حج انبیا: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح املا)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۲۳]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363  }}
{{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۲۳]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363  }}


حج انبياء، گزارش حج پيامبران در روايات
حج انبیاء، گزارش حج پیامبران در روایات


==جایگاه در روایات==
==جایگاه در روایات==
حج گزاردن پيامبران الهي در روايات پرشماري مطرح شده است؛ در برخي جوامع روايي بابي با عنوان «حج الانبياء» اين روايات را گرد آورده است<ref>الکافي، ج4، ص212؛ من لايحضره الفقيه، ج2، ص229؛ بحار الانوار، ج96، ص28.</ref>شماري از اين روايات در ذيل آياتي آمده که کعبه را نخستين خانه در روي زمين معرفي کرده «إِنَّ أَوَّلَ بَيتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکةَ» (آل عمران /3، 96)<ref>تفسير عياشي، ج 1، ص60، 186.</ref> و آن را «بيت العقيق» دانسته است<ref>علل الشرائع، ج2، ص399؛ الخلاف، ج6، ص58.</ref> (حج /22، 34) همچنين برخي روايات در ذيل آيه «وَلِکلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَکا» مناسک حج را از جمله مناسک واجب براي همه امت‌ها شمرده‌اند.<ref>مجمع البيان، ج 7، ص134؛ تفسير قرطبي، ج12، ص58.</ref>
حج گزاردن پیامبران الهی در روایات پرشماری مطرح شده است؛ در برخی جوامع روایی بابی با عنوان «حج الانبیاء» این روایات را گرد آورده است<ref>الکافی، ج4، ص212؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص229؛ بحار الانوار، ج96، ص28.</ref>شماری از این روایات در ذیل آیاتی آمده که کعبه را نخستین خانه در روی زمین معرفی کرده «إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکهَ» (آل عمران /۳، 96)<ref>تفسیر عیاشی، ج 1، ص60، 186.</ref> و آن را «بیت العقیق» دانسته است<ref>علل الشرائع، ج2، ص399؛ الخلاف، ج6، ص58.</ref> (حج /۲۲، ۳۴) همچنین برخی روایات در ذیل آیه «وَلِکلِّ أُمَّهٍ جَعَلْنَا مَنسَکا» مناسک حج را از جمله مناسک واجب برای همه امت‌ها شمرده‌اند.<ref>مجمع البیان، ج 7، ص134؛ تفسیر قرطبی، ج12، ص58.</ref>


==حج  برخی از انبیاء در روایات با ذکر نام==
==حج  برخی از انبیاء در روایات با ذکر نام==


===حضرت آدم===
===حضرت آدم===
پس از اينکه حضرت آدم به زمين انتقال يافت، وي به فرمان خداوند مأمور بناي کعبه و برگزاري مراسم حج گرديد.<ref>اخبار مکه، ج1، ص34-36؛ من لايحضره الفقيه، ج2، ص235؛ وسائل الشيعه، ج13، ص332.</ref> دربارة حج آدم(ع) روايت شده که پس از خروج از بهشت وي بر کوه صفا فرود آمد سپس جبرئيل مناسک حج را به او آموخت و آدم همة اعمال حج از جمله طواف، رمي جمرات، قرباني، حلق، سعي و طواف نساء را بجا آورد.<ref>الکافي، ج4، ص190-191؛ علل الشرائع، ج2، ص400.</ref> برخي روايات از 700 حج و 300 عمرة آدم با پاي پياده گزارش کرده‌اند.<ref>من لايحضره الفقيه، ج2، ص229.</ref> پس از آدم شيث فرزند او کعبه را بازسازي و حج عمره بجاي آورد.<ref>تاريخ الطبري، ج1، ص162؛ عمدة القاري، ج15، ص217؛ بحار الانوار، ج11، ص261.</ref> مراسم حج‌گزاري پس از آدم(ع) در ميان فرزندانش تداوم يافت<ref>تاريخ الطبري، ج1، ص162؛ عمدة القاري، ج15، ص217؛ بحار الانوار، ج11، ص261.</ref> و پيامبران پس از وي به برگزار نمودن حج اهتمام ويژه‌اي داشتند.<ref>اخبار مکه، ج1، ص51، 68 – 69، 72-74؛ تفسير قرطبي، ج2، ص130؛ سبل الهدي، ج1، ص210.</ref>
پس از اینکه حضرت آدم به زمین انتقال یافت، وی به فرمان خداوند مأمور بنای کعبه و برگزاری مراسم حج گردید.<ref>اخبار مکه، ج1، ص34-36؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص235؛ وسائل الشیعه، ج13، ص332.</ref> درباره حج آدم(ع) روایت شده که پس از خروج از بهشت وی بر کوه صفا فرود آمد سپس جبرئیل مناسک حج را به او آموخت و آدم همه اعمال حج از جمله طواف، رمی جمرات، قربانی، حلق، سعی و طواف نساء را بجا آورد.<ref>الکافی، ج4، ص190-191؛ علل الشرائع، ج2، ص400.</ref> برخی روایات از ۷۰۰ حج و ۳۰۰ عمره آدم با پای پیاده گزارش کرده‌اند.<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص229.</ref> پس از آدم شیث فرزند او کعبه را بازسازی و حج عمره بجای آورد.<ref>تاریخ الطبری، ج1، ص162؛ عمده القاری، ج15، ص217؛ بحار الانوار، ج11، ص261.</ref> مراسم حج‌گزاری پس از آدم(ع) در میان فرزندانش تداوم یافت<ref>تاریخ الطبری، ج1، ص162؛ عمده القاری، ج15، ص217؛ بحار الانوار، ج11، ص261.</ref> و پیامبران پس از وی به برگزار نمودن حج اهتمام ویژه‌ای داشتند.<ref>اخبار مکه، ج1، ص51، 68 – 69، 72-74؛ تفسیر قرطبی، ج2، ص130؛ سبل الهدی، ج1، ص210.</ref>


