الحجاز فی صدر الاسلام (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

صالح احمد عُلی (۱۹۱۸–۲۰۰۳م)، از مترجمان و نویسندگان [[عراق|عراقی]] و استاد دانشگاه [[بغداد]] بوده که در شهر [[موصل]] به دنیا آمد. او پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه در زادگاه، برای ادامه تحصیل به بغداد، قاهره و [[انگلستان]] سفر کرد. او دکترای خود را در رشته تاریخ از دانشگاه آکسفورد انگلستان گرفت. از او تألیفات و ترجمه‌های پرشماری به چاپ رسیده که از آن میان تنها کتاب «الحجاز فی صدر الاسلام» مربوط به [[مکه]] و [[مدینه]] است. صالح احمد به سبب تألیف این کتاب، جایزه ادبی ملک فیصل در علوم اسلامی را از کشور [[عربستان]] سعودی دریافت کرده است.<ref>http://www.alowaisnet.org/ar/winnersbio/abijjffggihceibejj.aspx</ref>

'''فصل نخست'''

'''فصل دوم'''  

'''فصل سوم'''  

'''فصل چهارم'''

'''فصل پنجم و ششم'''

'''فصل هفتم'''  

'''فصل هشتم'''

فصل هشتم به بررسی راه‌های ارتباطی حجاز با دیگر منطقه‌های دنیا مانند [[مصر]] و شامات و تأثیر اسلام بر دگرگونی راه‌ها اختصاص دارد. نویسنده عواملی مانند حرکت لشکرها، نیازهای مادی، تجارت و برپایی مراسم [[حج]] را موجب دگرگونی وضعیت راه‌های حجاز دانسته است. او ارتباط نزدیک بازرگانان با حاکمان جامعه اسلامی را در تحریک آنها به راهسازی نقش‌آفرین دانسته است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۱۶۵.</ref> در پایان، راه‌های ارتباطی مکه و مدینه در صدر اسلام و ریشه‌های تغییرات بعدی آنها تحلیل شده است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۱۷۳–۱۸۰.</ref>  

'''فصل نهم'''

'''فصل دهم تا چهاردهم'''

 

بنابر فصل دهم کتاب، نظام سیاسی و اداری حجاز با سایر شهرهای بزرگ اسلامی مانند کوفه و بصره متفاوت بوده و در حجاز سنت دیوانی غیر عربی وجود نداشته است. شهرهایی مانند کوفه مسئول اداره مناطق فتح شده تابع خود بودند و از این رو کارمندان غیر عرب را برای اداره آن مناطق به خدمت گرفتند و آنها نیز از شیوه‌های اداری خود بهره می‌بردند بر خلاف حجاز که مناطق تابع آن همه عرب بودند.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۲۳۰–۲۳۲.</ref>

نویسنده در ادامه منصب‌های موجود در نظام اداری آن زمان حجاز را بررسی کرده است و قضا، نگهبانی از مساجد، ریاست نگهبانان شهر، خزانه داری و سرپرستی املاک دولتی را از منصب‌های متداول آن زمان دانسته و برخی صاحب منصبان قرن اول قمری حجاز را نام برده است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۲۴۰–۲۵۵.</ref>

'''فصل پانزدهم و شانزدهم'''

فصل پانزدهم و شانزدهم به معرفی مکان‌های مهم و محله‌های مدینه و مکه اختصاص دارد. نویسنده بعد از بازشناسی حدود مدینه در صدر اسلام و معرفی اماکن مدینه اشاراتی به تحولات و تغییرات بعدی داشته و هدفش از این بحث را شناخت دقیق اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مدینه دانسته است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۳۷۳–۳۷۶.</ref> او در این فصل از مسجد امام زین‌العابدین(ع) در بقیع نیز سخن گفته و از وجود چاهی در کنار آن خبر داده که مردم از آن شفا می‌گرفته‌اند.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۳۹۶.</ref>

نویسنده در فصل شانزدهم علاوه بر بحث از اماکن مکه درباره کتاب‌های تاریخی که در زمینه تاریخ محلی مکه نوشته شده اطلاعاتی به دست می‌دهد و در برخی از گزارش‌های خود، روند عمرانی مکه را شرح می‌کند.<ref>نک: الحجاز فی صدر الاسلام، ص۴۲۹–۵۰۰.</ref>

== ویژگی‌ها ==

* صالح احمد خود را تنها کسی می‌شمارد که درباره احوال اقتصادی و نظام اداری حجاز در صدر اسلام تحقیقی کامل ارائه کرده و تحقیقات محققان دیگر را ناقص یا غیر مرتبط با موضوع دانسته است.<ref name=":0" />

* احمد العلی در برخی از موضوعات افزون بر گزارش منابع تاریخی مشاهدات خود را نیز آورده است. برای نمونه وقتی از منازل بنی‌حدیله در نزدیکی مسجدالنبی سخن می‌گوید، از مسجد این خاندان نام برده و می‌نویسد که امروز ویران شده است،<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۴۰۰–۴۰۲.</ref> چون از منازل بنی نجّار می‌نویسد محله آنها را در سمت قبله بئرالبصّه دانسته، نام آن محل را در زمان خودش ابومازن معرفی می‌کند<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۴۰۳.</ref> و هنگامی که از محله بنو زریق می‌نویسد، بیان می‌کند که این محله هنوز موجود است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۴۰۳.</ref>