بازسازی مسجدالنبی (ملک عبدالعزیز)

بازسازی مسجدالنبی (ملک عبدالعزیز)، اولین اصلاحات و بازسازی مسجدالنبی، در دوره سعودی است.

در این دوره برای توسعه مسجد، خانه‌های اطراف خریداری شد.

مساحت مسجد پس از بازسازی به 16327متر مربع رسید.

در این بازسازی بخش مسقف قبله‌ای شامل، گنبد خضرا، حجره مطهر، محراب پیامبر، روضه شریفه، منبر، ستون‌های باستانی، مأذنه رئیسیه، مأذنه باب السلام از دوره مجیدی برجای ماند. و توسعه و بازسازی در قسمت‌های دیگر انجام شد. مجری طرح شیح محمد بن لادن بود.

د رحین بازسازی در سال 1372قمری ملک عبدالعزیز درگذشت و پسرش ملک سعود برجای نشست. او نیز مانند پدر، کار بازسازی را پیش برد.

زمین صحن با مرمر خنک کننده پوشانده و در رواق‌ها برای ایجاد روشنایی، نورافکن قرار گرفت.

ستون‌ها برای استحکام بیشتر تا نیمه با بتن پوشانده شد.

در این دوره علاوه بر چهار در اصلی، از درهای: باب صدیق، باب عمر، باب عثمان، باب عبدالعزیز، باب سعودی و باب مجیدی نام برده شده است.

سقف با سطوح مربعی شکل مزین به نقوش گیاهی پوشانده شد.

در این دوره علاوه بر مناره رئیسیه و مناره باب السلام که از دوره مجیدی به‌جا مانده بود، 4 مناره دیگر نیز وجود داشت.

بازسازی

در 12 شعبان، 1368ه.ق، ملک عبدالعزیز تصمیم خود مبنی بر بازسازی مسجد را به مردم اعلام کرد.

بدین ترتیب برای آغاز طرح در سال 1370ه.ق خانه‌های اطراف مسجد، خریداری و سپس تخریب شد.

اجرای طرح بر عهده شیخ محمد بن لادن سپرده شد.

در 14 شعبان 1372ه.ق، کار حفاری پی در جناح غربی در منطقه باب الرحمه، آغاز شد و نخستین سنگ بنا در ربیع الاول 1372ه.ق نهاده شد. در این ایام ملک عبدالعزیز درگذشت و ملک سعود به‌جای وی نشست.

ملک سعود نیز کار را به منوال قبل پیش برد.

سرانجام مسجد پس از بازسازی و توسعه در 5 ربیع الاول، 1375ه.ق افتتاح شد.

افزایش مساحت

در این دوره مساحت مسجد را به 16/327متر مربع رسید.

برای هماهنگی بین عمارت دوره عبدالمجید اول و سازه‌های جدید، 6247مترمربع تخریب شد و مساحت دیگری به آن اضافه شد.

مجموع توسعه در این دوره، 12271 متر مربع شد که بیشترین توسعه مسجد، تا آن زمان بود.

از عمارت سلطان عبدالمجید، 4056متر مربع برجای ماند که شامل منطقه مسقف قبله‌ای بود. این منطقه شامل: حجره مطهره و گنبد سبزش، مصلای پیامبر، روضه مطهره، منبر، ستون‌های باستانی، مأذنه رئیسیه، مأذنه باب السلام و مصلای پیامبر به هنگام قبله بودن بیت المقدس، می‌شد.

صحن و رواق

زمین صحن با مرمر سردکننده که حرارت خورشید را نگه‌نمی‌دارد مفروش شد، بدین معنا که وقتی پا بر آن قرار می‌گیرد احساس خنکی می‌کند.

در این صحن هشت ستون رخامی(مرمر) سفید، قرارداشت که محصول ایتالیا بود.

بالای این ستون‌ها با برنز زرد مزین شده بود و لامپ‌هایی در این ستون‌ها قرار گرفت تا روشنایی صحن تأمین شود.

در جناح شمالی نیز صحنی مشابه صحن پیشین ایجاد شد.

در بازسازی این دوره، پس از تخریب بخش عثمانی، 12 رواق از دوره عثمانی در جناح جنوبی برجای ماند.

صحن جناح جنوبی از سه جهت با سه رواق احاطه شده بود. در هر طرف شرق و غرب صحن سه رواق و پشت صحن از مشرق به مغرب نیز 3 رواق. در این رواق پشتی نورافکن‌های بزرگی قرارداشت روشنایی رواق‌ها را تأمین می‌کرد.

صحنی که در شمال قرار داشت از شرق و غرب سه رواق بر آن محیط بود(در امتداد رواق‌های پیشین) و از جهت شمال به پنج رواق منتهی می‌شد.

جهت شمالی و جنوبی با هفت طاق جناغی به بخش اضافه شده برصحن باز می‌شد.

ستون

در این دوره باری استحکام و طول عمر ستون‌ها، آن‌ها را تا نیمه از بتن پوشاندند.

پایه ستون‌ها سفید رنگ و مرمرین بود.

ستون‌هایی که از دوره مجیدی رنگ سرخ و سیاه داشتند به سبب هماهنگی با سایر اجزاء رنگ سفید کرمی به آن‌ها زده شد.

بالای ستون‌ها با طوق‌هایی از مس زرد پوشانده شد تا بر شکوه آن بیفزاید.

سقف

سقف به سطوحی مربعی به شیوه سقف‌های چوبی تقسیم شد که با نقوش گیاهی تزیین شده‌بود.

درها

در این دوره درهای مسجد علاوه بر چهار در اصلی(باب السلام، باب الرحمه، باب النسا و باب جبرئیل) عبارت بودند از:

باب الصدیق، در غرب مسجد، معروف به روزن ابوبکر. در موازی روزن ابوبکر ساخته شد تا نشانگر آن باشد.

باب عبدالعزیز، در شرق مسجد، بعد از باب النسا و آن عبارت از سه در بزرگ که از شرق به خیابان ملک عبدالعزیز باز می‌شد.

باب عثمان بن عفان، در رکن شمال شرقی مسجد قرار داشت.

باب المجیدی، واقع در وسط دیوار شمال شرقی مسجد، در زمان سلطان عبدالمجید ایجاد شده بود در این دوره نیز احیا شد.

باب عمربن خطاب، در رکن شمال غربی مسجد واقع بود.

باب سعودی، در غرب مسجد بعد از باب الرحمه از جانب شمالی و عبارت بود از سه در بزرگ و روبروی در عبدالعزیز.

مناره

در توسعه زمان ملک عبدالعزیز، بخش قبله ای که شامل مناره رئیسیه و مناره باب السلام نیز می شد بر جاماند.

مناره باب الرحمه در این زمان تخریب شد.  همچنین مناره های شمال غربی موسوم التشکلیله و شمال شرقی موسوم به سنجاریه نیز تخریب شدند و مناره های جدیدی در جای آن ها ایجاد شد.

جستارهای وابسته

مسجدالنبی

بازسازی مسجدالنبی

بازسازی مسجدالنبی (دوره سعودی)

منابع

• تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ناجی محمدحسن القادر الانصاری، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر

• مدینه منوره، تحولات عمرانی و میراث معماری، صالح لمعی مصطفی، ترجمه صدیقه وسمقی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1372