===حضرت نوح===
===حضرت نوح===
نوح(ع) نيز پيش از سيل، حج انجام داد<ref>مستدرک الوسائل، ج8، ص9؛ اخبار مکه، ج1، ص72.</ref> و درجريان طوفان کشتي ماموريت يافت تا سرنشينانش را گرد خانه کعبه طواف داده و به منا ببرد. اين کشتي در بازگشت دوباره بر گرد کعبه طواف نمود و سرنشينان کشتي سوار بر آن سعي ميان صفا و مروه انجام دادند.<ref>الکافي، ج4، ص212- 213؛ تفسير عياشي، ج2، ص149؛ من لايحضره الفقيه، ج2، ص230.</ref>
نوح(ع) نیز پیش از سیل، حج انجام داد<ref>مستدرک الوسائل، ج8، ص9؛ اخبار مکه، ج1، ص72.</ref> و درجریان طوفان کشتی مأموریت یافت تا سرنشینانش را گرد خانه کعبه طواف داده و به منا ببرد. این کشتی در بازگشت دوباره بر گرد کعبه طواف نمود و سرنشینان کشتی‌سوار بر آن سعی میان صفا و مروه انجام دادند.<ref>الکافی، ج4، ص212- 213؛ تفسیر عیاشی، ج2، ص149؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص230.</ref>


===حضرت ابراهیم و اسماعیل===
===حضرت ابراهیم و اسماعیل===
براساس برخي گزارش‌ها در طوفان نوح(ع) کعبه ناپديد شد. پيامبران الهي بدون آنکه مکان دقيق کعبه را بدانند حج بجا مي‌آوردند<ref>اخبار مکه، ج 1، ص38؛ التبيان، ج1، ص463؛ مجمع الزوائد، ج3، ص288.</ref> تا زماني‌ که ابراهيم(ع) مأمور به بازسازي کعبه و احياي آئين حج گرديد. (حج/22، 26، بقره/2، 127 -128)پس از پايان بازسازي کعبه آن‌ حضرت از خدا خواست که مناسک (اعمال، جايگاه) حج را به وي نشان دهد: «وَأَرِنَا مَنَاسِکنَا» (بقره/2، 128) که جبرئيل نزد ايشان آمد و مناسک حج را يک به يک به او آموخت<ref>الکافي، ج4، ص205؛ سنن الکبري، ج5، ص145.</ref> و پس از فرمان فراخواني انسان‌ها به انجام حج (حج/ 22، 27) ابراهيم بر مکان بلندي (کوه ابوقبيس، يا سنگي که بعد به مقام ابراهيم معروف شد) ايستاد و با صداي بلند مردم را به حج فراخواند<ref>مجمع البيان، ج7، ص128- 129؛ تفسير ابن ابي حاتم، ج8، ص2487.</ref> و خود و پسرش اسماعيل و گروهي از جرهميان حج بجاي آوردند.<ref>اخبار مکه، ج 1، ص66- 72؛ تاريخ الطبري، ج1، ص260-262؛ وسائل الشيعه، ج11، ص8.</ref> پس از آن حج به عنوان سنتي مقدس با اعمالي مخصوص از سوي ديگر پيامبران الهي و پيروان آن‌ها تداوم يافت.<ref>اخبار مکه، ج1، ص68؛ در راه‌بر پائي حج ابراهيمي، ص200.</ref>
براساس برخی گزارش‌ها در طوفان نوح(ع) کعبه ناپدید شد. پیامبران الهی بدون آنکه مکان دقیق کعبه را بدانند حج بجا می‌آوردند<ref>اخبار مکه، ج 1، ص38؛ التبیان، ج1، ص463؛ مجمع الزوائد، ج3، ص288.</ref> تا زمانی که ابراهیم(ع) مأمور به بازسازی کعبه و احیای آئین حج گردید. (حج/۲۲، ۲۶، بقره/۲، ۱۲۷ -۱۲۸)پس از پایان بازسازی کعبه آن حضرت از خدا خواست که مناسک (اعمال، جایگاه) حج را به وی نشان دهد: «وَأَرِنَا مَنَاسِکنَا» (بقره/۲، ۱۲۸) که جبرئیل نزد ایشان آمد و مناسک حج را یک به یک به او آموخت<ref>الکافی، ج4، ص205؛ سنن الکبری، ج5، ص145.</ref> و پس از فرمان فراخوانی انسان‌ها به انجام حج (حج/ ۲۲، ۲۷) ابراهیم بر مکان بلندی (کوه ابوقبیس، یا سنگی که بعد به مقام ابراهیم معروف شد) ایستاد و با صدای بلند مردم را به حج فراخواند<ref>مجمع البیان، ج7، ص128- 129؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج8، ص2487.</ref> و خود و پسرش اسماعیل و گروهی از جرهمیان حج بجای آوردند.<ref>اخبار مکه، ج 1، ص66- 72؛ تاریخ الطبری، ج1، ص260-262؛ وسائل الشیعه، ج11، ص8.</ref> پس از آن حج به عنوان سنتی مقدس با اعمالی مخصوص از سوی دیگر پیامبران الهی و پیروان آن‌ها تداوم یافت.<ref>اخبار مکه، ج1، ص68؛ در راه‌بر پائی حج ابراهیمی، ص200.</ref>


