کاربر:Salar/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

دیداریویکی‌متن

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 در آیاتی از قرآن، اسلام به مفهوم اطاعت و تسلیم شدن در برابر خدا آمده و مسلمان بودن را به پیامبران گذشته و پیروان آن‌ها نیز نسبت می‌دهد.<ref>آل عمران، آیه 52؛ مائده/5، 111؛ اعراف، آیه 126؛ یونس، آیه 72؛ یوسف، آیه 101</ref> در آیه ۱۳ سوره شوری نیز دینِ فرستاده شده برای مسلمانان را همان دینِ نوح، ابراهیم، موسی و عیسی معرفی می‌کند.<ref>شوری، آیه 13.</ref>
-==شکل‌گیری اسلام در حرمین==
+==شکل‌گیری اسلام در مکه==
-پیامبر اسلام پیش از بعثت ۴۰ سال در مکه زیست و با مکیان مراوده داشت. مکه در منطقه حجاز و میان راه‌های بازرگانی یمن، شام، ایران، حبشه و مصر قرار داشت. شبه جزیره عربستان سکونت‌گاه قبایل گوناگون عرب بود که بسیاری از آن‌ها صحرانشین بودند. تنها در مناطقی مانند مکه، یثرب، طائف و یمن، شهرنشینی تا اندازه‌ای رشد یافته و پدیدار شده بود. سنت‌های اعراب جاهلی با پیدایش اسلام سرنوشت‌های متفاوت یافتند. برخی حذف و شماری دیگر اصلاح و جذب دین اسلام شدند.<ref>. البدء و التاریخ، ج4، ص31-33؛ الکامل، ج1، ص451-453؛ المفصل، ج5، ص478، 480؛ ج6، ص219، 224-225.</ref>
+پیامبر اسلام پیش از بعثت، ۴۰ سال در مکه زیست و با مکیان مراوده داشت. مکه در منطقه حجاز و میان راه‌های بازرگانی یمن، شام، ایران، حبشه و مصر قرار داشت. شبه جزیره عربستان سکونت‌گاه قبایل گوناگون عرب بود که بسیاری از آن‌ها صحرانشین بودند. تنها در مناطقی مانند مکه، یثرب، طائف و یمن، شهرنشینی تا اندازه‌ای رشد یافته و پدیدار شده بود. سنت‌های اعراب جاهلی با پیدایش اسلام سرنوشت‌های متفاوت یافتند. برخی حذف و شماری دیگر اصلاح و جذب دین اسلام شدند.<ref>. البدء و التاریخ، ج4، ص31-33؛ الکامل، ج1، ص451-453؛ المفصل، ج5، ص478، 480؛ ج6، ص219، 224-225.</ref>
 در قرآن، از دوران پیش از اسلام با نام «جاهلیت» یاد می‌شود.<ref>آل عمران/3، 154؛ فتح/48، 26.</ref> جاهلیت یا در برابر «عِلم» و به معنای نادانی<ref>. نک: لسان العرب، ج‏11، ص129؛ مجمع البحرین، ج5، ص345؛ التحقیق، ج2، ص131، «جهل».</ref> یا در برابر «حِلم» و به معنای تندخویی، گستاخی و غرور اعراب صحرانشین است.<ref>. نک: التفسیر الکبیر، ج3، ص118؛ مفاهیم اخلاقی، ص55-71؛ قاموس قرآن، ج2، ص81.</ref> مهم‌ترین مراسم آیینی اعراب جاهلی، حج بود. با توافق همه قبایل، افزون بر ماه رجب، سه ماه پیاپی ذی‌قعده، ذی‌حجه و محرم ماه حرام شمرده می‌شد و در آن‌ها از نبرد و غارت پرهیز می‌کردند. این امر امنیت حاجیان را فراهم می‌کرد و به کاروان‌های بازرگانی نیز اجازه می‌داد راهی بازارهای پیرامون مکه شوند.<ref>. امتاع الاسماع، ج8، ص309؛ المفصل، ج6، ص392؛ بحارالانوار، ج90، ص351.</ref>
@@ خط ۱۱: / خط ۱۱: @@
