کاربر:Salar/صفحه تمرین۱

سلفیه

مفهوم‌شناسی

سلفیه منسوب به سَلَف، به معنای تقدم، سبقت و گذشته است.^[1] اصطلاح «سلف» در میان اهل سنت از استعمالات مختلفی برخوردار است. برخی مراد از سلف را صحابه^[2] و برخی صحابه و تابعین^[3] و عده­ای دیگر صحابه، تابعین و تابع تابعین^[4] هر یک از مذاهب فقهی و کلامی تعبیر سلف را برای طیف خاصی از گذشتگان خود به کار برده­اند، علمای حنفی، امامان مذهب حنفی از ابو حنیفه(150ق) تا محمد بن حسن شیبانی (189ق) را «سلف»، و از محمد بن حسن شیبانی تا شمس الأئمه حلوانی(450ق) را «خلف» برشمرده اند^[5]. حنابله، احمد بن حنبل و متقدمین بر او تا عصر صحابه را «سلف» دانسته اند. علمای شافعی، مالکی و همچنین علمای کلام و فلسفه، «سلف» را بر کسانی اطلاق می­کنند که تا قبل از سال چهارصد قمری ­زیسته­اند.^[6] برخی دیگر دایره اطلاق سلف را تا قبل از سال پانصد قمری توسعه داده اند.^[7]

به جماعتی از متأخرین که در فهم دین، بویژه در مسائل اعتقادی، خود را ملتزم به روش سلف می­دانند سلفی گفته می­شود.^[8] این گروه اصطلاح سلف را با استناد به حدیث خیر القرون بر سه نسل صحابه، تابعین و تابعین تابعین اطلاق می­کنند^[9] و از منظر آنان، «سلفیه» منهج و روش سلف در تحصیل عقاید و احکام فقهی از کتاب و سنت است.^[10]

پیشنیه سلفیه

پیشینه نگرش سلفی را باید در سده نخستین اسلامی در جریانی به نام «اصحاب اثر» جستجو کرد، آنها گروهی از عالمان دینی بودند که اهتمام اصلیشان بحث در احکام و فروع بود و در احادیث اعتقادی بر ظواهر کتاب و سنت تأکید داشتند،^[1] این گروه بعدها به پشتوانه فکری احمد بن حنبل که بیش از دیگران به ظواهر کتاب و سنت و حدیث گرایی تأکید داشت «اصحاب حدیث» نامیده شدند،^[2] آنها از نظر کلامی در برابر معتزله و از نظر فقهی در مقابل اهل رای قرار دارند.  

«پیروی از سلف» کاربرد وسیعی در آثار اصحاب حدیث داشت، ولی تا قبل از ابن تیمیه در قرن هشتم در معنای لغوی سلف (پیشینیان) موردنظر بود. لفظ «سلف» در عبارات منقول از اوزاعی (م 143ق) سفیان ثوری(م 160ق) و مالک بن انس (م 179ق) به کار رفته و دیگر محدثان قرون نخستین نیز از این کلمه استفاده کرده اند.[3] ایشان با استناد به احادیثی از پیامبر اقوال سلف را در نبود حکمی از کتاب و سنت، مرجع نهایی می‌شمردند؛ اما اینکه سلف دقیقا چه طیفی را در برمی‌گیرد، محل توافق نبود برخی آن را به صحابه محدود می‌کردند و برخی تا نسل اتباع تابعین[4] نیز گسترش می دادند، سلف در عبارت احمد بن حنبل (م241ق) بیشتر بر صحابه و تابعین اطلاق می شد و بعد از ارائه اعتقاد نامه احمد بن حنبل از سوی شاگردان وی، استفاده از لفظ سلف کاربرد بیشتری یافت. [5]

گرایش به سنت سلف، در سده سوم، وارد مرحله­ای نوین شد. در این سده، اصحاب حدیث متأخر، حتی شیوه­های متقدمان خود را در پاسداری از آموزه سلف کافی ندانستند و در حیطه معرفت­شناسی از جایگاه عقل و اجتهاد به شدت ­کاستند.^[6]

در قرن چهارم ابوبکر بربهاری (۳۲۹ق) محدث و شیخ حنبلیان بغداد، برای احیای تفکر سلف تلاش کرد، وی به شدت از متکلمان انتقاد و علم کلام را بدعت شمرد، سخت­گیری او در مبارزه با هر آنچه بدعت می‌نامید و اقداماتی مانند طرد ابوالحسن اشعری^[7] و رفتار وی با طبری^[8] و ممانعت از برپایی مجالس عزاداری و گریه برای امام حسین (ع)^[9] وی را از شاخص­ترین اندیشمندان سلفی این قرن ساخت.