===حضرت موسی===
===حضرت موسی===
پس از ابراهيم و اسماعيل ديگر پيامبران حج بجاي آوردند چنانکه در روايتي نقل شده که حضرت موسي(ع) همراه با 70 تن از پيامبران براي انجام حج بر شتري سرخ‌موي پس از گذشتن از منطقة «صفاح الروحا» لبيک‌گويان «لبيک يا کريم لبيک» احرام بست.<ref>الکافي، ج4، ص213-214؛ تفسير عياشي، ج1، ص186؛ من لايحضره الفقيه، ج2، ص234- 235.</ref> در روايتي ابن عباس از پيامبر(ص) نقل کرده است که 70 پيامبر از جمله موسي(ع)به منا آمده و در مسجد خيف نمازگزاردند.<ref>المعجم الکبير، ج11، ص358؛ مجمع الزوائد، ج3، ص221؛ کنز العمال، ج12، ص228.</ref>
پس از ابراهیم و اسماعیل دیگر پیامبران حج بجای آوردند چنان‌که در روایتی نقل شده که حضرت موسی(ع) همراه با ۷۰ تن از پیامبران برای انجام حج بر شتری سرخ‌موی پس از گذشتن از منطقه «صفاح الروحا» لبیک‌گویان «لبیک یا کریم لبیک» احرام بست.<ref>الکافی، ج4، ص213-214؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص186؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص234- 235.</ref> در روایتی ابن عباس از پیامبر(ص) نقل کرده است که ۷۰ پیامبر از جمله موسی(ع)به منا آمده و در مسجد خیف نمازگزاردند.<ref>المعجم الکبیر، ج11، ص358؛ مجمع الزوائد، ج3، ص221؛ کنز العمال، ج12، ص228.</ref>


===دیگر پیامبران===
===دیگر پیامبران===
حضرت عيسي(ع) نيز حج يا عمره را با گفتن لبيک عبدک و ابن امتک لبيک آغاز کرد<ref>مسند الامام احمد بن حنبل، ج2، ص240؛ علل الشرائع، ج2، ص419.</ref> داود(ع) نيز در عرفات هنگامي که موج عظيم حج‌گزاران را ديد دست بدعا برداشت.<ref>الکافي، ج4، ص214؛ الوافي، ج12، ص162-163.</ref> سليمان(ع) هم همراه انس و جن و پرندگان حج گزارد و کعبه را با پارچة مصري پوشاند.<ref>الکافي، ج4، ص213؛ الوافي، ج12، ص162-163.</ref> برابر رواياتي يونس(ع) با سر دادن تلبية «لبيک کشاف الکرب العظيم لبيک»، خضر و الياس با حضور هر ساله در موسم مقرر حج انجام مي‌دهند.<ref>من لايحضره الفقيه، ج2، ص234- 235؛ کمال الدين، ص390- 391؛ بحار الانوار، ج14، ص387، ج96، ص185.</ref> در پاره‌اي از روايات از حج‌گزاري هود و صالح نیز ياد شده است.<ref name=":0" />
حضرت عیسی(ع) نیز حج یا عمره را با گفتن لبیک عبدک و ابن امتک لبیک آغاز کرد<ref>مسند الامام احمد بن حنبل، ج2، ص240؛ علل الشرائع، ج2، ص419.</ref> داود(ع) نیز در عرفات هنگامی که موج عظیم حج‌گزاران را دید دست بدعا برداشت.<ref>الکافی، ج4، ص214؛ الوافی، ج12، ص162-163.</ref> سلیمان(ع) هم همراه انس و جن و پرندگان حج گزارد و کعبه را با پارچه مصری پوشاند.<ref>الکافی، ج4، ص213؛ الوافی، ج12، ص162-163.</ref> برابر روایاتی یونس(ع) با سر دادن تلبیه «لبیک کشاف الکرب العظیم لبیک»، خضر و الیاس با حضور هر ساله در موسم مقرر حج انجام می‌دهند.<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص234- 235؛ کمال الدین، ص390- 391؛ بحار الانوار، ج14، ص387، ج96، ص185.</ref> در پاره‌ای از روایات از حج‌گزاری هود و صالح نیز یاد شده است.<ref name=":0" />


===حضرت محمد(ص)===
===حضرت محمد(ص)===
با ظهور اسلام که آئين حج به عنوان يکي از فرائض ديني مسلمانان تشريع گرديد پيامبر(ص) آئين حج‌گزاري را بجا آوردند.
با ظهور اسلام که آئین حج به عنوان یکی از فرائض دینی مسلمانان تشریع گردید پیامبر(ص) آئین حج‌گزاری را بجا آوردند.


برپاية برخي روايات پيامبر گرامي اسلام 20 حج و سه عمرة مفرده که همة آن‌ها در ماه ذي قعده واقع شد برگزار نمود.<ref>الکافي، ج4، ص251-252؛ من لايحضره الفقيه، ج2، ص238؛ تهذيب الاحکام، ج5، ص443.</ref> تنها حج رسول خدا پس از هجرت، در سال دهم هجري به همراهي 000/100 تن از مسلمانان انجام گرفت در اين حج عظمت، خلوص و آثار توحيدي مناسک حج به نمايش گذاشته شد و در تاريخ بنام «حجة الوداع» ثبت گرديد<ref>المجموع، ج7، ص104؛ الغدير، ج1، ص266.</ref> ( حجة الوداع)
برپایه برخی روایات پیامبر گرامی اسلام ۲۰ حج و سه عمره مفرده که همه آن‌ها در ماه ذی قعده واقع شد برگزار نمود.<ref>الکافی، ج4، ص251-252؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص238؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص443.</ref> تنها حج رسول خدا پس از هجرت، در سال دهم هجری به همراهی ۰۰۰/۱۰۰ تن از مسلمانان انجام گرفت در این حج عظمت، خلوص و آثار توحیدی مناسک حج به نمایش گذاشته شد و در تاریخ بنام «حجه الوداع» ثبت گردید<ref>المجموع، ج7، ص104؛ الغدیر، ج1، ص266.</ref> ( حجه الوداع)


