اخبار مکه (مدائنی)

اخبار مکه مدائنی از آثار کهن در تاریخ مکه، نوشته ابوالحسن علی بن محمد مدائنی (۱۳۵ـ۲۱۵ق.) این اثر از کتاب‌های قدیمی و گمشده تاریخ مکه است که درباره محتوا و جزئیات آگاهی‌های آن ‌گزارشی روشن در دست نیست.

درباره نویسنده

علی بن محمد مدائنی معروف به شیخ الاخباریین در بصره زاده شد و رشد کرد و در مدائن سکنا گزید و سپس به بغداد رفت و تا پایان عمر در آن‌جا ماند. تاریخنگاران سال‌های ۲۲۴، ۲۲۵، ۲۳۱ و ۲۵۵ق. را برای هنگام وفات وی ثبت کرده‌اند.

او در بیشتر دانش‌های آن روزگار، چیره‌دست و صاحب اثر بود. برخی محققان آثار وی را در چند دسته موضوعی رده‌بندی کرده‌اند. از جمله وی درباره مکه و مدینه چند اثر تاریخی روایی نوشته است. نیز کتاب‌هایی درباره گروه‌های اعزامی نزد پیامبر(ص) و ازدواج‌ها، نامه‌ها، خطبه‌ها، اموال و کار‌گزاران ایشان نگاشته است. نزد برخی محققان، روایت‌های تاریخی به دو موضوع کلی تاریخ روزگار جاهلیت و تاریخ روزگار اسلامی قسمت می‌شده است و مدائنی داناترین فرد به تاریخ دوره اسلامی قلمداد شده است.

درباره کتاب

نسخه شناسی

از کتاب اخبار مکه مدائنی، مانند بسیاری از آثار مکه نگاری سده‌های نخست، نسخه‌ای بر‌ جا نمانده؛ اما نام آن در کتابشناسی‌های قدیم و جدید آمده است. ابن ندیم در موضوع مکه دو کتاب به مدائنی نسبت می‌دهد: یکی با عنوان کتاب مکه و دیگری با نام بناء الکعبه. بغدادی در دو جا نام کتاب را اخبار مکه ثبت کرده و منابع هم‌روزگار ما نیز همین عنوان را به کار برده‌اند.

ارزش علمی

سخاوی با این‌که می‌خواسته کتاب‌های مکه را معرفی کند، از کتاب مدائنی نام نبرده است. در کتاب‌های دست اول تاریخ مکه مانند اخبار مکه ازرقی و اخبار مکه فاکهی نیز به اثر مدائنی تصریح، اشاره و استناد نشده است.

استفاده دیگران از این کتاب

گویا مدائنی آگاهی‌هایی گسترده از تاریخ و رخدادهای مکه داشته و تاریخنگاران از آن بهره جسته‌اند و پس از او ازرقی (م.۲۲۳ق.) پاره‌ای از آگاهی‌های کتابش را درباره مکه و رویدادهای تاریخی مکه، از مدائنی برگرفته است. اما وی به اخبار مکه مدائنی ارجاع نداده و اخبار را به طور کلی از مدائنی، به واسطه راویان، ‌گزارش کرده است. گزارش محمد بن خلف معروف به وَکیع (م.۳۹۳ق.) از مدائنی چنین است که آگاهی‌های مربوط به قاضیان مکه را از اخبار مکه مدائنی آورده و افزوده که مدائنی جز اینان از دیگری یاد نکرده است.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اخبار مكه مدائني.

• اخبار القضاة: ابن خلف (م.۳۰۶ق.)، بیروت، عالم الکتب
• الاعلان بالتوبیخ: شمس الدین السخاوی (م.۹۰۲ق.)، به کوشش فرانس روزنتال، بیروت، دار الکتب العلمیه
• الاعلام: الزرکلی (م.۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م
• ایضاح المکنون: اسماعیل پاشا البغدادی (م.۱۳۳۹ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
• تاریخ بغداد: الخطیب البغدادی (م.۴۶۳ق.)، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق
• حجاز در صدر اسلام: صالح احمد العلی، ترجمه: آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش
• شیخ الاخباریین ابوالحسن المدائنی: فهد بدری محمد، نجف، مطبعة القضاء، ۱۹۷۵م
• الفهرست: ابن الندیم (م.۴۳۸ق.)، به کوشش تجدد
• الکامل فی التاریخ: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق
• معجم الادباء: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
• موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق
• النجوم الزاهره: ابن تغری بردی الاتابکی (م.۸۷۴ق.)، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی
• هدیة العارفین: اسماعیل پاشا (م.۱۳۳۹ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.