شاذروان: تفاوت میان نسخهها
خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
* تغییراتی در شاذروان در سال ۱۰۴۰ق، در دوران سلطان مراد چهارم، خلیفه عثمانی، صورت گرفت.<ref name=":3" /> | * تغییراتی در شاذروان در سال ۱۰۴۰ق، در دوران سلطان مراد چهارم، خلیفه عثمانی، صورت گرفت.<ref name=":3" /> | ||
* سنگهای شاذروان به دستور احمد پاشا در سال ۱۰۹۸ق با سنگ چخماق جایگزین شد.<ref name=":3">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۴.</ref> | * سنگهای شاذروان به دستور احمد پاشا در سال ۱۰۹۸ق با سنگ چخماق جایگزین شد.<ref name=":3">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۴.</ref> | ||
* در | * سنگهای مرمر شاذروان در دوره ملک فهد در سال ۱۴۱۷ق تعویض شد.<ref name=":1" /> | ||
== ویژگیها و متعلقات == | == ویژگیها و متعلقات == | ||
اين برآمدگى كه امروزه از سنگ سفيد است، ارتفاع آن در سمت شمال، ۵٠ و عرض ٣٩ سانتىمتر. در غرب، ارتفاع ٢٨ و عرض ٨٠ سانتىمتر. در جنوب، ارتفاع ٢۴ و عرض ٨٧ سانتىمتر. و در شرق، ارتفاع ٢٢ و عرض ۶۶ سانتىمتر است.<ref name=":10">رفعت پاشا، ج۱، ص۲۶۳.</ref> | اين برآمدگى كه امروزه از سنگ سفيد است، ارتفاع آن در سمت شمال، ۵٠ و عرض ٣٩ سانتىمتر. در غرب، ارتفاع ٢٨ و عرض ٨٠ سانتىمتر. در جنوب، ارتفاع ٢۴ و عرض ٨٧ سانتىمتر. و در شرق، ارتفاع ٢٢ و عرض ۶۶ سانتىمتر است.<ref name=":10">رفعت پاشا، ج۱، ص۲۶۳.</ref> |
نسخهٔ ۳۰ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۱۳
شاذَرْوان
علت آنکه در این قسمت شاذروان قرار داده نشده، این است که در بنای ابراهیم (ع) از کعبه تا نیمه حجر اسماعیل جزو خانه کعبه بوده است که در ساختمان قریش به علّت کمبود مال حلال از خانه کاستند و بر حجر افزودند.[۱] البته شيعيان به استناد از روايات صحيحهاى كه در اين باره از امامان معصوم وارد شده است معتقدند كه كعبههيچگونه كاستى نداشته و مساحت آن همان مساحتى است كه به وسيلۀ حضرت ابراهيم خليل به هنگام ساختمان كعبه بوجود آورده، قرار دارد.[۲]
همچنین در پایین درِ کعبه، شاذروان قرار داده نشده و به صورت پلهای صاف به طول ۳۴۵ سانتیمتر ساخته شده است که مردم در ملتزم بر آن میایستند و به درگاه خداوند دعا و زاری میکنند.[۱]
معرفی اجمالی
شاذروان، برآمدگى شيبدار كوتاهى است كه در قسمت پايين ديوار كعبه، به جز ضلع حِجْر اسماعيل[۳] و پایین در کعبه،[۴] وجود دارد.