==حج همه انبیا در روایات بدون ذکر نام==
==حج همه انبیا در روایات بدون ذکر نام==
برخی از روایات از حج پیامبران،‌ بدون ذکر نام آنها خبر داده‌اند. بر پایه برخي گزارش‌ها همة انبياء به جز هود و صالح(ع) که به خاطر اشتغال به تبليغ موفق به حج‌گزاري نشدند. بقية آن‌ها حج بجا آوردند.<ref>سيره ابن اسحاق، ج2، ص73؛ السنن الکبري، ج5، ص177؛ السيرة النبويه، اسماعيل بن عمر بن کثير، ج1، ص272.</ref> ولي اين ديدگاه ضعيف دانسته شده است.<ref>سبل الهدي، ج1، ص210.</ref> افزون بر اين در پاره‌اي روايات بطور صريح از حج‌گزاري هود و صالح ياد شده<ref name=":0">مسند الامام احمد بن حنبل، ج1، ص232؛ البدايه و النهايه، ج1، ص138؛ مجمع الزوائد، ج3، ص220.</ref> حتي گفته شده که آنان در مکه از دنيا رفتند و در جوار خانة خدا دفن شدند.<ref>اخبار مکه، ج1، ص68. </ref> بنابراين همة پيامبران حج گزارده‌اند برخي روايات نيز اين ديدگاه را تأييد مي‌کند؛<ref>عيون اخبار الرضا، ج2، ص127؛ علل الشرائع، ج1، ص274.</ref> چنانکه امام علي(ع) در سخني کعبه را جايگاه خيل انبياء از آدم تا خاتم و وسيلة آزمايش پيشينيان از آدم تا به آخر دانسته است<ref>نهج البلاغه، خطبه 192.</ref> و در سخني ديگر از فراخواني آدم و فرزندانش بسوي کعبه ياد مي‌کند.<ref>نهج البلاغه، خطبه 192.</ref>
برخی از روایات از حج پیامبران، بدون ذکر نام آنها خبر داده‌اند. بر پایه برخی گزارش‌ها همه انبیاء به جز هود و صالح(ع) که به خاطر اشتغال به تبلیغ موفق به حج‌گزاری نشدند. بقیه آن‌ها حج بجا آوردند.<ref>سیره ابن اسحاق، ج2، ص73؛ السنن الکبری، ج5، ص177؛ السیره النبویه، اسماعیل بن عمر بن کثیر، ج1، ص272.</ref> ولی این دیدگاه ضعیف دانسته شده است.<ref>سبل الهدی، ج1، ص210.</ref> افزون بر این در پاره‌ای روایات بطور صریح از حج‌گزاری هود و صالح یاد شده<ref name=":0">مسند الامام احمد بن حنبل، ج1، ص232؛ البدایه و النهایه، ج1، ص138؛ مجمع الزوائد، ج3، ص220.</ref> حتی گفته شده که آنان در مکه از دنیا رفتند و در جوار خانه خدا دفن شدند.<ref>اخبار مکه، ج1، ص68. </ref> بنابراین همه پیامبران حج گزارده‌اند برخی روایات نیز این دیدگاه را تأیید می‌کند؛<ref>عیون اخبار الرضا، ج2، ص127؛ علل الشرائع، ج1، ص274.</ref> چنان‌که امام علی(ع) در سخنی کعبه را جایگاه خیل انبیاء از آدم تا خاتم و وسیله آزمایش پیشینیان از آدم تا به آخر دانسته است<ref>نهج البلاغه، خطبه 192.</ref> و در سخنی دیگر از فراخوانی آدم و فرزندانش بسوی کعبه یاد می‌کند.<ref>نهج البلاغه، خطبه 192.</ref>


در شماري از روايات نام گروهي از پيامبران حج‌گزار و در مواردي شيوه و تعداد دفعات حج آنان بيان شده است.  
در شماری از روایات نام گروهی از پیامبران حج‌گزار و در مواردی شیوه و تعداد دفعات حج آنان بیان شده است.


==زمان و شیوه حج انبیا==
==زمان و شیوه حج انبیا==
براساس روايتي از حضرت رضا(ع) زمان حج‌گزاري همه پيامبران از جمله آدم، نوح، ابراهيم، موسي، عيسي و محمد(ص) دهه ذي حجه بوده و تا قيامت اينگونه ادامه خواهد داشت.<ref>عيون اخبار الرضا، ج2، ص127؛ علل الشرائع، ج1، ص274.</ref> دربارة شيوة حج‌گزاري پيامبران حداقل تا ابراهيم اطلاع چنداني در دست نيست، به همين دليل مبهم و مجمل است ولي از زمان ابراهيم تا ظهور اسلام حج با همين شکل و گونة کنوني آن انجام مي‌شده است.<ref>اخبار مکه، ج1، ص68- 72.</ref>
براساس روایتی از حضرت رضا(ع) زمان حج‌گزاری همه پیامبران از جمله آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد(ص) دهه ذی حجه بوده و تا قیامت اینگونه ادامه خواهد داشت.<ref>عیون اخبار الرضا، ج2، ص127؛ علل الشرائع، ج1، ص274.</ref> درباره شیوه حج‌گزاری پیامبران حداقل تا ابراهیم اطلاع چندانی در دست نیست، به همین دلیل مبهم و مجمل است ولی از زمان ابراهیم تا ظهور اسلام حج با همین شکل و گونه کنونی آن انجام می‌شده است.<ref>اخبار مکه، ج1، ص68- 72.</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۴۲: خط ۴۲:


{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس = hzrc.ac.ir/post/22173/حج-انبيا
  | آدرس = hzrc.ac.ir/post/22173/حج-انبیا
  | عنوان = حج انبیا
  | عنوان = حج انبیا
  | نویسنده = محمود گودرزی  
  | نویسنده = محمود گودرزی
}}
}}


