کاربر:Mo.ali.rezapour/صفحه تمرین۱

خیبر نام منطقه ای در شمال مدینه است که در زمان پیامبر محل سکونت یهودیان بود.

معرفی

خیبر منطقه‌ای حاصل‌خیز در شمال مدینه است که در عصر رسول خدا از مراکز یهودی‌نشین حجاز بود. غزوه مهم خیبر و برخی سریه‌ها در آن اتفاق افتاد. درباره سابقه و علت حضور یهودیان در این منطقه مطالب گوناگونی گفته شده است. برخی گزارش‌ها، کوچ آنان را به زمان حضرت موسی برگردانده‌انداما این مطلب درست نمی‌نماید برخی ورود یهودیان به این منطقه را از زمان بخت‌نصر می‌دانند، از این رو گفته شده که ورود آنان به یثرب و خیبر جنبه افسانه‌ای یافته است. لذا زمان تأسیس منطقه خیبر نیز روشن نیست.

از نظر اقتصادی، خیبر اهمیت کشاورزی و بازرگانی داشت. خرمای خیبر زبانزد و مشهور بود و در ضرب‌المثلی آمده که بردن خرما به خیبر بیهوده است. خیبر به دلیل قرار گرفتن در مسیر تجاری، اهمیت بازرگانی نیز داشت.

مناطق دیگری نیز در اطراف خیبر محل سکونت یهودیان بود که همراه با غزوه خیبر، با آنان صلح شد. از آن جمله فدک، روستایی در شمال شرق خیبر، بود که فاصله آن را تا مدینه شش شب گفته‌اند.

علاوه بر غزوه خیبر، سریه‌هایی نیز در این منطقه انجام شده است.

بیشترین ارتباط خیبر و اهالی آن در عصر پیامبر، با حوالی خود، مانند وادی القری و فدک بود؛ به خصوص که این مناطق یهودی‌نشین و هم‌عقیده بودند. هم‌پیمانی آن‌ها با قبیله غَطَفان نیز شهرت دارد.گزارشی هم از تعامل آنان با مشرکان مکه وجود دارد که مربوط به جنگ احزاب است. در این واقعه جمعی از بنی‌نضیر از خیبر به مکه رفتند تا قریش را به انتقام اخراجشان از مدینه، به جنگ با مسلمانان وادار کنند.

خیبر پس از صدر اسلام چندان شهرتی نداشت و در منابع مختلف از آن کمتر یاد شده است؛ به ویژه که رویداد مهمی در آن اتفاق نیفتاده است.

...

خیبر امروزه نام یکی از استان‌های عربستان و همچنین نام شهری است که مرکزیت این استان را دارد. این شهر در ناحیه‌ای کوهستانی و در مسیر تبوک و جاده اردن قرار دارد. فاصله آن تا مدینه حدود ۱۶۵ کیلومتر است. این منطقه در عصر حاضر، استانی کوهستانی با سنگ‌های سیاه (حرّه) است که حدود ۵۰ روستا با حدود ۰۰۰/۵۸ سکنه دارد و محصول اصلی آن خرماست.

تیتر

منطقة خیبر امروزه در ۱۶۵ کیلومتری شمالِ مدینه در جادة منتهی به شام (جاده تَبوک) واقع و مرکز آن شهر الشُّرَیْف است.

خیبر در زمان قدیم محل سکونت یهودیان بود (قزوینی، زکریابن محمد قزوینی، آثارالبلاد و اخبارالعباد، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴ص ۹۲). تعیین زمان مهاجرت یهودیان به این منطقه دشوار  است. برخی گفته اند که آنان در زمان بُختُنَصّر (ﺣﮑ : ۶۰۵ـ۵۶۲ق م)، شاه بابل (مَقریزی، احمدبن علی مَقریزی، امتاع الاسماع بما للنبی صلی الله علیه وسلم من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، چاپ محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹ ج ۱۴، ص ۳۶۶) به خیبر کوچیدند.