 شهر مکه بستری مناسب برای پیدایش دین اسلام بود؛ نخست به این سبب که از گونه‌ای مرکزیت دینی بهره داشت و خانه کعبه اصلی‌ترین زیارتگاه اعراب شبه جزیره به شمار می‌رفت. دوم آن‌که این شهر مرکز بازرگانی بخشی مهم از عربستان بود و راه‌های مهم بازرگانی از آن می‌گذشتند. این ویژگی ارتباطات فرهنگی ـ دینی را در این شهر دامن می‌زد. گذشته از این، برخی از بازارهای سالانه اعراب همچون بازار عُکاظ در حوالی مکه و هم‌زمان با روزهای حج برقرار می‌شد. گزارش‌هایی که درباره این بازارها در دست است، نشان می‌دهند که این مکان‌ها فقط جای داد و ستد بازرگانی نبوده و تعامل‌های اجتماعی، فرهنگی و دینی نیز در آن‌ها جریان داشته‌اند.<ref>. تاریخ یعقوبی، ج1، ص271؛ امتاع الاسماع، ج8، ص309.</ref>
-پیامبر از تیره بنی‌هاشم، از قبیله قریش، اصلی‌ترین قبیله مکه بود. تیره‌های قریش مناصب عمومی مکه و منصب‌های حج و حرم از قبیل رفادت، سقایت و حجابت را در اختیار داشتند.<ref>. البدایة و النهایه، ج2، ص263.</ref>
+پیامبر از تیره بنی‌هاشم، از قبیله قریش، اصلی‌ترین قبیله مکه بود. تیره‌های قریش مناصب عمومی مکه و منصب‌های حج و حرم از قبیل رفادت، سقایت و حجابت را در اختیار داشتند.<ref>. البدایة و النهایه، ج2، ص263.</ref> محمد امین پیش از بعثت، هر سال یک ماه را مجاور غار حرا شده، به عبادت می‌گذراند<ref>. صحیح مسلم، نووی، ج2، ص140؛ فتح الباری، ج1، ص21.</ref> و افزون بر پرستش پروردگار، به مفاسد و ضعف‌های عقیدتی و اخلاقی قوم خود می‌اندیشید. در یکی از این خلوت‌گزینی‌ها، فرشته وحی بر وی نازل گشت و به او خبر داد که از سوی خدا به رسالت برگزیده شده است. او مأموریت یافت تا مردم را درباره عقاید باطل و کارهای ناشایست خود هشدار دهد و آن‌ها را به راه راست رهنمون شود.
-محمد امین پیش از بعثت، هر سال یک ماه را مجاور غار حرا شده، به عبادت می‌گذراند<ref>. صحیح مسلم، نووی، ج2، ص140؛ فتح الباری، ج1، ص21.</ref> و افزون بر پرستش پروردگار، به مفاسد و ضعف‌های عقیدتی و اخلاقی قوم خود می‌اندیشید. در یکی از این خلوت‌گزینی‌ها، فرشته وحی بر وی نازل گشت و به او خبر داد که از سوی خدا به رسالت برگزیده شده است. او مأموریت یافت تا مردم را درباره عقاید باطل و کارهای ناشایست خود هشدار دهد و آن‌ها را به راه راست رهنمون شود.
 ==ظهور و گسترش اسلام در مکه==
 اهتمام به قرآن و تبلیغ و ترویج آن از مهم‌ترین شیوه‌های پیامبر گرامی در گسترش اسلام بود. پیامبر احتجاج‌هایی فراوان با مخالفان خویش در مکه داشت که بسیاری از آن‌ها در قرآن ثبت شده‌اند. مهم‌ترین موقعیت پیامبر برای دعوت عمومی دیگران به اسلام، موسم سالانه حج بود که با حضور اعراب سراسر شبه جزیره در مکه برگزار می‌شد.
-در سه سال نخست، دعوت به اسلام پنهانی بود و تنها تنی چند از نزدیکان پیامبر و برخی از یاران وفادار ایشان به دین جدید گرویدند. سپس پیامبر مأموریت یافت تا دعوت را آشکار کند.<ref>حجر/15، 94.</ref> به فرمان قرآن، در آغاز، خویشان و بستگان پیامبر مخاطب این دعوت آشکار گشتند.<ref>شعراء/26، 214.</ref> پیامبر گرامی به فرمان خدا در میان همین دعوت بر جانشینی علی۷ تأکید کرد.<ref>. الارشاد، ج1، ص50.</ref> این دعوت چندان نتیجه‌بخش نبود و بسیاری از بستگان پیامبر بر دین قوم خود ماندند. در ادامه دعوت آشکار، کمابیش افرادی به اسلام گرویدند. این گسترش تدریجی اسلام، واکنش اشراف مکه را برانگیخت. سپس زیر فشارهای مشرکان مکه ۱۰ سال طاقت‌فرسا بر پیامبر و یاران وی گذشت.
