَهُنَّ»(فصلت: ۳۷) در روایاتی از اهل بیت(ع) نیز سجده تنها شایسته خداوند دانسته شده[۱۹]و از سجده برای غیر خدا نهی شده است.[۲۰] بر پایه ادله یاد شده فقیهان امامیه گفته اند که سجده در برابر مرقد معصومان و اولیای الهی اگر برای غیر خداوند باشد حرام است، اما اگر برای شکر خداوند به جهت توفیق زیارت اولیای خدا باشد جایز و بلکه مستحب و دارای پاداش است.[۲۱]از این رو فقیهان امامیه، شیعیان را از سجده کردن در مشاهد مشرفه برای صاحبان قبور نهی کرده و برآنند که سجده در این مکانها باید تنها برای خداوند باشد.[۲۲]

پانویس

  1. ↑ . تحریر الاحکام، ج1، ص253؛ معجم الفاظ الفقه، ص225؛ القاموس الفقهی، ص166-167، «السجود».
  2. ↑ . جواهر الکلام، ج10، ص123 - 124؛ کتاب الصلاة، کاظمی، ج2، ص152.
  3. ↑ . الخلاف، ج 1، ص 355؛ تذکرة الفقهاء، ج 3، ص 188؛ الحدائق الناضره، ج 8، ص 276.
  4. ↑ . المغنی، ج1، ص555؛ المجموع، ج3، ص422.
  5. ↑ . منتهی المطلب، ج 5، ص 142؛
  6. ↑ الخلاف، ج1، ص357؛ تذکرة الفقهاء، ج2، ص434
  7. ↑ . المجموع، ج3، ص423 ، 456؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص135؛ المغنی، ج1، ص557.
  8. ↑ الحدائق الناضره، ج7، ص260؛ مستند الشیعه، ج5، ص266؛ جواهر الکلام، ج8، ص437. .
  9. ↑ وسائل الشیعه، ج5، ص366؛ بحار الانوار، ج82، ص158؛ جامع احادیث الشیعه، ج5، ص267. .
  10. ↑ سائل الشیعه، ج5، ص366؛ مکارم الاخلاق، ص302؛ بحار الانوار، ج82، ص153. .
  11. ↑ وسائل الشیعه، ج5، ص365؛ جامع احادیث الشیعه، ج5، ص267. .
  12. ↑ مناظرات فی العقائد والاحکام، ج2، ص111؛ الشیعه الفرقة الناجیه، ج1، ص357. .
  13. ↑ 3. مناسک الحج، گلپایگانی، ص120؛ مناسک الحج، فیاض، ص182؛ جامع احادیث الشیعه، ج11، ص386.
  14. ↑ 4. مستند الشیعه، ج13، ص89؛ جواهر الکلام، ج20، ص62؛ دلیل الناسک، ص471.
  15. ↑ 5. جواهر الکلام، ج20، ص67؛ کشف اللثام، ج6، ص271.
  16. ↑ 6. جواهر الکلام، ج10، ص124-126؛ مهذب الاحکام، ج7، ص144.
  17. ↑ . کتاب الصلاة، محقق داماد، ج4، ص298.
  18. ↑ . تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله(کتاب النجاسات والاحکام) ص236.
  19. ↑ . المزار، مشهدی، ص464؛ مستدرک الوسائل، ج4، ص480؛ بحار الانوار، ج98، ص200.
  20. ↑ . وسائل الشیعه، ج6، ص388؛ بحار الانوار، ج11، ص138.
  21. ↑ .اجوبة المسائل المهنائیه، ص24؛ العروة الوثقی، ج2، ص587؛ المسائل الواضحه، ج1، ص190.
  22. ↑ . منهاج الصالحین، حکیم، ج1، ص251؛ منهاج الصالحین،خوئی، ج1، ص179.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل سجده.

