مقبره ابن‌قولویه قمی

اطلاعات اوليه
تأسیس	از زمان فوت ابن‌قولویه
کاربری	زیارتگاه
مکان	آستان مقدس کاظمین، رواق شرقی حرم امام موسی کاظم و امام محمد جواد(ع)
مشخصات
وضعیت	فعال
امکانات	دارای پنجره‏ فولادی برنجی قیمتی
معماری
بازسازی	نصب ضریح در سال 1134 ه. ق- 1921 م توسط ملااحمد یزدی

مقبره ابن‌‏قولویه قمی و شیخ مفید، نزدیک قبر امام جواد(ع)، در آستان کاظمین واقع شده است.

ابن‌‏قولویه از محدثان و علمای بزرگ شیعه، در قرن چهارم هجری بوده و شاگردش شیخ مفید از علما، فقها و متکلّمان بزرگ در تاریخ شیعه است که در زمان خود، ریاست و مرجعیت معنوی شیعیان را برعهده داشت. قبر این دو بزرگوار امروزه در رواق شرقی حرم امام موسی کاظم و امام محمد جواد(ع) قرار دارد و بر آن، پنجره‏ فولادی برنجی قیمتی از دوره عثمان قرار دارد، در گذشته بر قبر شیخ مفید، ضریحی وجود نداشته است. اما از سال 1134 ه. ق- 1921 م، یک ایرانی به نام ملا احمد یزدی، روی قبر وی، ضریحی نصب کرد.

معرفی ابن‌‏قولویه

ابن‌‏قولویه قمی: ابوالقاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسی بن قولویه قمی‏، معروف به ابن‌قولویه»، از محدثان و علمای بزرگ شیعه، در قرن چهارم هجری است.

او از محدثان ثقه و جلیل‌‏القدر شیعه، به شمار می‏‌آید که علمای شیعه او را به بزرگی و فضیلت یاد کرده‌‏اند. پدرش، ابوجعفر محمد بن قولویه نیز از راویان شیعه است که قبرش تا به امروز، در محل قبرستان باغ ملی سابق قم (شمال قبرستان شیخان)، باقی مانده و زیارتگاه است.

از اساتید او می‏‌توان از احمد بن ادریس قمی، علی بن بابویه قمی، ابن‌ولید قمی، ابن‌عقده، محمد بن یعقوب کلینی، ابوعمرو کَشّی، عبدالعزیز بن یحیی جلودی، ابن‌همام اسکافی و همچنین پدرش محمد و برادرش علی، نام برد و از شاگردانش می‌‏توان به ابن‌عبدون، ابن‌عیاش جوهری، شیخ صدوق، شیخ مفید، ابن‌شاذان قمی، ابن‌نوح سیرافی، غضائری و تَلّعُکبری، اشاره کرد.

مشهورترین کتاب وی کتاب «کامل الزیارات» است.

سال وفات و محل دفن

ابن‌حجر عسقلانی، سال وفات ابن‌قولویه را 368 ه. ق، ذکر کرده است. منابع معتبر، به محل وفات و دفن ابن‌قولویه، اشاره نکرده‏‌اند. اما با توجه به اشاره شهید اول که گفته است شیخ مفید، نزدیک قبر امام جواد(ع)، کنار شیخ خود، ابن‌قولویه، به خاک سپرده شد، می‏‌توان نتیجه گرفت که او نیز در بغداد وفات یافته و قبر وی و شاگردش، شیخ مفید، در یک‏جا، در آستان کاظمین واقع است.

معرفی شیخ مفید

شیخ مفید: محمد بن محمد بن نعمان حارثی عکبری بغدادی، ملقب به شیخ مفید، از علما، فقها و متکلّمان بزرگ در تاریخ شیعه است که در زمان خود، ریاست و مرجعیت معنوی شیعیان را برعهده داشت. در منابع تاریخی از وی، با شهرت «ابن‏‌معلم» یاد شده است؛ نجاشی، تاریخ تولد وی را یازده ذی‌‏القعده سال 336 ه. ق، گفته است. اما به قول دیگری نیز در سال 338 ه. ق، به دنیا آمده است.

وی در شاخه‌‏های مختلف علوم دینی زمان خود، از جمله کلام و عقاید، اخلاق، فقه، حدیث، امامت و تاریخ، صاحب‏‌نظر بود، به‏‌طوری‏که در هریک از این شاخه‏‌های علمی، تالیفات متعددی از وی به‏‌جا مانده است.

محل دفن

پنجره‏ فولادی برنجی

علامه مجلسی، از شهید اول نقل کرده است که شیخ مفید، کنار قبر شیخ خود، ابن‌‏قولویه، نزدیک قبر امام محمد جواد(ع)، به خاک سپرده شده است. قبر وی امروزه در رواق شرقی حرم امام موسی کاظم و امام محمد جواد(ع) قرار دارد و بر آن، پنجره‏ فولادی برنجی قیمتی از دوره عثمان قرار دارد.

به گفته عبدالحمید عباده، در گذشته بر قبر شیخ مفید، ضریحی وجود نداشته است. اما از سال 1134 ه. ق- 1921 م، یک ایرانی به نام ملا احمد یزدی، روی قبر وی، ضریحی نصب کرد.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش «مقبره ابن‌قولویه قمی»، ج1، ص306-310. است.

رجال النجاشي: احمد بن علي، تحقيق: السيد موسي الشبيري الزنجاني، ط ۶، قم، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين، ١۴١٨ه. ق.

دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر: سيد كاظم موسوى بجنوردى، تهران، بنياد دايرةالمعارف بزرگ اسلامى.

لسان الميزان، احمد بن علي (ابن حجر العسقلاني)، تحقيق: عبدالفتّاح ابوغدّة، ط ١، بيروت، دار البشائر الاسلامية، ١۴٢٣ه. ق - ٢٠٠٣م.

بحارالانوار، محمدباقر المجلسي، ط ٢، بيروت، مؤسسة الوفاء، ١۴٠٣ه. ق - ١٩٨٣م.

الفهرست: محمد بن الحسن (الشيخ الطوسي)، تصحيح: محمد صادق بحرالعلوم، النجف، المكتبة المرتضوية.