کاربر:Gholampour/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
{{کعبه عمودی}}
{{کعبه عمودی}}
[[پرونده:پلکان قدیمی کعبه.jpg|بندانگشتی|تصویری از پلکان قدیمی کعبه]]


'''دحو الارض''' واژه‌ای ترکیبی از دو کلمه دَحْو (گستردن) و اَرْض (زمین) به معنای گسترش زمین است. دحوالارض در [[کتاب‌های آسمانی]] همچون [[تورات]] و [[قرآن]] نیز ذکر شده است. در آیه ۲۷ تا ۳۳ سوره نازعات از گسترش زمین پس از آفرنیش آسمان‌ها خبر داده شده است. همچنان که برخی از مفسران با استدلال به آیه 96 آل عمران، بیان کرده‌اند که گسترش زمین از زیر [[کعبه]] بوده و آیه را اشاره به دحوالارض دانسته‌اند.
'''پلکان کعبه''' یا '''نردبان کعبه'''، پلکان متحرکی است که برای رفتن به داخل [[کعبه]] استفاده می‌شود. از گذشته [[کعبه]] دو پلکان داشته است، یکی پلکان خارجی برای ورود به درون کعبه و دیگری پلکانی که در داخل کعبه در [[رکن شامی]] قرار داشته و ثابت بود و برای صعود بر بام آن استفاده می‌شد. بنابر گزارش‌های تاریخی تا پیش از بازسازی کعبه، پنج سال پیش از [[بعثت]]، در ورودی خانه کعبه هم‌سطح با زمین بود. در این بازسازی، نخستین بار با هدف ایجاد مانع برای ورود سیل و نیز پیشگیری از ورود افراد بدون اجازه [[متولیان کعبه]]، درِ کعبه بالاتر از سطح زمین ساخته شد و از آن پس، پلکان و نردبان خارجی بارها تعمیر، بازسازی و تعویض شد.


بر پایه روایات، دحوالارض به معنای گسترش زمین از [[مکه]] و زیر خانه کعبه بوده است. برخی نیز آن را به معنای گسترش و نمایان شدن خشکی نیز گرفته‌اند؛ اما شهرستانی از هیئت‌شناسان معاصر [[شیعه]]، ضمن بررسی معنای لغوی دحو و برخی آیات، [[روایات]] و [[احادیث قدسی]]، مراد از دحوالارض را حرکت وضعی و انتقالی زمین دانسته و برداشت بسط و گسترش را از واژه دحو خطا تلقی کرده است.
در [[فتح مکه]] [[پیامبر(ص)]] بر پلکان کعبه ایستاد و خطبه مشهورش را قرائت فرمود. همچنین در گزارشی، از صعود [[ابوذر]]، صحابی مشهور پیامبر(ص)، بر نردبان کعبه و تکیه بر [[باب الکعبه]] و نقل حدیثی در فضیلت‌های [[اهل‌ بیت(ع)]] یاد شده است.  


براساس برخی روایات، دحوالارض مصادف با [[25 ذی‌قعده]] است و [[غسل]] و [[روزه]] در این روز [[مستحب]] است و ثواب بسیاری دارد.
توصیف پلکان کعبه در منابع تاریخی دوره‌های مختلف آمده است. از جمله در سده ششم نردبان کعبه همچون منبری بزرگ با نُه پله وصف شده که بر پایه‌هایی چوبین سوار بود و چهار چرخ داشت و در هنگام نیاز به نزدیکی باب الکعبه انتقال می‌یافت. پس از آن تاکنون، پلکان کعبه چندین بار تعویض شده است.
==پلکان داخلی==


== مفهوم‌شناسی ==
پس از آن‌که کعبه در رویداد بازسازی آن در پنج سال پیش از [[بعثت]] به دست [[قریش]] با بهره‌گیری از چوب وگل مسقف شد، نخستین پلکان داخلی کعبه برای صعود به پشت بام ساخته و بهره‌برداری گشت. این پلکان چوبی در [[رکن شامی]] قرار داشت و ثابت بود.<ref>اخبار مکه، ج1، ص165؛ شفاء الغرام، ج1، ص147.</ref> به سال 64ق. و هنگام بازسازی کعبه به دست [[عبدالله بن زبیر]]، نردبان چوبی دیگری جایگزین آن شد.<ref>اخبار مکه، ج1، ص209-210؛ مرآة الحرمین، ج1، ص273.</ref> [[حجاج بن یوسف ثقفی]]، امیر [[حجاز]] در دوران [[عبدالملک بن مروان]]، به سال 74ق. هم‌زمان با تخریب بنای ابن زبیر، این پلکان را ویران کرده و پلکانی دیگر در همان مکان ساخت.<ref>اخبار مکه، ج1، ص211.</ref> بر پایه گزارش‌های مربوط به سده سوم ق. ارتفاع این پلکان 20 ذرع (حدود 10 متر) و پهنای آن کمی بیش از نیم متر بود.
دحوالارض واژه‌ای ترکیبی از دو کلمه دَحْو به معنای گستردن<ref>مفردات، ص308؛ لسان العرب، ج14، ص251؛ لغت‌نامه، ج6، ص9210، «دحو».</ref> و اَرْض به معنای زمین و هرچیزی که در سمت پایین و در مقابل آسمان، است.<ref>مفردات، ص73؛ لغت‌نامه، ج2، ص1571، «ارض»؛ فرهنگ فرزان، ص507، «زمین».</ref> برخی نیز ارض در این ترکیب را به معنای خشکی در مقابل دریا و کوه نه کره زمین ذکر کرده‌اند.<ref>نثر طوبی، ج1، ص17، 253؛ دروس هیئت، ج1، ص232.</ref>