به گفتة یاقوت حموی (ذیل «خیبر»)، خیبر در زبان عبرانی به معنای قلعه بوده است و این ناحیه را به دلیل وجود چند قلعه، خَیابِر (خیبرها) خوانده اند. به روایتی دیگر، این ناحیه پس از سکونت طایفة بنوخیبربن مُهَلهَل، از قوم عَمالقه، چنین نام گرفت ( قلقشندی، احمدبن علی قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴ ص ۲۳۱؛ نیز ← جوادعلی، جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت ۱۹۷۶ـ۱۹۷۸ ج ۶، ص ۵۲۶ـ۵۲۷). شمار قلعه های خیبر را به اختلاف، شش (← یعقوبی، یعقوبی، تاریخ ج ۲، ص ۵۶؛ حازمی همدانی، محمدبن موسی حازمی همدانی، الاماکن، او، مااتّفق لفظه و افترق مسمّاه من الامکنة، چاپ حمد جاسر، ریاض ]بی تا.[ ج ۱، ص ۴۲۰)، هفت (یاقوت حموی، همانجا) و هشت (آیتی، محمدابراهیم آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، چاپ ابوالقاسم گرجی، تهران ۱۳۶۶ش ص ۵۰۲ـ ۵۰۳) نوشته اند. تعداد افزون تر قلعه ها در بعضی منابع از آن روست که برخی قلعه ها مشتمل بر دژهای کوچک تری درون خود بوده اند (← واقدی، محمدبن عمر واقدی، کتاب المغازی، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶، چاپ افست قاهره ]بی تا. ج ۲، ص ۶۴۸، ۶۵۸، ۶۶۶ـ ۶۶۸؛ ابن سعد، ج ۲، ص ۱۰۶؛

در سده های نخست هجری، ناحیة خیبر از توابع مدینه و جزء منطقة حجاز به شمار می رفت و با مدینه هشت منزل و به قولی سه روز راه فاصله داشت.

قلعه های خیبر

خیبر را واژه‌ای عِبری، به معنای قلعه، یا منسوب به «خیبر بن قانیة بن مَهلائیل»، از نوادگان حضرت نوح، دانسته‌اند. این منطقه از سه بخش نَطات، شِقّ و کتیبه تشکیل شده بود که با یکدیگر فاصله اندکی داشتند. قلعه‌های صَعب بن معاذ، ناعم و زبیر در بخش نَطات قرار داشتند. بخش شِقّ دو قلعه اُبی و نِزار را در بر می‌گرفت و بخش کتیبه، شامل قلعه‌های قَمُوص، وَطیح و سُلالِم می‌گردید یاقوت حموی خیبر را هفت قلعهو یعقوبی شش قلعه دانسته و نام‌های غیر مشهور قُصارَه و مربطه را برای آن افزوده است.

آثاری از قلعه‌های قدیم هنوز در منطقه باقی است که از آن جمله «مسجد علی» است. این مسجد کنار قلعه‌ای است که امیرمؤمنان آن را گشود. شیعیان به آن تبرک می‌جویند و در بقایای آن نماز می‌گذارند.

منابع

• الاغانی، ابوالفرج الاصفهانی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۷ق
• تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، طبری، محمد بن جریر، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق.
• تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، احمد بن اسحاق، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
• دانشنامه حج و حرمین شریفین، «خیبر، غزوه»، صادقی، محسن، تهران، مشعر، بی‌تا.
• الروض الانف، السهیلی، به کوشش عبدالرحمان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.
• خیبر (ذات الحصون و العیون و النخیل)، عاتق بن غیث البلادی، بیروت، دار النفائس.
• السیرة النبویه، ابن هشام، عبدالملک بن هشام، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
• الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
• فتوح البلدان، احمد بن یحیی البلاذری (م. ۲۷۹ق)، به کوشش صلاح‌الدین، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م
• محمد و الیهود قرائة جدیدة للصراع و للمصادر، احمد برکات، ترجمه: محمود علی مراد، پاریس، اسمار، ۲۰۰۸م
• المغازی، واقدی، محمد بن عمر، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.
• المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
• معجم البلدان، یاقوت الحموی، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م