+در سه سال نخست، دعوت به اسلام پنهانی بود و تنها تنی چند از نزدیکان پیامبر و برخی از یاران وفادار ایشان به دین جدید گرویدند. سپس پیامبر مأموریت یافت تا دعوت را آشکار کند.<ref>حجر/15، 94.</ref> به فرمان قرآن، در آغاز، خویشان و بستگان پیامبر مخاطب این دعوت آشکار گشتند.<ref>شعراء/26، 214.</ref> پیامبر گرامی به فرمان خدا در میان همین دعوت بر جانشینی علی(ع) تأکید کرد.<ref>. الارشاد، ج1، ص50.</ref> این دعوت چندان نتیجه‌بخش نبود و بسیاری از بستگان پیامبر بر دین قوم خود ماندند. در ادامه دعوت آشکار، کمابیش افرادی به اسلام گرویدند. این گسترش تدریجی اسلام، واکنش اشراف مکه را برانگیخت. سپس زیر فشارهای مشرکان مکه ۱۰ سال طاقت‌فرسا بر پیامبر و یاران وی گذشت.
 ==موانع گسترش دین اسلام در مکه==
-مکه برای پیدایش دین جدید بستری مناسب بود؛ اما برای پذیرش همگانی و تثبیت آن، شایستگی نداشت. پیامبر ۱۳ سال مکیان را به اسلام فراخواند؛ اما تنها اندکی که بیشتر آن‌ها جوانان و تنگدستان بودند، به اسلام گرویدند. بزرگان مکه با پیامبر و دین جدید مخالف بودند و توانستند دین تازه را در مکه مهار کنند. برخی تاریخ‌نگاران از به بن‌بست رسیدن دعوت اسلام در مکه سخن گفته‌اند.  مروری بر وضع دینی و اجتماعی مکه نشان می‌دهد که این شهر گنجایش پذیرش دین جدید را نداشت.
+مکه برای پیدایش دین جدید بستری مناسب بود؛ اما برای پذیرش همگانی و تثبیت آن، شایستگی نداشت. پیامبر ۱۳ سال مکیان را به اسلام فراخواند؛ اما تنها اندکی که بیشتر آن‌ها جوانان و تنگدستان بودند، به اسلام گرویدند. بزرگان مکه با پیامبر و دین جدید مخالف بودند و توانستند دین تازه را در مکه مهار کنند. برخی تاریخ‌نگاران از به بن‌بست رسیدن دعوت اسلام در مکه سخن گفته‌اند.<ref>تاريخ صدر اسلام، ص294.</ref>  مروری بر وضع دینی و اجتماعی مکه نشان می‌دهد که این شهر گنجایش پذیرش دین جدید را نداشت.
-اشرافیت محیط مکه نیز مانعی مهم بر سر راه پیامبر گرامی۹ بود. وی اگر چه از قریش بود و در میان مکیان شخصی امین شمرده می‌شد، از وضع مالی خوبی برخوردار نبود و دوران کودکی او با یتیمی سپری شد. (ضحی/۹۱، ۶) وی در مکه هیچ مقام و منصبی نداشت. از اموال و پسران نیز که مکیان بدان‌ها افتخار می‌کردند، بی‌بهره بود. (سبأ/۳۴، ۳۵) این ویژگی‌ها از نفوذ پیامبر در محیط اشرافی مکه می‌کاست.
+اشرافیت محیط مکه نیز مانعی مهم بر سر راه پیامبر گرامی۹ بود. وی اگر چه از قریش بود و در میان مکیان شخصی امین شمرده می‌شد، از وضع مالی خوبی برخوردار نبود و دوران کودکی او با یتیمی سپری شد.<ref>ضحی، آیه ۶.</ref> وی در مکه هیچ مقام و منصبی نداشت. از اموال و پسران نیز که مکیان بدان‌ها افتخار می‌کردند، بی‌بهره بود.<ref>سبأ، ۳۵.</ref> این ویژگی‌ها از نفوذ پیامبر در محیط اشرافی مکه می‌کاست.