دهخدا اصل واژه شاذروان را فارسی و معرّب شادروان دانسته و به «پايه و اساس» معنا کرده است.[۵] برخی معتقدند به آن شاذروان گفتهاند چون پرده کعبه به حلقههایی که در آن قرار دارد متصل میشود (چادربان).[۶] به شاذروان «تأزیر» نیز گفته شده؛ چراکه برای کعبه مانند اِزار است.[۷]
پیشینه
شاذروان را بخشی از کعبه ساخته شده از سوی ابراهیم(ع) دانستهاند، که قریش هنگام تجدید بنای کعبه، به دلیل کمبود مال حلال،[۸] از آن کاست.[۹]
قریش مساحت کعبه را از چهار طرف کاهش دادند؛[۸] البته ضلع حجر اسماعیل بیش از دیگر ضلعها کاهش یافت. پیش از آن، این ضلع از کعبه، تا نیمی از حجر اسماعیل ادامه داشت.[۱] به همین دلیل ضلع حجر اسماعیل، شاذروان ندارد.[۱] چراکه مرز کعبه نیست، بلکه مرز کعبه شش ذراع و یک وجب پس از دیوار کنونی کعبه، به سمت حجر است.[۱۰] در پايين ضلع حجر اسماعیل، به جای شاذروان پاسنگى به ارتفاع ده و عرض چهل سانتيمتر وجود دارد كه حاجيان بر روى آن مىايستند و دیوار کعبه را استلام میکنند.[۱۰]
شاذروان با کیفیت کنونی آن، ساخته عبدالله بن زبیر در سال ۶۴ هجری دانسته شده است.[۱۱] هنگامی که ابن زبیر کعبه را بازسازی میکرد، پیهای کعبه در زمان ابراهیم(ع) کشف شد و او شاذروان را بر روی آن بنا کرد.[۱۲] درباره پیشینه و فلسفه ایجاد شاذروان، نظرهای دیگری نیز وجود دارد که چنیناند:
- شاذروان به وسیله خزاعیان هنگامی که امور مکه و کعبه در دست آنها بود، برای محافظت کعبه از سیل ساخته شد.[۱۱]
- عبدالله بن زبير، براى حفظ ديوار كعبه از نفوذ آب و نيز جلوگيرى از كشيده شدن بدن طوافكنندگان با پرده كعبه، شاذروان را ايجاد كرد، تا به هنگام شلوغى، بدن آنان آسيب نبيند و پرده نيز از بين نرود.[۱۳]
- به نقل از کتاب الرحلة الحجازیة نوشته محمد لبیب بتنونی (درگذشت ۱۳۵۷ق)، تاریخنگار مصری، شاذروان از ساختههای حجاج بوده که برای استحکام کعبه در برابر سیل بنا کرده است. دلیل وی اصطلاح شاذروان است؛ زيرا در زمان حَجاج تعدادى كارگر ساختمانى ايرانى براى ساختمان كعبه به مكه آمدند و اين اصطلاح كه كلمهاى فارسى است، بر آن اطلاق شد.[۱۴] در مقابل برخی معتقدند حجاج در بازسازی کعبه، تغییری در محل قرار گرفتن شاذروان که ابن زبیر ساخته بود، ایجاد نکرد.[۱۱]
بازسازیها
شاذروان بارها در طول تاریخ بازسازی یا تعویض شد، که برخی از آن موارد چنین است:
- شاذروان در اواخر قرن سوم هجری به وسیله گچ و سنگ مرمر پوشانیده شد.[۱۱]
- بخشهایی از شاذروان در سال ۵۴۲ق، تعمیر و مرمّت شد.[۱۵]
- بنای شاذروان در سال ۶۳۶ق، تعویض گردید.[۱۵]
- تغییراتی در شاذروان، در سال ۶۶۱ق داده شد.[۱۵]
- تغییرات دیگری در آن در سال ۶۷۰ق، ایجاد شد.[۱۵]
- شاذروان از دهه اول سال ۶۷۰ق بهصورت شیبدار درآمد. پیش از آن، بهصورت پله بود که گاهی مردم از روی آن طواف میکردند. شکل آن تغییر کرد تا کسی نتواند روی آن حرکت کند.[۱۵]