قرن پنجم دوره غلبه یافتن اندیشه‌های سلفی در برابر اندیشه‌های کلامی و عقل محور بود، سلفیان در این دوره ضمن تأکید بر پیروی از ظاهر نصوص و با استناد به آموزه‌های ائمه سلف، بر نفی تأویل پای فشردند. ابویعلی ابن فراء (م458) و فرزندش از نویسندگان سلف گرای این قرن بودند. فرزند ابو یعلی بر این باور بود که خدا را باید آن گونه توصیف کرد که خدا خودش را توصیف کرده است.^[10]

قرن هفتم را به واسطه ظهور ابن‎تیمیه (م728) باید سرآغازی بر پیدایش مکتب سلفیه دانست، زیرا اگرچه تفکرات سلفی پیش از وی وجود داشت، اما او بود که مبانی فکری سلفی را مدون کرد. ابن تیمیه در سه حوزه علمی، عملی و اعتقادی تأثیرات شگرفی را بر اندیشه­های سلفی پس از خود گذاشت.[11]  وی به پیروی از روش سلف به ویژه قرون فاضله - قرون اول تا سوم - تأکید فراوان داشت.[12] او روش و مکتب خود را سلفیّه نامید و بیان داشت که در عقل صریح و نقل صحیح، مطلبی که مخالف طریقۀ سلفیه باشد، وجود ندارد.[13] وی همچنین تصریح داشت که مقصود از سلفیه، همان مذهب اصحاب حدیث است.[14] وی هر گونه اظهار نظر یا تفسیر جدید را نوعی بدعت،[15] و امور اعتقادی ظاهر قرآن را حجت دانست و تأویل یا هر گونه باطن مخالف با ظاهر را نفی کرد.[16]

مبانی معرفتی

---

[1].   الفرق بین الفرق، ص300-304.

[2].  الملل و النحل، ص118ـ132.

[3]. طبقات الحنابله، ج1، ص 31، 92، 294؛ تلبيس ابليس، ص165، 179؛ الرسائل السلفیه، 129-130.

[4]. بنیادگرایی و سلفیه، ص۷۲.

[5]. مناقب الامام احمد بن حنبل، ص 165

[6]. تلبیس ابلیس، ص 111.

[7]. طبقات الحنابله، ج2، ص 18.

[8]. الکامل فی التاریخ، ج8، ص 307.

[9]. نشوار المحاضره، ج2، ص 233

[10]. طبقات الحنابله، ج2، ص 207- 212.

[11]. منهج شیخ الاسلام ابن تیمیه، ص 107.

[12]. دقائق التفسیر، ج2، ص473.

[13]. الفتوی الحمویۀ الکبری، ص46.

[14].  درء تعارض العقل و النقل، ج1، ص 203.

[15]. منهاج السنه، ج5، ص182،

[16]. الصفدیه، ج1، ص 291.

---

[1]. معجم مقاييس اللغة، ج3، ص95؛ المصباح المنير في غريب الشرح الكبير، ج1، ص285.

[2]. وسطية أهل السنة بين الفرق، ص97.

[3]. مجموعة رسائل الإمام الغزالی، ص320.

[4]. التحف في مذاهب السلف، ص18 و ص19، 23.؛ لوامع الأنوار، ج1، ص20.

[5]. الكواشف الجلية عن مصطلحات الحنفية، ص40.

[6]. نموذج من الأعمال الخيرية في إدارة الطباعة المنيرية، ص11.

[7]. تحفة المريد شرح جوهرة التوحید، ص104.

[8]. تحفة المريد شرح جوهرة التوحید، ص11.

[9]. السلفیة قواعد وأصول، ص7.

[10]. المنهج السلفی عند الشیخ ناصر الدین الألبانی، ص13.