-مانع دیگر بر سر راه پذیرش دین جدید، انتظارات مکیان از رسول خدا بود. آن‌ها از او می‌خواستند که مانند پیامبران گذشته، آیه و بینه بیاورد. (انعام/۶، ۳۷، ۱۲۴؛ بقره/۲، ۱۱۸؛ نساء/۴، ۱۵۳؛ یونس/۱۰، ۲۰؛ رعد/۱۳، ۷، ۲۷؛ انبیاء/۲۱، ۵؛ طه/۲۰، ۱۳۳) این خواسته‌ها شامل کارهای فراعادی بود؛ همچون: جاری کردن چشمه‌ای از زمین، ایجاد باغستانی از خرما و انگور با آب‌هایی روان در میان آن، نازل کردن تکه‌ای از آسمان بر سر مشرکان، حاضر کردن فرشتگان و خدا، داشتن خانه‌ای از طلا، و بالا رفتن در آسمان و آوردن کتابی برای خواندن. (اسراء/۱۷، ۹۰ـ۹۳) در برابر، قرآن به منزله آیه و معجزه آشکار به آن‌ها معرفی شد. (بقره/۲، ۹۹؛ حجّ/۲۲، ۱۶، ۷۲؛ عنکبوت/۲۹، ۵۰ـ۵۱؛ اسراء/۱۷، ۸۸) بازتاب گسترده این مجادله‌ها در قرآن نشان می‌دهد که این امر مانع عقیدتی و روانی مهمی در پذیرش اسلام بوده است.
+مانع دیگر بر سر راه پذیرش دین جدید، انتظارات مکیان از رسول خدا بود. آن‌ها از او می‌خواستند که مانند پیامبران گذشته، آیه و بینه بیاورد.<ref>انعام، آیات ۳۷ و ۱۲۴؛ بقره، آیه ۱۱۸؛ نساء، آیه ۱۵۳؛ یونس، آیه ۲۰؛ رعد، ۷، آیه ۲۷؛ انبیاء، آیه ۵؛ طه، آیه ۱۳۳.</ref> این خواسته‌ها شامل کارهای فراعادی بود؛ همچون: جاری کردن چشمه‌ای از زمین، ایجاد باغستانی از خرما و انگور با آب‌هایی روان در میان آن، نازل کردن تکه‌ای از آسمان بر سر مشرکان، حاضر کردن فرشتگان و خدا، داشتن خانه‌ای از طلا، و بالا رفتن در آسمان و آوردن کتابی برای خواندن.<ref>اسراء، آیات ۹۰ـ۹۳.</ref> در برابر، قرآن به منزله آیه و معجزه آشکار به آن‌ها معرفی شد.<ref>بقره، آیه ۹۹؛ حجّ، آیات ۱۶ و ۷۲؛ عنکبوت، آیات ۵۰ـ۵۱؛ اسراء، آیه ۸۸.</ref> بازتاب گسترده این مجادله‌ها در قرآن نشان می‌دهد که این امر مانع عقیدتی و روانی مهمی در پذیرش اسلام بوده است.
 ==حج در دوره اسلام مکی==
 در ۱۳ سال اسلام مکی، مشرکان حج را برگزار می‌کردند و می‌توان انتظار داشت که مراسم حج ۱۳ بار به همان شیوه جاهلی انجام شده باشد. پیامبر و مسلمانان مکه به جهت اهمیت مراسم حج در این موسم‌ها فعال بودند.
@@ خط ۳۲: / خط ۳۱: @@
 بدین ترتیب، قریش در سال‌های نخست توانستند از اثرگذاری پیامبر در موسم حج بکاهند. اما تبلیغات او در موسم حج در سه سال آخر دوران مکی نتیجه داد. او با مردمی از یثرب که برای انجام مراسم حج یا عمره به مکه آمده بودند، دیدار کرد و آنان دعوت اسلام را پذیرفتند. بر پایه همه منابع، مردم یثرب از طریق شرکت در حج و عمره، با پیامبر گرامی۹ و اسلام آشنا شده‌اند. آغاز آشنایی آنان با پیامبر باید پیش از سال دهم بعثت باشد. اما این آشنایی‌های نخستین به اسلام آوردن یثربیان و فراگیری اسلام در یثرب نینجامید.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص274؛ عیون الاثر، ج1، ص205؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج2، ص292؛ وفاء الوفاء، ج1، ص250.</ref>  عموم تاریخ‌نگاران، اسلام آوردن افرادی از اوس و خزرج در موسم حج سال‌های یازدهم تا سیزدهم بعثت را زمینه‌ساز فراگیری اسلام در یثرب می‌دانند.
 ==مدینه بستر پذیرش گسترده اسلام==
-مدینه، بر خلاف مکه، زمینه‌هایی مساعد برای پذیرش اسلام داشت. هر چه مکیان نمی‌پذیرفتند، در مدینه با آغوش باز پذیرفته می‌شد. مردم مدینه از آغاز آشنایی با پیامبر در مراسم حج، به قرآن دل سپردند. این دل‌سپردگی به اندازه‌ای بود که پیامبر فرمود: مدینه با قرآن گشوده شد.
