ابجد

أبْجَد از حاکمان اسطوره‌ای شهر مکه یا جایی در اطراف حجاز. بنابر قولی دیگر، ابجد و کلمن پادشاهان مصر بودند که بر اثر تکذیب حضرت شعیب(ع) نابود شدند.

همچنین أبجد نخستین صورت از صور هشت‌گانه دستگاه ابجدی است که بر اساس ترتیب الفبای مردم فنیقیه - از اقوام متمدن آسیای غربی - مرتب شده است. سپس این دستگاه به زبان عربی نیز وارد شده است.

واژه‌شناسی

روایت‌های تاریخی، ریشه‌یابی‌های اسطوره‌ای مختلفی از ابجد داشته‌اند، به ویژه در شش شکل نخست. بر اساس معروف‌ترین آن‌ها ترکیب ابجد (اباجاد) تا قَرَشَت را نام پادشاهانی دانسته‌اند که با حضرت شعیب(ع) هم‌نسب و از فرزندان مَحْض/مَحْضَر/ محصن بن جَنْدل بن یعْصُب بن مَدینْ بن ابراهیم(ع) بوده‌اند.

برخی منابع، بدون پرداختن به جزئیات، ابجد را حاکم مکه یا جایی اطراف حجاز؛ هَوَّز و حُطّی را پادشاهان دیار «وج»، مکانی با فاصله ۱۲فرسخی مکه در حومه طائف؛ و کَلِمَن و سَعْفَص و قَرَشَت را از حاکمان مَدْین، شمال غربی حجاز، دانسته‌اند.

در نقلی دیگر، اینان پادشاهان مصر بودند و کلمن بر مدین یا بر سراسر این منطقه پادشاهی داشته و بر اثر تکذیب شعیب(ع) عذاب بر منطقه حکومت او نازل گشت و همه نابود شدند. ابن خلدون با اشاره به گزارش مسعودی، در این که ابجد از حاکمان مکه بوده باشد، تردید کرده است. در برخی منابع تفسیری نیز ذیل آیه نخست سوره بقره و سخن از حرف مقطّعه، ابجد از حاکمان مکه معرفی شده است.

معادل عددی دستگاه أبجدی

دستگاه ابجدی

ابجد نخستین صورت از صور هشت‌گانه دستگاه ابجدی است. ترتیب این صور بر اساس ترتیب الفبای مردم فنیقیه است که از اقوام متمدن آسیای غربی بوده‌اند. مردم فنیقیه ۲۲ حرف خود را در شش گروه گنجانده بودند: «اَبْجَد» «هَوَّز» «حُطِّی» «کَلِمَن» «سَعْفَص» و «قَرَشَت». با ورود این دستگاه به زبان عربی، اَعراب «ثَخِّذ» و «ضَظَغ» را نیز بر آن افزودند تا ۲۸ حرف عربی را در ا ین دستگاه بگنجانند و به این دو قسم اخیر «روادف» گفتند.

دستگاه ابجدی دارای ارزش عددی ویژه است و در برابر هر حرف یک عدد قرار می‌گیرد. ارتباط اعداد و حروف در این دستگاه و استفاده پیشگویان و ساحران از آن، این حروف را مرموز و اسرارآمیز جلوه داده است. بر پایه برخی روایت‌های ابجد، صورت‌های شش‌گانه نام روزهای هفته‌اند.

پیوند به بیرون

• کاربرد حروف ابجد در شخصیت شناسی
• حروف ابجد و کاربرد آن در ادبیات فارسی
• دایرة المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، مدخل ابجد
• حروف ابجد و الفبای لاتین
• تاریخچه ابجد و حساب جمل در فرهنگ اسلامی
• ماده تاریخهایی ارزنده و شگفت انگیز (حروف ابجد و اقسام آن)

منابع

• البدء و التاریخ: المطهر المقدسی (م.۵۰۷ق.)، مکتبة الثقافة الدینیه، بورسعید
• البدایة و النهایه: ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق
• تاج العروس: الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، بیروت،‌دار الفکر
• تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م.۸۰۸ق.)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی
• تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق
• التحریر و التنویر: ابن عاشور (م.۱۳۹۳ق.)، تونس، الدار التونسیه
• شفاء الغرام: محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، مکتبة و مطبعة النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹م
• الفهرست: ابن ندیم (م.۴۳۸ق.)، به کوشش رضا تجدد، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۶ش
• لغت نامه: علی اکبر دهخدا، دانشگاه تهران، ۱۳۷۲ش
• مروج الذهب: المسعودی (م.۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم،‌دار الهجره، ۱۴۰۹ق
• معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۹ق.

محمد وحیدی