منابع

• ارشاد الفحول: الشوكاني (م.1250ق.)، تحقیق البدري، بيروت، دار الفكر، 1412ق.
• الاستقامه: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، تحقیق محمد رشاد، مصر، دار الهدي النبوي، 1420ق.
• اعانة المستفید بشرح کتاب التوحید: صالح بن فوزان بن عبدالله، بیروت، مؤسسه الرساله، 1421 ق.
• اعلام الموقعين: ابن قيم الجوزية (م، 751ق.)، تحقیق طه عبدالرئوف، بيروت، دار الجيل، 1973م.
• إيثار الحق على الخلق في رد الخلافات إلى مذهب الحق من أصول التوحيد: محمد بن المرتضى اليماني (ابن الوزير)، دار الكتب العلمية، 1407ق.
• البدر الطالع بماحسن من بعد القرن السابع: محمد بن علي الشوکاني(م.1250ق.)، بيروت، دارالمعرفه، بي تا.
• بذل المجهود فی حل ابی داود: خلیل احمد سهارنپوری، بیروت، دارالفکر، 1424 ق.
• بنیادگرایی و سلفیه: احمد و حسین هوشنگی پاکتچی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۳ش.
• التحف في مذاهب السلف: محمّد شوكانی، تحقيق سيد عاصم علي، طنطا، دار الصحابة للتراث ، 1409ق.
• تحفة المريد شرح جوهرة التوحید: ابراهیم بيجوری، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1424ق.
• تطهير الإعتقاد عن أدران الإلحاد: محمد بن إسماعيل الأمير الصنعاني، تقديم وشرح علي بن محمد بن سنان آل سنان، تحقیق ناصر بن علي بن عائض بن حسن الشيخ، عربستان، دار ابن الجوزی، 1430 ق.
• التعلیقات الزکیه علی العقیدة الوسطیه: عبدالله بن عبدالرحمن جبرین، ریاض، دارالوطن، 1429 ق.
• تفسیر المنار: سید محمد رشید رضا، بیروت، دارالمعرفة، بی تا.
• تلبيس ابليس: ابن جوزي (م.597ق.)، تحقيق محمد و مسعد، بيروت، دار الكتب العلميه، 1418ق.
• تنزیه الانبیاء: محمد رضوان علی ابن خمیر، دمشق، دارالفکر، 1420 ق.
• جهود علما الحنفیه علی ابطال القبوریه: شمس الدین السلفی الافغانی، ریاض، دارالصمیعی، 1416ق.
• الحرکات الاسلامیه فی الوطن العربی: عبدالغنی عماد، بیروت،مرکز دراسات الوحده العربیه، 2013م.
• درء تعارض العقل والنقل: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، تصحیح عبداللطیف عبدالرحمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417 ق.
• دقائق التفسير: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، تحقیق محمد السيد، دمشق، مؤسسة علوم القرآن، 1404ق.
• الرد علی المنطقیین: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، دار المعرفة بیروت، بی تا.
• رسائل الامام الشهید حسن البنا: محمود عساف، قاهره، مولف، 1413ق.
• الرسائل السلفیة فی احیاء سنة خیر البریة: رساله دکتری، بیروت، دارالکتاب العلمیة،
• ریاض الریس، عبدالقادر بغدادی
• سبل السلام شرح بلوغ المرام: محمد صنعانی،، تحقیق محمد عبدالعزیز الخولی، بیروت، دارالجبل، بی تا.
• سلسلة الأحاديث الضعيفة والموضوعة: محمد ناصر الدين الألباني، ریاض، مکتبه المعارف.
• سلفی‌گری و وهابیت: سید مهدی علیزاده موسوی، قم، آوای منجی،1391ش.
• سلفیه جهادی: مجید فاطمی نژاد، قم، دارالاعلام، 1394ش.
• السلفیه مرحلة زمنیة مبارکة لا مذهب الاسلامی: محمد سعید رمضان البوطی، ، دمشق، دارالفکر، 1998 م.
• صحيح البخاري: محمد بن اسماعيل البخاري (م.‌256‌ق.)، تحقيق عبدالعزيز بن عبدالله ‌بن ‌باز، بيروت، دار الفکر، 1401ق.
• طبقات الحنابله: محمد ابن ابی یعلی، تصحیح محمد حامد الفقی، دار احیاء الکتب العربی، بی تا، بی جا.
• عزیز العظمة: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، بیروت، مکتب الاثیر، 2000م.
• العقائد السلفیه بأدلتها النقلیه و العقلیه: احمد بن حجر آل بوطامی، دار الکتب القطریه، 1415 ق.
• فتح القدير الجامع بين فني الراويه و الدرايه من علم التفسير: محمد بن علي الشکوکاني (م.1250ق.)، بيروت، دار المعرفه، بي‌تا.
• الفتوی الحمویه الکبری: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، تحقیق محمد بن ریاض احمد اثری، عالم الکتاب، 1426 ق.
• الفرق بین الفرق: عبدالقادر بغدادی، بیروت، دارالآفاق، 1977م.
