مزار سیداسماعیل و ام‌کلثوم

مزار سیداسماعیل و ام‏‌کلثوم، از فرزندان عبدالله بن جعفر طیار، در شرق شهر کربلا، در مسیر کربلا- بابل واقع شده است.

این زیارتگاه دارای ساختمان مربع شکل در ابعاد 8 * 8 متر و با گنبدی بزرگ است و بر روی قبرشان به صورت جداگانه ضریحی ساخته شده است.

بنابر شهرت محلی سیداسماعیل و ام‏‌کلثوم از فرزندان عبدالله بن جعفر طیار، و مادرشان، زینب کبری، بوده است، اما درباره اینکه مادرشان حضرت زینب باشد بین مورخان اختلاف است و همچنین در انتساب این مکان به آن دو هم اختلاف وجود دارد، ولی انتساب مکان کنونی به این بزرگوارن خالی از لطف نیست.

موقعیت جغرافیایی

این زیارتگاه، در شش کیلومتری شرق شهر کربلا، در مسیر کربلا- بابل و میان نخلستان‏‌ها، واقع شده و راه دسترسی به آن، خاکی است.

ساختمان بقعه

ساختمان بقعه، به شکل مربع و به ابعاد 8 * 8 متر و شالوده آن، از آجر و سیمان است و گنبد بزرگی به شکل کلاهخودی به قطر پنج متر و ارتفاع بیش از هشت متر، بالای آن وجود دارد و ساقه آن، با کاشی‏‌های رنگی، تزیین شده است. زنی متدین از سادات کربلا به نام «ام‏علی»، این کاشی‏‌ها و انبوهی دیگر از وسائل بقعه را به علت شفا یافتن، به بقعه هدیه کرده است.

بر قبر سیداسماعیل، صندوق چوبی به ابعاد 2 * 2 متر و ارتفاع یک متر قرار دارد و طول و عرض ضریح روی آن نیز 3 * 5/ 2 متر و ارتفاع آن، سه متر می‌‏باشد و درِ ورودی آن آلومینیومی است. در فاصله چند متری از این مرقد، اتاق کوچک دیگری قرار دارد که به قبر ام‏‌کلثوم، خواهر سیداسماعیل، شهرت دارد. روی این قبر، ضریح دو متری نصب شده که با رنگ سبز، نقاشی شده است.

نسب سیداسماعیل و ام‏‌کلثوم

بر اساس شهرت محلی، سیداسماعیل و ام‌کلثوم، از فرزندان عبدالله بن جعفر طیار هستند و مادرشان، زینب کبری، بوده است‏ که البته انتساب آنان به حضرت زینب، نمی‏‌تواند صحیح باشد، زیرا طبق نقل علمای انساب، مادر اسماعیل بن عبدالله بن جعفر طیار، ام‏ولد بوده است.

دیدگاه ابونصر بخاری

به گفته ابونصر بخاری نیز اسماعیل زاهد را یکی از سه فرزند عبدالله بن جعفر طیار دانسته که از او نسلی برجای مانده است. او به دست بنی‏امیه کشته شد و نسل وی بسیار‌ اندک بود و برخی گفته‌‏اند او، تنها یک دختر داشته است. اما سیدابوالحسین یحیی عقیقی نسابه معتقد است که او، تنها یک فرزند پسر، به نام عبدالله داشته که از او حسین و از حسین، اسماعیل و از او، عبدالله به وجود آمده است. عبیدلی نسابه نیز اسماعیل را جزو فرزندان کم‌‏نسل عبدالله می‏‌داند و می‏‌نویسد مادرش، کنیز بوده است.

دیدگاه ابوالحسن عمری

ابوالحسن عمری نسابه، تعداد فرزندان عبدالله بن جعفر طیار را 29 نفر ذکر می‏‌کند که شامل بیست پسر و نُه دختر، به این نام‏‌هایند: علی، اسحاق، اسماعیل، معاویه، ابوبکر، عون، یزید، حسن، ابراهیم، محمد،‌ هارون، موسی، یحیی، صالح، عباس، علی‏ اصغر، جعفر، عون الاصغر، قثم، عیاض، رقیه کبری، رقیه صغری، لبابه، اسماء، ام‏‌محمد، ام‏‌عبدالله، ام‌‏ابیها، ام‌کلثوم کبری و ام‌‏کلثوم. او سپس تصریح می‏‌کند که از زینب کبری، تنها عباس، جعفر، ابراهیم و علی ‏اصغر، به دنیا آمده است.