*اخبار مکه و ما جاء فيها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقي( -248ق.)، به کوشش رشدي الصالح ملحس، بيروت، دارالاندلس، 1416ق.
*اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی( -۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، بیروت، دارالاندلس، ۱۴۱۶ق.
*بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسي (1037-1110ق.)، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، بيروت، داراحياء التراث العربي و موسسه الوفاء، 1403ق.
*بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق.)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
*البدايه و النهايه في التاريخ، اسماعيل بن عمر بن کثير (700-774ق.)، به کوشش علي شيري، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1408ق.
*البدایه و النهایه فی التاریخ، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
*تاريخ الطبري (تاريخ الامم و الملوک)، محمد بن جرير الطبري (224-310ق.)، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، دار احياء التراث العربي.
*تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق.)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
*التبيان في تفسير القرآن، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، به کوشش احمد حبيب قصير عاملي، بيروت، دار ‌‌احياء ‌‌التراث ‌‌العربي، 1963م.
*التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
*تفسير ابن ابي حاتم (تفسير القرآن العظيم)، عبدالرحمن بن محمد ابن ابي حاتم ( -327ق.)، تحقيق محمد الطبيب، بيروت، دارالفکر.
*تفسیر ابن ابی حاتم (تفسیر القرآن العظیم)، عبدالرحمن بن محمد ابن ابی حاتم ( -۳۲۷ق.)، تحقیق محمد الطبیب، بیروت، دارالفکر.
*تفسير العياشي، محمد بن مسعود العياشي ( -320ق.)، تحقيق سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، مکتبه العلميه الاسلاميه، 1380ق.
*تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود العیاشی ( -۳۲۰ق.)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ق.
*تفسير قرطبي (جامع الاحکام القرآن و ال‍م‍ب‍ي‍ن‌ ل‍م‍ا ت‍ض‍م‍ن‌ م‍ن‌ ال‍س‍ن‍ه‌ و اي‌ ال‍ف‍رق‍ان‌)، محمد بن احمد القرطبي ( -671ق.)، تهران، ناصر خسرو،1364ش.
*تفسیر قرطبی (جامع الاحکام القرآن و ال‍م‍ب‍ی‍ن ل‍م‍ا ت‍ض‍م‍ن م‍ن ال‍س‍ن‍ه و ای ال‍ف‍رق‍ان)، محمد بن احمد القرطبی ( -۶۷۱ق.)، تهران، ناصر خسرو،۱۳۶۴ش.
*
*
*تهذيب الاحکام في شرح المقنعه للشيخ المفيد، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، به کوشش سيد حسن موسوي خرسان و علي آخوندي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1365ش.
*تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.


*الخلاف في الاحکام، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1407ق.
*الخلاف فی الاحکام، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
*در راه برپايي حج ابراهيمي، عباسعلي عميد زنجاني، تهران، انتشارات مشعر.
*در راه برپایی حج ابراهیمی، عباسعلی عمید زنجانی، تهران، انتشارات مشعر.
*سبل الهدي و الرشاد في سيره خير العباد، محمد بن يوسف الشمس الشامي ( -942ق.)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علي محمد معوض، بيروت، دارالکتب العلميه، 1414ق.
*سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد، محمد بن یوسف الشمس الشامی ( -۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
*السنن الکبري، احمد بن الحسين البيهقي (384-458ق.)، بيروت، دارالفکر، 1416ق.
*السنن الکبری، احمد بن الحسین البیهقی (۳۸۴-۴۵۸ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
*سيرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق المطلبي ( -151ق.)، محمد حميد الله، معهد الدراسات و الابحاث للتعريف.
*سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق المطلبی ( -۱۵۱ق.)، محمد حمید الله، معهد الدراسات و الابحاث للتعریف.
*السيره النبويه م‍ق‍ت‍ض‍ب‍ا م‍ن‌ ال‍ب‍داي‍ه‌ و ال‍ن‍ه‍اي‍ه، اسماعيل بن عمر بن کثير (700-774ق.)، به کوشش مصطفي عبدالواحد، بيروت، دارالمعرفه/ دار احياء التراث العربي، 1396ق.
*السیره النبویه م‍ق‍ت‍ض‍ب‍ا م‍ن ال‍ب‍دای‍ه و ال‍ن‍ه‍ای‍ه، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دارالمعرفه/ دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۶ق.
*علل الشرائع و الاحکام، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (311-381ق.)، به کوشش سيد محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبه الحيدريه، 1385ق.
*علل الشرائع و الاحکام، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
*عمدة القاري، محمود بن احمد البدرالعيني ( -855ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي.
*عمدة القاری، محمود بن احمد البدرالعینی ( -۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
*عيون اخبار الرضا، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (311-381ق.)، تحقيق حسين اعلمي، بيروت، موسسه الاعلمي، 1404ق.
*عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، تحقیق حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۴ق.
*الغدير، الاميني ( -1392ق.)، بيروت، دارالکتاب العربي، 1397ق.
*الغدیر، الامینی ( -۱۳۹۲ق.)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۳۹۷ق.
*کنز العمال في سنن الاقوال و الافعال، المتقي الهندي ( -975ق.)، به کوشش بکري حياني و صفوه السقاء، بيروت، موسسه الرساله، 1409ق.
*کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، المتقی الهندی ( -۹۷۵ق.)، به کوشش بکری حیانی و صفوه السقاء، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ق.
*الکافي، محمد بن يعقوب کليني ( -329ق.)، به کوشش علي اکبر غفاري، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1375ش.
*الکافی، محمد بن یعقوب کلینی ( -۳۲۹ق.)، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
*کمال ‌الدين و تمام النعمه، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (311-381ق.)، به کوشش علي اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1405ق.
*کمال الدین و تمام النعمه، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق.
*مجمع البيان في تفسير القرآن، الفضل بن الحسن الطبرسي (468-548ق.)، به کوشش محمد جواد بلاغي (1864-1933م.)، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
*مجمع البیان فی تفسیر القرآن، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸-۵۴۸ق.)، به کوشش محمد جواد بلاغی (۱۸۶۴-۱۹۳۳م.)، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
*مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علي بن ابي‌بکر الهيثمي ( -807ق.)، بيروت، دارالکتاب العربيه، 1408ق.
*مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علی بن ابی‌بکر الهیثمی ( -۸۰۷ق.)، بیروت، دارالکتاب العربیه، ۱۴۰۸ق.
*المجموع شرح المهذب، يحيي بن شرف النووي (631-676ق.)، بيروت، دارالفکر.
*المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱-۶۷۶ق.)، بیروت، دارالفکر.
*مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسين نوري ( -1320ق.)، قم، موسسه آل البيت لاحياء التراث، 1408ق.
*مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین نوری ( -۱۳۲۰ق.)، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.
*مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل ( -241ق.)، بيروت، دارالصادر، بي تا.
*مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل ( -۲۴۱ق.)، بیروت، دارالصادر، بی تا.
*المعجم الکبير، سليمان بن احمد الطبراني (260-360ق.)، به کوشش حمدي عبدالمجيد السلفي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1405ق.
*المعجم الکبیر، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰-۳۶۰ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
*من لايحضره الفقيه، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (311-381ق.)، تحقيق و تصحيح علي اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دوم، 1404ق.
*من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
*نهج البلاغه، شريف الرضي (م 406ق.)، شرح صبحي صالح، قم، دارالاسوه، 1415ق.
*نهج البلاغه، شریف الرضی (م ۴۰۶ق.)، شرح صبحی صالح، قم، دارالاسوه، ۱۴۱۵ق.
*الوافي، محمد بن شاه مرتضي فيض کاشاني (1006-1091ق.)، تحقيق ضياء الدين حسيني و کمال الدين فقيه ايماني، اصفهان، کتابخانه اميرالمومنين، 1406ق.
*الوافی، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶-۱۰۹۱ق.)، تحقیق ضیاء الدین حسینی و کمال الدین فقیه ایمانی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین، ۱۴۰۶ق.
*وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه)، محمد بن الحسن الحر العاملي (1033-1104ق.)، به کوشش عبدالرحيم رباني شيرازي، بيروت، داراحياء التراث العربي، 1403ق.
*وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
 