اجوبه المسائل المنهاجیه: حسن بن یوسف حلی(علامه حلی) (م.۷۲۶ق.)، قم، خیام، ۱۴۰۱ق. الامالی: محمد بن حسن الطوسی (م.۴۶۰ق.)، تصحیح محققان بنیاد بعثت، قم، انتشارات دارالثقافه، ۱۴۱۴ق. الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف: الشیخ السبحانی، قم، مؤسسة الإمام الصادق (ع) ، ۱۴۲۳ق. الانوار البهیة فی تاریخ الحجج الالهیه: عباس قمی (۱۲۵۴-۱۳۱۹ش.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق. بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار: محمد باقر المجلسی (م.۱۱۱۱ق.)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق. البحر الرائق (شرح کنز الدقائق): زین‌الدین بن ابراهیم بن نجیم (م.۹۷۰ق.)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق. بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م.۵۸۷ق.)، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، ۱۴۰۹ق. البیان فی تفسیر القرآن: سید ابو القاسم موسوی الخویی، بیروت، دارالزهراء، ۱۳۹۵ق. تاج العروس من جواهر القاموس: مرتضی الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق. التبیان فی تفسیر القران: محمدبن حسن الطوسی (شیخ طوسی) (م. ۴۶۰ق)، تحقیق احمد حبیب قصیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م. تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه: حسن بن یوسف الحلی (علامه حلی) (م.۷۲۶ق.)، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۲۰ق. تحریر الوسیله: امام خمینی قدس سره (م.۱۳۶۸ش.)، نجف، دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق. تحفه الفقهاء: علاالدین محمد السمرقندی(م. ۵۳۹ق)، بیروت،دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم: حسن مصطفوی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۱ش. تذکرة الفقهاء: حسن بن یوسف حلی (م. ۷۲۶ق)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق. تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم): اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق.)، تحقیق محمد حسین شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق. تفسیر أبی السعود: أبی السعود بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی. تفسیر الصافی: محمد بن المرتضی (الفیض الکاشانی) (م.۱۰۹۱ق.)، تحقیق حسین الاعلمی، قم موسسه الهادی، ۱۴۱۶ق. تفسیر الصراط المستقیم: سید حسین بروجردی قم موسسه انصاریان۱۴۱۶ ق تفسیر العیاشی: محمد بن مسعود العیاشی (م.۳۲۰ق.)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیه، ۱۳۸۰ق. تفسیر القرآن الکریم( شبر): سید عبد الله شبر بیروتT دار البلاغة T 1412 ق. التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب): محمد بن عمر فخرالدین الرازی (م.۶۰۶ق.)، بیروت، دار الإحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق. تفسیر نمونه: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش. تفسیر نور الثقلین: عبدعلی بن جمعه العروسی الحویزی (م.۱۱۱۲ق.)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش. تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله: محمد فاضل لنکرانی، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار، ۱۴۲۱ق. تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید: محمد بن حسن الطوسی (م.۴۶۰ق.)، تحقیق سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش. الثمر الدانی علی رساله القیروانی: صالح بن عبدالله الآبی الازهری (م.۱۳۳۰ق.)، بیروت، مکتبة الثقافیه، بی‌تا. جامع احادیث الشیعه: اسماعیل معزی ملایری، قم، مطبعة العلمیه، ۱۳۹۹ق. جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری): محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق.)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق. جامع الخلاف و الوفاق بین الامامیه وبین ائمّة الحجاز والعراق: علی بن محمد القمی السبزواری (قرن ۷)، تحقیق حسین حسنی بیرجندی، قم، زمینه سازان ظهور امام عصر، ۱۳۷۹ش. الجامع لاحکام القرآن، محمد بن احمد القرطبی (م.۶۷۱ق.)، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴. جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام: محمد حسین نجفی الجواهری (م. ۱۲۶۶ق.)، تحقیق عباس قوچانی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش. حاشیة رد المحتار علی الدر المختار: شرح التنویر الابصار فی فقه مذهب الامام ابی‌حنیفه النعمان، محمد امین بن عابدین (م.۱۲۵۲ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق. الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره: یوسف بن احمد البحرانی (م. ۱۱۸۶ق.)، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش. الخلاف فی الاحکام: محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، تحقیق خراسانی و دیگران، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۷ق. دلائل الامامه: محمد بن جریر الطبری شیعی (قرن۴ق.)، تهران، انتشارات بنیاد بعثت، ۱۴۱۳ق. دلیل الناسک: سید محسن حکیم طباطبایی، تحقیق سید محمد علی قاضی طباطبایی، نجف الاشرف، مدرسه دارالحکمه، ۱۴۱۶ق. ذکری الشیعه فی احکام الشریعه: محمد بن مکی (م.۷۸۶ق.)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۹ق. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی: محمود بن عبدالله الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق. روضة الطالبین و عمدة المتقین: یحیی بن شرف النووی (۶۳۱-۶۷۶ق.)، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا. السجود علی الأرض: علی الأحمدی، بیروت، مرکز جواد للصف، ۱۴۱۴. سنن ابن ماجه: محمد بن زید الربعی ابن ماجه (م.۲۷۵ق.)، تحقیق محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۵ق. سنن الترمذی (الجامع الصحیح): محمد عیسی الترمذی (م.۲۷۹ق.)، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق. السنن الکبری: احمد بن الحسین البیهقی (م. ۴۵۸ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق. الشیعة الفرقة الناجیة: الحاج سعید أبو معاش، قم، مؤسسة السیدة المعصومة (ع)، ۱۴۲۸ق. الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة): اسماعیل بن حماد الجوهری (م.۳۹۳ق.)، تحقیق احمد عبدالغفور العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق. صحیح البخاری: محمد بن اسماعیل البخاری (م.۲۵۶ق.)، تحقیق عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق. الصحیفة السجادیة: الإمام زین العابدین ( ع )( م.۹۴ق.)، تحقیق : السید محمد باقر الموحد الابطحی الإصفهانی قم، مؤسسة الأنصاریان، ۱۴۱۱. العروة الوثقی: سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (۱۲۴۷-۱۳۳۷ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق. العقیدة الإسلامیة علی ضوء مدرسة أهل البیت ( ع ): الشیخ السبحانی، تحقیق جعفر الهادی، قم، مؤسسة الإمام الصادق (ع)، ۱۴۱۹. 