- شاذروان در سال ۸۳۸ق به وسیله سودون محمدی، مسئول بازسازیهای مسجدالحرام از سوی سلطان جَقمَق مملوکی، مرمّت شد.[۱۵]
- شاذروان در محرم سال ۸۴۶ق تعمیر شد.[۱۵]
- تغییراتی در شاذروان در سال ۱۰۴۰ق، در دوران سلطان مراد چهارم، خلیفه عثمانی، صورت گرفت.[۱۵]
- سنگهای شاذروان به دستور احمد پاشا در سال ۱۰۹۸ق با سنگ چخماق جایگزین شد.[۱۵]
- سنگهای مرمر شاذروان در دوره ملک فهد در سال ۱۴۱۷ق تعویض شد.[۲]
ویژگیها و متعلقات
اين برآمدگى كه امروزه از سنگ سفيد است، ارتفاع آن در سمت شمال، ۵٠ و عرض ٣٩ سانتىمتر. در غرب، ارتفاع ٢٨ و عرض ٨٠ سانتىمتر. در جنوب، ارتفاع ٢۴ و عرض ٨٧ سانتىمتر. و در شرق، ارتفاع ٢٢ و عرض ۶۶ سانتىمتر است.[۱۶]
همچنین در پایین درِ کعبه، شاذروان قرار داده نشده و به صورت پلهای صاف به طول ۳۴۵ سانتیمتر ساخته شده است که مردم در ملتزم بر آن میایستند و به درگاه خداوند دعا و زاری میکنند.[۱]
قطعههای مرمر بر روی شاذروان
در شاذروان كنار درِ خانۀ خدا و در سمت راست آن، هشت قطعه سنگ مرمر در كنارِ هم قرار داده شده است كه رنگ آنها زرد متمايل به قرمز مات بوده و بر روى آنها نقش و نگارهاى بسيار زيبايى حك شده است. اين قطعه سنگها، همانند سنگى كه در زير ناودان در حجراسماعيل قرار داده شده، بسيار قيمتى و گرانبهاست. تمامى اين هشت قطعه سنگ، از نظر حجم، تا حدودى نزديك به هم هستند كه به يكديگر متّصل شدهاند.[۱۷]
هريك از قطعات آنها مستطيل شكل بوده كه بزرگترين آنها ٣٣ سانتيمتر و به عرض ٢١ سانتيمتر مىباشد. و همگى آنها در بالاى شاذروان به صورت مربعى با ضلع ٧۴ سانتيمتر در كنار هم قرار گرفتهاند.[۱۸]
«به نظر مىرسد هنگام تجديد ساختمان مطاف، در سال ۶٣١ هجرى، اين سنگها در اينمحل قرار داده شده باشند.» اين مطلب برروى سنگ آبىِ كبودى كه در زير هشت قطعه سنگ ياد شده قرار دارد، نوشته شده است. اين سنگ نبشته از سنگ مرمر كبودى است كه طول آن ۶٩ سانتيمتر و عرض آن ٣٢ سانتيمتر مىباشد و در پايين شاذروان، عمود بر كف مطاف قرار گرفته است.[۱۸]
قدمت و پيشينۀ اينهشتقطعه وسنگ نبشتۀكبودِ زيرآن، بهحدود ٧۶٨سال مىرسد. اين قطعه سنگها از گرانبهاترين آثار اسلامى موجود در مسجدالحرام به شمار مىآيند.[۱۸]
سنگهاى شاذروان همه مرمر سفيد محكم و در ابعاد و اندازههاى متفاوت است.[۱۹]
شمار آنها هفتاد و يك قطعه است و هشت قطعه از آنها كه از سمت پايين در كعبه به طرف شمال قرار دارد،از بهترين سنگهاى مرمر در دنياست.[۱۹]
سنگ شاذروان از مرمر است كه ارتفاع آن از ۶٨ تا٧٧ سانتىمتر و عرض آن از ۵۴ تا ٧٢ سانتىمتر، متغير است. اين سنگ در سال ١۴١٧ه.ق به هنگام ترميم كعبه، به فرمان ملك فهد تجديدبنا شد.[۲۰]
اين برآمدگى كه امروزه از سنگ سفيد است، باقىمانده يا نشانۀ محل ديوار قبلى خانۀ خداست كه پس از بازسازى كعبه در زمان قريش بيرون از خانه واقع شد و لذا از محيط داخلى كعبه كاست. ارتفاع آن در سمت شمال، ۵٠ و عرض ٣٩ سانتىمتر. در غرب، ارتفاع ٢٨ و عرض ٨٠ سانتىمتر. در جنوب، ارتفاع ٢۴ و عرض ٨٧ سانتىمتر. و در شرق، ارتفاع ٢٢ و عرض ۶۶ سانتىمتر است.[۱۶]