{{پایان}}
[[Category:مقاله‌های در دست ویرایش]]


[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]

نسخهٔ ‏۱۵ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۲۰:۲۷

حج انبیاء، گزارش حج پیامبران در روایات

جایگاه در روایات

حج گزاردن پیامبران الهی در روایات پرشماری مطرح شده است؛ در برخی جوامع روایی بابی با عنوان «حج الانبیاء» این روایات را گرد آورده است[۱]شماری از این روایات در ذیل آیاتی آمده که کعبه را نخستین خانه در روی زمین معرفی کرده «إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکهَ» (آل عمران /۳، 96)[۲] و آن را «بیت العقیق» دانسته است[۳] (حج /۲۲، ۳۴) همچنین برخی روایات در ذیل آیه «وَلِکلِّ أُمَّهٍ جَعَلْنَا مَنسَکا» مناسک حج را از جمله مناسک واجب برای همه امت‌ها شمرده‌اند.[۴]

حج برخی از انبیاء در روایات با ذکر نام

حضرت آدم

پس از اینکه حضرت آدم به زمین انتقال یافت، وی به فرمان خداوند مأمور بنای کعبه و برگزاری مراسم حج گردید.[۵] درباره حج آدم(ع) روایت شده که پس از خروج از بهشت وی بر کوه صفا فرود آمد سپس جبرئیل مناسک حج را به او آموخت و آدم همه اعمال حج از جمله طواف، رمی جمرات، قربانی، حلق، سعی و طواف نساء را بجا آورد.[۶] برخی روایات از ۷۰۰ حج و ۳۰۰ عمره آدم با پای پیاده گزارش کرده‌اند.[۷] پس از آدم شیث فرزند او کعبه را بازسازی و حج عمره بجای آورد.[۸] مراسم حج‌گزاری پس از آدم(ع) در میان فرزندانش تداوم یافت[۹] و پیامبران پس از وی به برگزار نمودن حج اهتمام ویژه‌ای داشتند.[۱۰]

حضرت نوح

نوح(ع) نیز پیش از سیل، حج انجام داد[۱۱] و درجریان طوفان کشتی مأموریت یافت تا سرنشینانش را گرد خانه کعبه طواف داده و به منا ببرد. این کشتی در بازگشت دوباره بر گرد کعبه طواف نمود و سرنشینان کشتی‌سوار بر آن سعی میان صفا و مروه انجام دادند.[۱۲]

حضرت ابراهیم و اسماعیل

براساس برخی گزارش‌ها در طوفان نوح(ع) کعبه ناپدید شد. پیامبران الهی بدون آنکه مکان دقیق کعبه را بدانند حج بجا می‌آوردند[۱۳] تا زمانی که ابراهیم(ع) مأمور به بازسازی کعبه و احیای آئین حج گردید. (حج/۲۲، ۲۶، بقره/۲، ۱۲۷ -۱۲۸)پس از پایان بازسازی کعبه آن حضرت از خدا خواست که مناسک (اعمال، جایگاه) حج را به وی نشان دهد: «وَأَرِنَا مَنَاسِکنَا» (بقره/۲، ۱۲۸) که جبرئیل نزد ایشان آمد و مناسک حج را یک به یک به او آموخت[۱۴] و پس از فرمان فراخوانی انسان‌ها به انجام حج (حج/ ۲۲، ۲۷) ابراهیم بر مکان بلندی (کوه ابوقبیس، یا سنگی که بعد به مقام ابراهیم معروف شد) ایستاد و با صدای بلند مردم را به حج فراخواند[۱۵] و خود و پسرش اسماعیل و گروهی از جرهمیان حج بجای آوردند.[۱۶] پس از آن حج به عنوان سنتی مقدس با اعمالی مخصوص از سوی دیگر پیامبران الهی و پیروان آن‌ها تداوم یافت.[۱۷]