علل الشرائع و الاحکام: شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق.

عمدة القاری: محمود بن احمد البدرالعینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی. غریب الحدیث: القاسم ابن سلاّم الهروی (م.۲۲۴ق.)، تحقیق محمد عبدالمعیدخان، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۶ق. غنائم الأیام فی مسائل الحلال والحرام: المیرزا القمی(م.۱۲۳۱ق.)، تحقیق عباس تبریزیان، عبد الحلیم الحلّی ، السیّد جواد الحسینی، قم ، مکتب الإعلام الإسلام، ۱۴۱۷ق. الغیبه: محمد بن حسن الطوسی (م.۴۶۰ق.)، ، قم، دار المعارف الإسلامیه، ۱۴۱۱ق. فتح العزیز شرح الوجیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (م.۶۲۳ق.)، بیروت، دار الفکر. فتح المعین: الملیباری الهندی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق. فقه السنه: السید السابق، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق. فقه الصادق علیه السلام: سید محمد صادق حسینی روحانی، قم، دار الکتاب، ۱۴۱۳ق. القاموس الفقهی: سعدی ابوحبیب، دمشق، دارالفکر، ۱۴۰۸ق. قرب الاسناد: عبدالله بن جعفر حمیری (م.۳۰۰ق.) قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۳ق. الکافی: محمد بن یعقوب کلینی (م.۳۲۹ق.)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۲ش. کتاب الصلوة: میرزا محمد حسین غروی نائینی للکاظمی (م.۱۳۵۵ق.)، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۱ق. کتاب الطهاره: سید ابوالقاسم الخویی، قم، دارالهادی، ۱۴۱۰ق. کشاف القناع عن متن الاقناع: منصور بن یونس البهوتی (م.۱۰۵۲ق.)، تحقیق محمد حسن محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل: محمود بن عمر الزمخشری (م.۵۳۸ق.)، مصطفی البابی، ۱۳۸۵ق. کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام: محمد بن الحسن الفاضل الهندی (م.۱۱۳۷ق.)، قم، نشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق. کلمة التقوی (فتاوی): محمد امین زین الدین، قم، مهر، ۱۴۱۳ق. کنز العرفان فی فقه القرآن: محمد بن عبدالله المقداد (م.۸۲۶ق.)، تصحیح و إخراج أحادیثه بهبودی، تهران، مکتبة الرضویة، ۱۳۸۴ق. کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال: علی بن حسام‌الدین الهندی (م.۹۷۵ق.)، تحقیق بکری حیانی و صفوة السقاء، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۰۹ق. 

کتاب الصلاة: تقریر بحث المحقق الداماد للآملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.

