کاربر:Mo.ali.rezapour/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها

طالب علی الشرقی، حدود نیم قرن پیش، قدمگاه امام علی۷ را حجره ای مستطیل با سقفی از تیرهای چوبی توصیف کرده که داخل آن، سنگی به شکل مثلث با یک فرورفتگی به شکل سم اسب وجود داشته و نزدیک این سنگ، حفره گردی به قطر ۷ سانتی متر در کف اتاق به چشم می خورده است. اهالی عین التمر، فرورفتگی درون سنگ را جای پای اسب امام علی۷، و حفره گرد را نیز محل فرو رفتن نیزه امام۷ می دانند. (الشرقی، ۱۹۶۹م، ص۱۴۹ - ۱۵۰)

زیارتگاه حوض آب امام علی۷ نیز شامل اتاق کوچکی بوده که درون آن، حوض آب مستطیلی به طول ۲۵/۱ و عرض ۷۵/۰ متر وجود داشته است. اهالی منطقه معتقدند امام علی۷ از آب آن وضو گرفته است. ازاین رو این حوض آب برای آنان از تقدس بالایی برخوردار بوده است. (همان، ص۱۴۹) این دو محل ظاهراً همچنان پابرجا و زیارتگاه اهالی عین التمر است؛ اما از وضعیت کنونی آنها اطلاعی به دست نیامد.<ref>ص۷۹.</ref>

ناصرخسرو در سفرنامه خود اشاره کرده که در شهر بصره و نواحی آن سیزده مشهد به نام امیر مؤمنان علی۷ وجود داشته است. (ناصر خسرو، ۱۳۹۹ش، ص۳۳۷) امروزه بیشتر این مقام ها از بین رفته و نشانی از آنها باقی نمانده است.

مسجد جامع بصره کهن، که امروزه در محدوده شهر جدید «زُبیر» قرار دارد، از اماکن حضور امیر مؤمنان علی۷ در خاک عراق به شمار می آید؛ چنان که ایشان پس از پایان جنگ جمل به این مسجد وارد شد و در آن اقامه نماز کرد و خطبه ای برای مردم شهر ایراد فرمود. همچنین گفته می شود که امام حسن۷ نیز به دستور امام علی۷، هنگام بازگشت از جنگ جمل، در این مسجد اقامه نماز [جماعت] فرموده است. (فقیه بحرالعلوم و خامه یار، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۱۷۸)

بر این اساس، برخی از فقها و علمای متقدم شیعه، همچون شیخ صدوق و شیخ مفید، به جهت آنکه امام علی۷ در مسجد بصره نماز جمعه برپا داشته است، این مسجد را در کنار مساجد مقدس دیگری همچون مسجدالحرام، مسجدالنبی در مدینه منوّره و مسجد کوفه، و در شمار چهار یا پنج مسجدی به شمار آورده اند که اعتکاف در آنها جایز است. (شیخ صدوق، بی تا، ص۲۰۹؛ مفید، ۱۴۱۰ق، ص۳۶۳)3

امروزه مسجد جامع قدیم بصره تقریباً به طور کامل از بین رفته و تنها بخش اندکی از آن باقی مانده است که به نظر می رسد برج (زاویه شمال غربی) دیوارهای آجری مرتفع ساختمان قدیمی مسجد است. چنان که در عکس های قدیمی به جامانده از مسجد دیده می شود، متصل به این برج، سازه ای قدیمی اما از دوره های متأخر، شامل دو حجره طاقدار کوچک وجود داشته که گویا در چند دهه اخیر از بین رفته و در حال حاضر نشانی از آن به جا نمانده است.

آنچه از ساختمان قدیمی مسجد در دوره های اخیر باقی بوده، نزد شیعیان بصره به عنوان «خُطوه» (قدمگاه) امام علی۷ شهرت داشته است. این قدمگاه باید همان مشهدی باشد که ناصرخسرو از آن به نام «مشهد باب الطیّب» در کنار مسجد جامع بصره یاد کرده است. (ناصرخسرو، ۱۳۹۹ش، ص۳۳۷) امروزه در محل شبستان مسجد جامع قدیم بصره، ساختمان جدیدی با معماری جدید و دارای گنبد بزرگ و مناره مرتفع، که به هیچ وجه با بنای قدیمی آن تناسب ندارد، ساخته شده است و از مقاصد زیارتی مهم شیعیان بصره به شمار می آید.<ref>ص۷۹.</ref>

در محله «عَشّار»، در ساحل شمالی رود عشّار در شهر بصره جدید، مسجدی به نام مسجد مقام یا مسجد امام علی۷ وجود دارد. (سامرائی، ۲۰۰۶م، ص۲۴) وجه تسمیه این مسجد، وجود مقام (در اصطلاح اهالی بصره: «خُطوه») یا در واقع قدمگاهی منسوب به امام علی۷ است که قاعدتاً باید با حضور آن حضرت در این منطقه پس از جنگ جمل ارتباط داشته باشد. با این حال عبدالقادر باش اعیان، در انتساب این مقام به امام۷ تردید کرده است. (باش اعیان العباسى، ۱۹۸۸م، ج۱، ص۳۶۱)

این مسجد از مساجد قدیمی مهم بصره جدید به شمار می آید و گفته می شود به دست حاج محمد ششتری (شوشتری) در سال ۱۱۶۷ قمرى بازسازی شده است. ساختمان اولیه مسجد از خشت و گل بوده است؛ اما وزارت اوقاف عراق آن را سال ۱۳۴۱ قمرى (۱۹۲۲م) با آجر بازسازی کرده است. مسجد دارای شبستانی به طول ۳۰ و عرض ۱۰ متر با گنبد بزرگی با پوشش کاشی کربلایی و مناره مدوّری با پوشش کاشی کاری و کتیبه های حاوی آیات قرآنی و اسامی جلاله است. (همان، ج۱، ص۳۶۰)

بر اساس منابع تاریخی معتبر، امیر مؤمنان علی۷ جهت رویارویی با عایشه و طلحه و زبیر، که با بیعت شکنی مردم را علیه ایشان تحریک کرده بودند، با لشکر خود از مدینه به سمت عراق حرکت کرد و هنگام ورود به عراق، در منطقه ذی قار توقف کرد. سپس فرزند خود، امام حسن۷، و عمار یاسر را به کوفه فرستاد تا مردم را به همراهی خود دعوت کنند. ایشان پس از پیوستن شماری از اهل کوفه به لشکرشان، از ذی قار به سمت بصره حرکت کردند. (مسعودی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۶۸)

امروزه در چند کیلومتری جنوب غربی مرکز شهر ناصریه، کنار جاده این شهر به سماوه (مرکز استان مثّنی)، مقامی منسوب به امام علی۷ وجود دارد که اهالی منطقه، آن را محل نشستن شتر امام علی۷ در زمان رسیدن ایشان به ذی قار، پیش از وقوع جنگ جمل، می دانند. بنای کنونی مقام شامل ساختمان مستطیل نسبتاً وسیعی با گنبدی با پوشش آجرهای سبزرنگ است که پس از سقوط نظام صدام، با تلاش شیخ محمدباقر ناصری ساخته شده است. (فقیه بحرالعلوم و خامه یار، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۳۱۶ - ۳۱۷)