• في ظلال القرآن: سيد قطب (م.1386ق.)، القاهره، دار الشروق، 1400ق.
• قاعدة جلیله فی التوسل و الوسیله: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، دمنهور، مکتبه لینه، ، 1412ق.
• القول المفید علی کتاب التوحید: محمد بن صالح عثیمین، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1419ق.
• الکامل في التاريخ: علي بن محمد بن الاثير (م. 630ق.)، بيروت، دار صادر، 1385ق.
• کتاب الايمان: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416 ق.
• الكواشف الجلية عن مصطلحات الحنفية: عبد الإله بن محمّد الملا، بی¬نا، بی¬جا، بی¬تا.
• لوامع الأنوار البهية وسواطع الأسرار الأثرية شرح الدرة المضية في عقيدة الفرقة المرضية: محمّد سفارينی حنبلی، المكتب الإسلامي، 1411ق.
• مجموع فتاوی ابن تیمیه: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، جمع آوری عبدالرحمن بن محمد، مکبة المعارف، مغرب، بی تا.
• مجموع فتاوی: عبدالعزیز بن باز، جمع آوری عبدالله طیار، ریاض دارالوطن، 1416 ق.
• مجموعة التفسیر: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، بمبئی، 1374 ق.
• مجموعة رسائل الإمام الغزالی: محمّد غزالی، تحقیق: إبراهیم أمین احمد، المکتبة التوفیقیة، قاهره، بی تا.
• مختصر الصواعق المرسله: ابن قیم جوزی ، تحقیق سید ابراهیم، قاهره، دارالحدیث، 1412ق.
• المصباح المنير في غريب الشرح الکبير للرافعي: احمد بن محمد المقري الفيومي (م.770ق.)،بيروت، دار الفکر.
• معالم فی الطریق: سید قطب، بیروت، دار الشروق، 1399ق.
• معجم ألفاظ العقيدة: عامر عبد الله فالح أبو عبد الله، تحقیقعبدالله بن عبدالرحمن بن الجبرین، ریاض، مکتبه العبیکان.
• معجم مقاييس اللغه: احمد بن فارس (م.‌395‌ق.)، تحقيق عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1404‌ق.
• مكتب المعارف السلفیة قواعد وأصول: احمد فرید، قاهره، دار العقیدة، 1424ق.
• الملل والنحل: ابوالفتح محمد بن عبدالکريم شهرستاني (م.548ق.)، تحقيق محمد سيد گيلاني، قم، منشورات رضی، 1406 ق.
• مناقب الإمام أحمد بن حنبل: عبد الرحمن بن علي بن محمد بن علي بن الجوزي أبو الفرج، تحقیق عبد الله بن عبد المحسن التركي، دارالهجره، 1409ق.
• المنتقی من روائع مجله المنار: سید محمد رشید رضا، بیروت، دارالفتح، 1419 ق.
• منهاج السنة النبویه: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، قاهره، دارالفکر، بی تا.
• المنهج السلفی عند الشیخ ناصر الدین الألبانی: عبد المنعم سلیم، عمرو، ، بی¬نا، بی¬جا، بی¬تا.
• منهج شیخ الاسلام ابن تیمیه فی تقریر عقیده التوحید: ابراهیم بم محمد بن عبدالله، ریاض، دارابن القیم، 1425ق.
• المهند علی المفند: خلیل احمد سهارنپوری، مترجم عبدالرحمن سربازی، مشهد، نشر جاودان، 1394ش.
• نزهة الخواطر وبهجة المسامع والنواظر: عبد الحي بن فخر الدين بن عبد العلي الحسني الطالب، بيروت، دار ابن حزم، 1420ق.
• نشوار المحاضرة وأخبار المذاكرة: المحسن بن علي التنوخي أبو علي، تحقیق عبود الشالجي، دار صادر، 1995م.
• نموذج من الأعمال الخيرية في إدارة الطباعة المنيرية: محمّد منیر دمشقی، ریاض، مکتبة الإمام الشافعی، 1409ق.
• الوافي بالوفيات: خليل بن ابيک الصفدي (م.764ق.)، تحقيق الارنؤوط و ترکي مصطفي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1420ق.
• الوحی المحمدی: سید محمد رشید رضا، بیروت، مؤسسه عزالدین، 1404ق.
• وسطية أهل السنة بين الفرق: محمد باكريم محمد باعبد الله، قاهره، دار الراية، 1415ق.

///////////////////////////////////////////////////////////

• مناسک حج: پژوهشکده حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۷ش.
• مناسک نوین: مصطفی آخوندی و عبدالرحمان انصاری، تهران، محراب قلم، ۱۳۹۰ش.
• مناسک زائر (ویژه برادران) مطابق با فتاوای حضرت امام خمینی (ره): محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، چاپ و نشر عروج، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.