لسان العرب: محمد بن مکرم ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق. المبسوط: محمد بن احمد بن سهل السرخسی (م.۴۸۳ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق. مجمع البحرین: فخرالدین بن محمد الطریحی (م.۱۰۸۵ق.)، تحقیق الحسینی، تهران, المرتضویة، ۱۳۶۲ش. مجمع البیان فی تفسیر القرآن: الفضل بن الحسن الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، تحقیق گروهی از علما، بیروت، الاعلمی، ۱۴۱۵ق. مجمع الزوائد و منبع الفوائد: علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م.۸۰۷ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق. المجموع شرح المهذب: محیی بن شرف النووی (م.۶۷۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۳۲ق. مختلف الشیعة فی احکام الشریعه: حسن بن یوسف الحلی(علامه حلی) (م.۷۲۶ق.)، قم، انتشارات الاسلامی ، ۱۴۱۳ق. مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م.۱۰۰۹ق.)، قم، آل البیت، ۱۴۱۰ق. مدارک تحریر الوسیلة: الشیخ مرتضی بنی فضل، تحقیق مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی (قده) ، مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی (قده) ، ۱۴۲۲ق. المزار الکبیر: محمد بن جعفر المشهدی (م.۶۱۰ق.)، تحقیق جواد القیّومی، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۹ق. المسائل الواضحه: محمد علی الاراکی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۴ق. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل: حسین نوری الطبرسی (م.۱۳۲۰ق)، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۸ق. مستمسک العروة الوثقی: سید محسن حکیم (م.۱۳۹۰ق.)، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق. مستند الشیعة فی احکام الشریعه: احمد بن محمد مهدی النراقی (م. ۱۲۴۵ق.)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۵ق. مسند الامام احمد بن حنبل: أحمد بن محمد بن حنبل الشیبانی (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار الصادر، بی‌تا. المعتبر فی شرح المختصر: جعفر بن حسن محقق حلی (۶۰۲-۶۷۶ق.)، قم، انتشارات سید الشهداء، ۱۳۶۴ش. معجم الفاظ الفقه الجعفری: احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، ۱۴۱۵ق. معجم لغة الفقهاء: محمد قلعجی، بیروت، دار النفائس،۱۴۰۸ق. معجم مقاییس اللغه: احمد بن فارس (م.۳۹۵ق.)، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق. المغنی: عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه. مفردات الفاظ القرآن: حسین بن محمد الراغب الاصفهانی (م.۴۲۵ق.)، تحقیق صفوان عدنان داودی، قم، طلیعه نور، ۱۴۲۷ق. مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر: میر سید علی حائری تهرانی ، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷ش. 

مکارم الاخلاق: الفضل بن الحسن الطبرسی (قرن۶ق.)، قم، شریف الرضی، ۱۳۹۲ق.

من لا یحضره الفقیه: شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (م.۳۸۱ق.)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق. مناسک حج: محمد اسحاق الفیاض، قم، عزیزی، ۱۴۱۸ق. مناسک الحج: سید محمدرضا الگلپایگانی، قم، دار القرآن الکریم،۱۴۱۳ق. 

مناسک حج( محشی) : محمد رضا محمودی، تهران ، نشر مشعر،۱۴۲۹ق.

مناظرات فی العقائد والأحکام: الشیخ عبد الله الحسن، قم، انتشارات دلیل مناقب أهل البیت (ع ): حیدر الشیروانی، تحقیق محمد الحسون، مطبعة منشورات الإسلامیة، ۱۴۱۴. منتهی المطلب فی تحقیق المذهب: حسن بن یوسف حلی (م.۷۲۶ق.)، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة ، ۱۴۱۹ ق. منهاج الصالحین: سید ابوالقاسم موسوی خویی (م.۱۴۱۳ق.)، قم، مدینة العلم آیة الله العظمی السید الخوئی،۱۴۱۰. منهاج الصالحین: السید محمد سعید الحکیم، بیروت، دار الصفوة، ۱۴۱۵ق. مواهب الجلیل: محمد بن محمد الحطاب الرعینی (م.۹۵۴ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق. مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام: ‏ سید عبدالأعلی‌سبزواری (م.۱۴۱۴ق.)، مکتبة آیه الله سبزواری، ‏۱۴۱۶ق. المیزان فی تفسیر القرآن: سید محمد حسین طباطبایی (۱۲۸۲-۱۳۶۰ش.)، بیروت، الاعلمی، ۱۳۹۳ق. نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام: حسن بن یوسف حلی (۶۴۸-۷۲۶ق.)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۱۰ق. النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی: محمد بن حسن الطوسی(شیخ طوسی) (م.۴۶۰ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق. نهج البلاغه: شریف الرضی (م.۴۰۶ق.)، شرح صبحی صالح، بیروت، ۱۳۸۷ق. نیل الاوطار: شرح منتقی الاخبار من احادیث سید الاخیار، محمد بن علی الشکوکانی (م.۱۲۵۵ق.)، بیروت، دار الجیل، ۱۹۷۳م.

وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه): محمد بن الحسن الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=کاربر:Ahmad/صفحه_تمرین۱&oldid=39013»