حلقههای شاذروان
حلقههایی در شاذروان تعبیه شده که پرده کعبه به وسیله آنها در جای خود ثابت شده و حرکت باد آن را جابهجا نمیکند.[۲۱] این حلقهها از جنس مس زرد[۲۱] و پس از آن، از جنس نقره بود و در سال ۱۳۹۶ش با حلقههای طلا جایگزین شد.[۲۲] تعداد حلقهها در گذشته ۴۸ عدد بود،[۲۱] که به ۵۷ عدد افزایش یافت.[۲۳]
احکام
دانشمندان درباره حقيقت و اصل شاذروان اختلافنظر دارند. برخى گفتهاند شاذروان، جزئى از ديوار كعبه، بر اساس پايههاى بناشده به دست حضرت ابراهيم(ع) است، ولى قريش آن را از عرض ديوار كعبه جدا ساخت. از اينرو، به فتواى برخى فقيهان، طواف با حركت بر روى شاذروان، درست نيست؛ زيرا شاذروان بخشى از اصل كعبه است و طواف بايد پيرامون كعبه صورت گيرد.[۲۴]
فقهاء، شاذروان را جزء خانۀ خدا مىدانند كه نبايد هنگام طواف بر روى آن راه رفت، چنانكه در مناسك آمده است.[۲۵]
ششم، (يعنى شرط ششم در طواف)، خروج طواف كننده است از خانه و آنچه از آن محسوب است، در اطراف ديوار خانۀ كعبه يك پيشآمدگى است كه آن را «شاذروان» گويند، و آن جزء خانۀ كعبه است و طواف كننده بايد آن را هم داخل «طواف» قرار دهد.[۲۶]
مراجع تقلید شیعه معتقدند طواف بر روی شاذروان صحیح نیست.[۲۷] به گفته آنان اگر کسی در بعضی از احوال به دلیل زیادی جمعیت یا غیرآن روی شاذروان برود و دور بزند، آن مقدار که دور زده باطل است و باید آن را دوباره انجام دهد.[۲۸]
دست به ديوار خانۀ كعبه گذاشتن، در آن جائى كه شاذروان است جايز است و به طواف ضرر نمىرساند گر چه احتياط مستحب در ترك است. [۲۹]
اينكه طواف بر شاذروان از آن رو صحيح نيست كه حِجر اسماعيل عليه السلام و نيز شاذروان جزو كعبه است. خداوند امر كرد كه «به خانه» طواف كنيد نه «در خانه» [طاف بالبيت و لا في البيت از روى شاذروان و از درونِ حِجر طواف كردن، مانند آن است كه طواف «فىالبيت» باشد، نه «بالبيت».[۳۰]
درباره حکم طواف روی شاذروان بین مذاهب فقهی اهلسنت اختلافنظر است. شافعی معتقد است نباید روی شاذروان طواف کردو طواف روی آن درست نیست. مالکی را نیز بر همین نظر دانستهاند و مذهب ابوحنیفه نیز شاذروان را جزو کعبه ندانسته است. در مقابل، حنبلیها طواف نکردن روی شاذروان را پسندیده دانستهاند؛ ولی طواف روی آن را باطلکننده طواف نمیدانند.[۳۱]
از نظر شيعه و بعضى از مذاهب اهل سنت،طواف بر روى شاذروان جايز نيست؛زيرا شاذروان جزئى از كعبه است كه در بازسازى كعبه توسط قريش از قسمت شاذروان به بالا،اندكى از عرض بيرونى ديوار كاسته شد و در آن،حالت تورفتگى ايجاد گرديد و در نتيجه، برآمدگى ياد شده در پايين ديوارها به وجود آمد.[۳۲]
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۲.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۲، پاورقی.
- ↑ سرزمین یادها و نشانهها، ۱۳۸۷ش، ص۶۹.