+مدینه، بر خلاف مکه، زمینه‌هایی مساعد برای پذیرش اسلام داشت. هر چه مکیان نمی‌پذیرفتند، در مدینه با آغوش باز پذیرفته می‌شد. مردم مدینه از آغاز آشنایی با پیامبر در مراسم حج، به قرآن دل سپردند. این دل‌سپردگی به اندازه‌ای بود که پیامبر فرمود: مدینه با قرآن گشوده شد.<ref>فتوح البلدان، ج1، ص6.</ref>
 پیش از آمدن پیامبر به مدینه، اسلام در میان اوس و خزرج رواج یافته بود.  پیامبر از آغاز ورود به مدینه، مسجد قبا را ساخت.  پایه نهادن مسجد به منزله مکان عمومی دین اسلام با ساخت مسجدالنبی به دست پیامبر و یارانش وارد مرحله‌ای تازه شد. کارکردهای گوناگون دینی، سیاسی و اجتماعی مسجد، از عوامل مهم استواری اسلام در مدینه بود؛ امری که مسلمانان در مکه از آن بی‌نصیب بودند.
@@ خط ۴۱: / خط ۴۰: @@
 در ۱۰ سال حضور پیامبر در مدینه، ۱۰ بار مراسم سالانه حج در مکه برگزار شد. در پنج سال نخست هجرت، به سبب وضعیت ستیزآمیز، حج‌گزاری برای پیامبر و مسلمانان امکان نداشت؛ اما مشرکان بر پایه سنت خود، آن را برگزار می‌کردند.
-تصمیم مهم پیامبر برای عمره به سال ششم ق. پس از نزول آیه حج و عمره: {وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمرَةَ لِلَّه} نازل شد. (← حج پیامبر) بیشتر سیره‌نویسان، مفسران و فقیهان نیز تشریع حج را در همین هنگام می‌دانند.  رسول خدا خواب دیده بود که همراه اصحابش وارد مسجدالحرام شده‌اند.<ref>فتح، 27.</ref> او با موفقیت‌هایی که تا سال پنجم ق. به دست آورد، به سال ششم ق. تصمیم گرفت برای انجام عمره همراه یاران خود به مکه رود. این نخستین بار در دوران مدنی بود که پیامبر قصد عمره کرد.
+تصمیم مهم پیامبر برای عمره، به سال ششم قمری پس از نزول آیه حج و عمره (وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمرَةَ لِلَّه) نازل شد. بیشتر سیره‌نویسان، مفسران و فقیهان نیز تشریع حج را در همین هنگام می‌دانند.<ref>المعتبر، ج‏2، ص745-746؛ کشف الغطاء، ج2، ص428.</ref>  رسول خدا خواب دیده بود که همراه اصحابش وارد مسجدالحرام شده‌اند.<ref>فتح، 27.</ref> او با موفقیت‌هایی که تا سال پنجم قمری به دست آورد، به سال ششم ق. تصمیم گرفت برای انجام عمره همراه یاران خود به مکه رود. این نخستین بار در دوران مدنی بود که پیامبر قصد عمره کرد.
 ==گسترش اسلام پس از پیامبر==
 پس از رحلت پیامبر و اختلاف در رهبری جامعه اسلامی، جنگ‌های رده، مسلمانان را متحد ساخت و رویارویی با قبایل و گروه‌هایی که به بهانه پرداخت نکردن زکات از اسلام بیرون شدند، به گسترش اسلام انجامید. همین رویارویی‌ها و رفتن به بیرون از شبه جزیره، مسلمانان را به این اندیشه واداشت که نفوذ اسلام را تا هرجا که ممکن است، بگسترند.<ref>نک: سیره خلفاء، ص334-336.</ref>  در دوران ۳۰ ساله خلافت خلفای سه‌گانه و روزگار امامت علی۷ گسترش اسلام ادامه یافت و در شرق، غرب و شمال عربستان، مناطقی مهم چون ایران، عراق، مصر و شامات شامل فلسطین، سوریه، و لبنان به تصرف مسلمانان درآمد. اسلام در سده‌های بعد نیز تا شبه قاره هند، غرب چین، مرکز افریقا، جنوب شرق آسیا، ماوراء النهر، آسیای صغیر و شبه جزیره بالکان در اروپا دامن گسترد.