مکروه: تفاوت میان نسخه‌ها

مکروه در لغت اسم مفعول از "کره" است که معنایی بر خلاف رضا و حبّ دارد. <ref>معجم مقائيس اللغة، ج‌5، ص172.</ref> چنانچه در قرآن آمده است. <ref>خداوند متعال فرمود: «وَ عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ.» (سوره بقرة، آیه 216)</ref>پس مکروه بر ضد محبوب است. <ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاح، ص318؛ معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص133؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، صص342.</ref>به معنای ناپسند، ناپسندیده، ناروا، ناخوش، ناگوار، ناخوش آیند آمده است.<ref>رک: لغتنامه دهخدا، مدخل مکروه؛ فرهنگ فارسی عمید، مدخل مکروه.</ref> در قرآن واژه مکروه به کار رفته است. <ref>کل ذلک کان سیئه ُ عند ربک مکروهاً. (قرآن 38/17).</ref> برخی گفته اند مکروه از کریهة گرفته شده و آن شدت در جنگ است. <ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، صص342. </ref> در برخی روایات مکروه به معنای "شاقّ" (سخت) و "شرّ" (بد) نیز آمده است. <ref>النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج‌4، ص169؛ لسان العرب، ج‌13، ص535.</ref>

در فقه، مكروه یکی از '''[[احکام پنج گانه تکلیفی]]''' است. <ref>فرهنگ معین، مدخل مکروه.</ref>عملی است که ترکش اولویت دارد و بهتر است انجام نشود. <ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، ص788؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص342.  </ref>و شارع از مکلف خواسته است که آن را ترک کند اگرچه الزامی در ترک نیست. مانند اینکه گفته آب یا غذای داغ نخور، <ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، ص788؛  دائرة المعارف فقه مقارن، ص432؛ معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص133؛ فرهنگ اصطلاحات اصول، ج‏1، ص290؛ الدليل الفقهى تطبيقات فقهية لمصطلحات علم الأصول،ص280؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref>

مکروه نوعى از '''[[احكام ترخيصى]]''' است. با اینکه عمل مکروه مفسده دارد ولی مفسده اش به حدی نرسیده است که شارع مکلفین را به صورتی وادار به ترک آن کند که اجازه انجام آن را نداشته باشند.  بنابراين، ترك مكروه‏، مطلوب و داراى مصلحت و ثواب است، ولى انجام آن حرام نيست. <ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، ص667.</ref>

کارهایی مثل 1) نزدیکی با همسر از پشت؛<ref>اللمعة الدمشقية في فقه الإمامية، ص 174.</ref> 2) صحبت کردن بدون مصلحت نماز، بعد از اینکه مؤذّن " قد قامت الصلاة" گفت؛<ref>روض الجنان في شرح إرشاد الأذهان، ج‌2، ص657؛ جواهر الكلام في ثوبه الجديد، ج‌5، ص96.</ref> 3) خندیدن بین قبرها <ref>بحار الأنوار، ج‌78، ص62.</ref> 4) برداشتن چيزى كه در حرم پيدا مى‌كند، <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص247، مسأله 960.</ref> طبق نظر فقهای شیعه دارای کراهت شدید است.

حکم مکروه این است که ترک کننده آن ثواب و پاداش داده، <ref>معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص133. معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌ </ref> و مدح و تمجید می شود. <ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref>و انجام دهنده آن سرزنش، <ref>رک: معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref> و عذاب نمی شود. <ref>رک: معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص133 معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref> برخی گفته اند: با انجامش ترس عذاب است. <ref>رک: معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref> و با حلال شمردنش کفر نیست. <ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref>

برخی گفته اند: هر چند مكروهات مؤاخذه و كيفرى را در پى ندارد ولى اگر مكروهى به صورت فراگير متداول شود و جزء فرهنگ جامعه‌اى گردد؛ آن جامعه در خور مذمّت و سرزنش است؛ زيرا چنين وضعيتى حاكى از سهل انگارى نسبت به وظايف دينى و الهى تلقى مى‌گردد، اضافه بر اين كه سبب مى‌شود حكم خداوند تدريجاً فراموش گردد. <ref>دائرة المعارف فقه مقارن، ص432‌.</ref>