- ↑ میقات الحج (عربی)، ۱۴۳۵ق، ص۲۷۰.
- ↑ لغتنامه دهخدا، ذیل واژه شاذروان.
- ↑ مرآت الحرمین، ۱۳۹۲ش، ص۵۱.
- ↑ مصباح المنیر، ذیل ماده شذر.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «مفرحة الانام فى تأسيس بيتاللّه الحرام»، ص۲۴.
- ↑ مرآة الحرمین، ۱۳۷۷ش، ص۲۶۷.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیتالله الکریم، ۱۵۳.
- ↑ مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳؛ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیتالله الکریم، ۱۵۳.
- ↑ معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۷.
- ↑ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۲ و ۱۵۳.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ ۱۵٫۴ ۱۵٫۵ ۱۵٫۶ ۱۵٫۷ ۱۵٫۸ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۴.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ رفعت پاشا، ج۱، ص۲۶۳.
- ↑ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص ۱۵۴ و ۱۵۵.
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۵.
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.
- ↑ معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ ۲۱٫۲ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۷.
- ↑ «نصب حلقههای طلا روی شاذروان کعبه»، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۷، پاورقی.
- ↑ معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.
- ↑ گلواژههای حج و عمره، ۱۳۸۷ش، ص۳۳۵.
- ↑ مناسك محشى، ١٣٧۵ش، مسألۀ ۵٩٧، ص ٢۴٨؛ همچنین نگاه کنید به مسألۀ ۵٩٨ و ۵٩٩ و حواشى شمارۀ ۵ و ۶.
- ↑ جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.
- ↑ جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.
- ↑ جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۶۲ و ۶۳.
- ↑ شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۵.
- ↑ جواهر، ج۱۹، ص۲۹۹، به نقل ازفرهنگ اعلام جغرافیایی-تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۵.
منابع
- مرآة الحرمین، رفعتپاشا، ابراهیم، ترجمه هادی انصاری، تهران، مشعر، ۱۳۷۷ش.
- گروهی از نویسندگان، میقات الحج (عربی)، تهران، سازمان حج و زیارت، ۱۴۳۵ق.
- جامع الفتاوی، موسوی شاهرودی، مرتضی، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، فاسی، محمد بن احمد، ترجمه محمد مقدس، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، قائدان، اصغر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- رفعت پاشا ، ابراهيم (١٣٢۴ق.)، مرآة الحرمين او الرحلات الحجازيّة و الحج و مشاعرة الدينيه، مصر: دارالكتب المصريه ١٣۴۴ق.
- کعبه و مسجدالحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیتالله الکریم، کردی، محمدطاهر، ترجمه هادی انصاری، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
- مکه و مدینه، کردی، عبیدالله محمدامین، ترجمه حسین صابری، تهران، مشعر، ۱۳۸۰ش.
- فرهنگ اعلام جغرافیایی-تاریخی در حدیث و سیره نبوی، شراب، محمد محمدحسن،ترجمه حمیدرضا شیخی، تحقیق محمدرضا نعمتی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش.
- معرفی اماکن مکه مکرمه، حمو، محمود محمد، ترجمه مرتضی حسینی فاضلی، تهران، مشعر، ۱۳۹۱ش.
- مرآت الرحمین، صبری پاشا، ایوب، ترجمه عبدالرسول منشی، به کوشش علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۹۲ش.
- گلواژههای حج و عمره، بصیری، علیرضا، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
- مناسك حج مُحشى. مركز تحقيقات حج، نشر مشعر، زمستان ١٣٧۵ش، چاپ اوّل.
- سرزمین یادها و نشانهها، فرقانی، محمد، تهران، مشعر،۱۳۸۷ش.
- «مفرحة الانام فی تأسیس بیتالله الحرام»، زینالعابدین بن نورالدین علی حسینی کاشانی، مجله میقات حج، تهران، مشعر، شماره ۵.
- «نصب حلقههای طلا روی شاذروان کعبه»، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۳ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۰ فروردین ۱۴۰۱ش.