حضرت موسی

پس از ابراهیم و اسماعیل دیگر پیامبران حج بجای آوردند چنان‌که در روایتی نقل شده که حضرت موسی(ع) همراه با ۷۰ تن از پیامبران برای انجام حج بر شتری سرخ‌موی پس از گذشتن از منطقه «صفاح الروحا» لبیک‌گویان «لبیک یا کریم لبیک» احرام بست.[۱۸] در روایتی ابن عباس از پیامبر(ص) نقل کرده است که ۷۰ پیامبر از جمله موسی(ع)به منا آمده و در مسجد خیف نمازگزاردند.[۱۹]

دیگر پیامبران

حضرت عیسی(ع) نیز حج یا عمره را با گفتن لبیک عبدک و ابن امتک لبیک آغاز کرد[۲۰] داود(ع) نیز در عرفات هنگامی که موج عظیم حج‌گزاران را دید دست بدعا برداشت.[۲۱] سلیمان(ع) هم همراه انس و جن و پرندگان حج گزارد و کعبه را با پارچه مصری پوشاند.[۲۲] برابر روایاتی یونس(ع) با سر دادن تلبیه «لبیک کشاف الکرب العظیم لبیک»، خضر و الیاس با حضور هر ساله در موسم مقرر حج انجام می‌دهند.[۲۳] در پاره‌ای از روایات از حج‌گزاری هود و صالح نیز یاد شده است.[۲۴]

حضرت محمد(ص)

با ظهور اسلام که آئین حج به عنوان یکی از فرائض دینی مسلمانان تشریع گردید پیامبر(ص) آئین حج‌گزاری را بجا آوردند.

برپایه برخی روایات پیامبر گرامی اسلام ۲۰ حج و سه عمره مفرده که همه آن‌ها در ماه ذی قعده واقع شد برگزار نمود.[۲۵] تنها حج رسول خدا پس از هجرت، در سال دهم هجری به همراهی ۰۰۰/۱۰۰ تن از مسلمانان انجام گرفت در این حج عظمت، خلوص و آثار توحیدی مناسک حج به نمایش گذاشته شد و در تاریخ بنام «حجه الوداع» ثبت گردید[۲۶] ( حجه الوداع)

حج همه انبیا در روایات بدون ذکر نام

برخی از روایات از حج پیامبران، بدون ذکر نام آنها خبر داده‌اند. بر پایه برخی گزارش‌ها همه انبیاء به جز هود و صالح(ع) که به خاطر اشتغال به تبلیغ موفق به حج‌گزاری نشدند. بقیه آن‌ها حج بجا آوردند.[۲۷] ولی این دیدگاه ضعیف دانسته شده است.[۲۸] افزون بر این در پاره‌ای روایات بطور صریح از حج‌گزاری هود و صالح یاد شده[۲۴] حتی گفته شده که آنان در مکه از دنیا رفتند و در جوار خانه خدا دفن شدند.[۲۹] بنابراین همه پیامبران حج گزارده‌اند برخی روایات نیز این دیدگاه را تأیید می‌کند؛[۳۰] چنان‌که امام علی(ع) در سخنی کعبه را جایگاه خیل انبیاء از آدم تا خاتم و وسیله آزمایش پیشینیان از آدم تا به آخر دانسته است[۳۱] و در سخنی دیگر از فراخوانی آدم و فرزندانش بسوی کعبه یاد می‌کند.[۳۲]

در شماری از روایات نام گروهی از پیامبران حج‌گزار و در مواردی شیوه و تعداد دفعات حج آنان بیان شده است.

زمان و شیوه حج انبیا

براساس روایتی از حضرت رضا(ع) زمان حج‌گزاری همه پیامبران از جمله آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد(ص) دهه ذی حجه بوده و تا قیامت اینگونه ادامه خواهد داشت.[۳۳] درباره شیوه حج‌گزاری پیامبران حداقل تا ابراهیم اطلاع چندانی در دست نیست، به همین دلیل مبهم و مجمل است ولی از زمان ابراهیم تا ظهور اسلام حج با همین شکل و گونه کنونی آن انجام می‌شده است.[۳۴]