بنابراین، بر فرض صحت دفن اسماعیل بن عبدالله بن جعفر طیار در این مکان، او فرزند زینب کبری نیست. البته گزارش دیگری در دست است که «ابومسلم خراسانی» در هرات، او را به شهادت رسانده است. در همین باره نوشته‌اند که اسماعیل، یکی از زاهدان عصر خویش بود که به دست بنی‏امیه کشته شد.

گفته‏‌اند او در سال 125 ه. ق، در ایام‏ مروان حمار، قیام کرد و بر مناطق جبل، غلبه یافت. سرانجام به دست ابومسلم خراسانی گرفتار شد و در هرات محبوس گشت و همچنان در زندان بود تا اینکه در سال 183 ه. ق‏ (گویا سال 138 ه. ق، صحیح می‏‌باشد.) وفات یافت.

گویا این نقل قول را که ابن‌عنبه نسابه بیان داشته، درباره عبدالله بن معاویة بن عبدالله بن جعفر طیار است و اسماعیل نیز ابتدا در کوفه، همراه وی بوده و شاید در مکان کنونی، به شهادت رسیده است.

انتساب مزار

به هر حال به نظر می‏‌رسد که انتساب مکان کنونی به اسماعیل و ام‌‏کلثوم، فرزندان عبدالله بن جعفر طیار، خالی از لطف نیست، هرچند دلیل قطعی بر دفن آنها در این مکان، یافت نمی‌‏شود. ضمن اینکه برخلاف شهرت محلی، این دو، از فرزندان حضرت زینب کبری نیستند.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش «مزار سیداسماعیل و ام‌کلثوم»، ج1، ص269-271. است.

• معجم المراقد والمزارات في العراق: ثامر عبدالحسن العامري، (لا م)، (لا ن)، (لا ت).

• دليل العتبات والمراقد في العراق: عادل الحسني، ط ١، بيروت، دار المؤرخ العربي، ١۴٣١ه. ق - ٢٠١٠م.

• المعقّبون من آل ابي‌طالب: السيد مهدي الرجائي الموسوي، ط ١، قم، مؤسسة عاشوراء، ١۴٢٧ه. ق - ١٣٨۵ش.

• الشجرة المباركة في انساب الطالبية: فخرالدين الرازي، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ه. ق.

• الاساس لأنساب الناس: السيد جعفر الاعرجي، تحقيق': السيد حسين ابوسعيدة الموسوي، ط ١، قم، مؤسسة عاشوراء، ١۴٢٧ه. ق.

• سرّ السلسله العلويه: سهل بن عبدالله (ابونصر البخاري)، تحقيق: سيد محمدصادق بحرالعلوم، النجف، المكتبة الحيدرية، ١٣٨١ه. ق.

• تهذيب الانساب ونهاية الاعقاب: محمد بن ابي‌جعفر العبيدلي، تحقيق: محمدكاظم المحمودي، ط ٢، قم، مكتبة آيت الله العظمي المرعشي النجفي الكبري، ١۴٢٨ه. ق - ١٣٨۵ ه. ش، ٢٠٠٧م.

• المجدي في انساب الطالبيين: علي بن محمد العلوي العمري، تحقيق: احمد المهدوي الدامغاني، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي العامة، ١۴٢٢ه. ق - ١٣٨٠ه. ش.

• عمدة الطالب في انساب آل ابي‌طالب: جمال‌الدين احمد بن علي الحسيني (ابن عنبة)، لجنة احياء تراث، بيروت، منشورات دارالكتب الحياة، بي‌تا.

• الدر المنثور في انساب المعارف والصدور: السيد جعفر الاعرجي، تحقيق: السيد حسين ابوسعيدة الموسوي، قم، مؤسسة عاشوراء، ١۴٢٧ه. ق.
• الفخري في أنساب الطالبييّن، عزيزالدين ابوطالب اسماعيل بن الحسين المروزي الازورقاني، قم، مكتبة آيةالله العظمي مرعشي نجفي، ١۴٠٩ه. ق.