== نظر اهل سنت ==

در نزد اهل سنت اصطلاح مکروه ضد [[مستحب|مندوب]] است. <ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343. ‌</ref>در نزد '''[[مالکیه]]''' همان امر به ترک است بدون اینکه با انجامش عذاب در پی داشته باشد. در نزد '''[[حنفیه]]''' و '''[[شافعیه]]''' چیزی است که ترکش بر انجامش ترجیح داشته باشد. در نزد '''[[اباضیه]]''' چیزی است که بر ترک آن از روی فرمانبرداری ثواب و پاداش داده می شود و بر انجام آن عذاب نمی شود. <ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا؛ ص: 318.</ref>

در "انیس الفقهاء" آمده است: مکروه چیزی است که در مورد آن نهی همراه با معارض ثبت باشد. <ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، صص342-343. ‌</ref>

حنفیه مکروه را به دو نوع تنزیهی و تحریمی تقسیم کرده اند: در نزد حنفیه '''[[مکروه تنزیهی]]''' چیزی است که شارع ترک آن را خواسته است اما نه به وجه الزام؛ مانند نهی شارع از خردن گوشت اسب. '''[[مکروه تحریمی]]''' چیزی است که شارع با دلیل ظنی مانند خبر واحد، ترک آن را به صورت الزامی خواسته است. مانند سخن پیامبر (ص): «و لا يبيع الرجل على بيع‏ أخيه، و لا يخطب على خطبة أخيه» <ref>الدليل الفقهى تطبيقات فقهية لمصطلحات علم الأصول،صص280-281؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج‌3، ص343‌.</ref> و در نزد '''[[شافعیه]]'''، چیزی است که با دلیلی ثابت شود که احتمال تأویل داشته باشد. <ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص318.</ref>

زمانی که در نزد حنفیه مکروه به صورت مطلق به کار رود منظور از آن تحریم است. مگر اینکه بر کراهت تنزیه تصریح شود. <ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص318.</ref>

'''كراهت در عبادات''' به معناى «اقلّيت ثواب» است؛ يعنى اگر عبادتى داراى چند فرد باشد و به يكى از آنها، نهى تنزيهى يا كراهتى تعلق گيرد، ثواب اين فرد در مقايسه با افراد ديگر از همان طبيعت يا نوع از عبادت كمتر است. براى مثال، اگر مسافرى نماز شكسته را به امام جماعتى كه نمازش كامل است اقتدا كند، اين نماز كراهت پيدا مى‏ كند؛ يعنى ثواب آن از ساير نمازهاى جماعتى كه در آنها، غیر مسافر  به غیر مسافر اقتدا مى‏ كند، كمتر است. <ref>فرهنگ نامه اصول فقه، ص567؛ الاصطلاحات الفقهية في الرسائل العملية، ص138.</ref>  

و یا نماز‌خواندن در حمام و قبرستان و یا تلاوت قرآن برای فردِ جُنُب و یا خانم‌هایی که در عادت ماهیانه هستند، مکروه دانسته شده است. در این موارد، کراهت به آن معنا نیست که بهتر است آن عمل ترک شود، بلکه بدین معناست که انجام عمل مکروه ثواب عبادت را کمتر می‌کند؛ یعنی ثواب نماز خواندن در حمام کمتر از نماز خواندن در غیر حمام است، و یا ثواب تلاوت قرآن برای فرد جنب کمتر از فرد غیرجنب است.

'''كراهت در غير عبادت''' به معناى منقصت موجود در نفس فعل است؛ يعنى آن عنوان، مبغوض مولا است؛ هرچند مبغوض بودن آن به حدى نرسيده كه ترك آن واجب شود، اما مولا انجام آن را دوست ندارد.<ref>فرهنگ نامه اصول فقه، ص567.</ref>