پانویس

  1. ↑ الکافی، ج4، ص212؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص229؛ بحار الانوار، ج96، ص28.
  2. ↑ تفسیر عیاشی، ج 1، ص60، 186.
  3. ↑ علل الشرائع، ج2، ص399؛ الخلاف، ج6، ص58.
  4. ↑ مجمع البیان، ج 7، ص134؛ تفسیر قرطبی، ج12، ص58.
  5. ↑ اخبار مکه، ج1، ص34-36؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص235؛ وسائل الشیعه، ج13، ص332.
  6. ↑ الکافی، ج4، ص190-191؛ علل الشرائع، ج2، ص400.
  7. ↑ من لایحضره الفقیه، ج2، ص229.
  8. ↑ تاریخ الطبری، ج1، ص162؛ عمده القاری، ج15، ص217؛ بحار الانوار، ج11، ص261.
  9. ↑ تاریخ الطبری، ج1، ص162؛ عمده القاری، ج15، ص217؛ بحار الانوار، ج11، ص261.
  10. ↑ اخبار مکه، ج1، ص51، 68 – 69، 72-74؛ تفسیر قرطبی، ج2، ص130؛ سبل الهدی، ج1، ص210.
  11. ↑ مستدرک الوسائل، ج8، ص9؛ اخبار مکه، ج1، ص72.
  12. ↑ الکافی، ج4، ص212- 213؛ تفسیر عیاشی، ج2، ص149؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص230.
  13. ↑ اخبار مکه، ج 1، ص38؛ التبیان، ج1، ص463؛ مجمع الزوائد، ج3، ص288.
  14. ↑ الکافی، ج4، ص205؛ سنن الکبری، ج5، ص145.
  15. ↑ مجمع البیان، ج7، ص128- 129؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج8، ص2487.
  16. ↑ اخبار مکه، ج 1، ص66- 72؛ تاریخ الطبری، ج1، ص260-262؛ وسائل الشیعه، ج11، ص8.
  17. ↑ اخبار مکه، ج1، ص68؛ در راه‌بر پائی حج ابراهیمی، ص200.
  18. ↑ الکافی، ج4، ص213-214؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص186؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص234- 235.
  19. ↑ المعجم الکبیر، ج11، ص358؛ مجمع الزوائد، ج3، ص221؛ کنز العمال، ج12، ص228.
  20. ↑ مسند الامام احمد بن حنبل، ج2، ص240؛ علل الشرائع، ج2، ص419.
  21. ↑ الکافی، ج4، ص214؛ الوافی، ج12، ص162-163.
  22. ↑ الکافی، ج4، ص213؛ الوافی، ج12، ص162-163.
  23. ↑ من لایحضره الفقیه، ج2، ص234- 235؛ کمال الدین، ص390- 391؛ بحار الانوار، ج14، ص387، ج96، ص185.
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ مسند الامام احمد بن حنبل، ج1، ص232؛ البدایه و النهایه، ج1، ص138؛ مجمع الزوائد، ج3، ص220.
  25. ↑ الکافی، ج4، ص251-252؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص238؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص443.
  26. ↑ المجموع، ج7، ص104؛ الغدیر، ج1، ص266.
  27. ↑ سیره ابن اسحاق، ج2، ص73؛ السنن الکبری، ج5، ص177؛ السیره النبویه، اسماعیل بن عمر بن کثیر، ج1، ص272.
  28. ↑ سبل الهدی، ج1، ص210.
  29. ↑ اخبار مکه، ج1، ص68.
  30. ↑ عیون اخبار الرضا، ج2، ص127؛ علل الشرائع، ج1، ص274.
  31. ↑ نهج البلاغه، خطبه 192.
  32. ↑ نهج البلاغه، خطبه 192.
  33. ↑ عیون اخبار الرضا، ج2، ص127؛ علل الشرائع، ج1، ص274.
  34. ↑ اخبار مکه، ج1، ص68- 72.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل [hzrc.ac.ir/post/22173/حج-انبیا حج انبیا].
  • اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی( -۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، بیروت، دارالاندلس، ۱۴۱۶ق.
  • بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق.)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
  • البدایه و النهایه فی التاریخ، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
  • تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق.)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  • التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
  • تفسیر ابن ابی حاتم (تفسیر القرآن العظیم)، عبدالرحمن بن محمد ابن ابی حاتم ( -۳۲۷ق.)، تحقیق محمد الطبیب، بیروت، دارالفکر.
  • تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود العیاشی ( -۳۲۰ق.)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ق.
  • تفسیر قرطبی (جامع الاحکام القرآن و ال‍م‍ب‍ی‍ن ل‍م‍ا ت‍ض‍م‍ن م‍ن ال‍س‍ن‍ه و ای ال‍ف‍رق‍ان)، محمد بن احمد القرطبی ( -۶۷۱ق.)، تهران، ناصر خسرو،۱۳۶۴ش.
  • تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
  • الخلاف فی الاحکام، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
  • در راه برپایی حج ابراهیمی، عباسعلی عمید زنجانی، تهران، انتشارات مشعر.
  • سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد، محمد بن یوسف الشمس الشامی ( -۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
  • السنن الکبری، احمد بن الحسین البیهقی (۳۸۴-۴۵۸ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
  • سیرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق المطلبی ( -۱۵۱ق.)، محمد حمید الله، معهد الدراسات و الابحاث للتعریف.
  • السیره النبویه م‍ق‍ت‍ض‍ب‍ا م‍ن ال‍ب‍دای‍ه و ال‍ن‍ه‍ای‍ه، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دارالمعرفه/ دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۶ق.
  • علل الشرائع و الاحکام، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
  • عمدة القاری، محمود بن احمد البدرالعینی ( -۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  • عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، تحقیق حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۴ق.
  • الغدیر، الامینی ( -۱۳۹۲ق.)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۳۹۷ق.
  • کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، المتقی الهندی ( -۹۷۵ق.)، به کوشش بکری حیانی و صفوه السقاء، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ق.
  • الکافی، محمد بن یعقوب کلینی ( -۳۲۹ق.)، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
  • کمال الدین و تمام النعمه، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق.
  • مجمع البیان فی تفسیر القرآن، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸-۵۴۸ق.)، به کوشش محمد جواد بلاغی (۱۸۶۴-۱۹۳۳م.)، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
  • مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علی بن ابی‌بکر الهیثمی ( -۸۰۷ق.)، بیروت، دارالکتاب العربیه، ۱۴۰۸ق.
  • المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱-۶۷۶ق.)، بیروت، دارالفکر.
  • مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین نوری ( -۱۳۲۰ق.)، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.
  • مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل ( -۲۴۱ق.)، بیروت، دارالصادر، بی تا.
  • المعجم الکبیر، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰-۳۶۰ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
  • من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
  • نهج البلاغه، شریف الرضی (م ۴۰۶ق.)، شرح صبحی صالح، قم، دارالاسوه، ۱۴۱۵ق.
  • الوافی، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶-۱۰۹۱ق.)، تحقیق ضیاء الدین حسینی و کمال الدین فقیه ایمانی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین، ۱۴۰۶ق.
  • وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=حج_انبیا&oldid=30657»