== زمان دحوالارض و اعمال آن ==
در بخش پایین پلکان و در کنار دیوار کعبه، دری از چوب ساج و به ارتفاع 5/3 ذرع (کمتر از دو متر) و به پهنای کمی بیش از نیم متر قرار دادند. این در تا هنگام [[متوکل عباسی]] بدون تزئینات بود. وی دستور داد که آن را با نقره تزئین کنند و قفلی نقره‌ای برای آن بسازند. نیز دری دیگر از چوب ساج به ابعاد 5/2 ذرع (کمی بیش از یک متر) در 2ذرع (یک متر) در سقف کعبه قرار دادند.<ref>اخبار مکه، ج1، ص294؛ الاعلاق النفیسه، ص33.</ref> از این هنگام تا سده ششم ق. گزارشی درباره آن پلکان یافت نشد. به سال 542ق. پلکان داخلی کعبه تعمیر گشت.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص274.</ref>  
براساس برخی [[روایات]] همچون روایت [[امام رضا(ع)]]، دحوالارض مصادف با [[25 ذی‌قعده]] است.<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص24-38؛ روضة الطالبين، ص351.</ref> [[غسل]] و [[روزه]] از آداب و اعمال وارد شده در این روز،<ref>مشارق الشموس، ج2، ص451؛ مکيال المکارم، ج2، ص35.</ref> مستحب است و ثواب بسیاری دارد.<ref>الکافي، ج4، ص149؛ المصباح، ص514؛ الحدائق الناظره، ج4، ص235.</ref> درباره تاریخ‌گزاری گسترش زمین، برخی گفته‌اند دحوالارض پس از آفرینش آسمان و زمین و شب و روز بوده که در این صورت تاریخ یادشده واقعی است.<ref>منتقی الجمان، ج2، ص539؛ مشارق الشموس، ج2، ص451.</ref> در عین حال می‌توان زمان دحوالارض را فرضی دانست با این بیان که اگر زمانی قابل تصور باشد آن روز 25 ذی‌قعده می‌شد.<ref>التعليقة علی الرسالة الصوميه، ص133.</ref>


== در کتاب‌های آسمانی ==
===توصیف پلکان داخلی===
دحوالارض در [[کتاب‌های آسمانی]] نظیر [[قرآن]] و [[تورات]]، ذکر شده است.
=== در تورات ===
در تورات نیز به دحوالارض اشاره شده است:«خدا گفت: آب‌های زیر آسمان در یک جا جمع شود و خشکی ظاهر گردد و چنین شد و خدا خشکی را زمین نامید و اجتماع آب‌ها را دریا نامید و در زمین نباتات را برویاند».<ref>کتاب مقدس، پیدایش، 1: 9-11؛ قاموس کتاب مقدس، ص84.</ref>


=== در قرآن ===
منابع سده نهم ق. به وجود 38 پله برای نردبان داخلی اشاره دارند.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص147.</ref> برخی از پله‌های این پلکان به سال 814ق. تعمیر شدند.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص138.</ref> از این هنگام تا سده 12ق. گزارشی از وضعیت پلکان داخلی کعبه به‌دست نیامد. احتمال می‌توان داد که در این دوره طولانی، آن پلکان بارها تعویض و تعمیر شده باشد.
در قرآن به گسترش زمین (دحوالارض) اشاره شده است.<ref>جامع البیان، ج30؛ ص29؛ التبیان، ج10، ص260؛ الکشف والبیان، ج10، ص127.</ref> آیات ۲۷-۳۳ سوره نازعات، از گسترش زمین پس از آفرینش آسمان‌ها خبر داده است و در آیه ۳۰ از تعبیر «والارض بعد ذلک دحاها» استفاده شده است.<ref>مجمع البیان، ج10, ص660؛ تفسیر سمرقندی، ج3، ص522؛ تفسیر البغوی، ج4، ص444.</ref> در آیه 6 سوره شمس نیز با سوگند به زمین و گستراننده توانای آن، از بسط زمین با این تعبیر «والارض وما طحاها» یاد شده است که بر اساس نظر گروهی، «طحو» در اصل «دحو» بوده؛ «دال» تبدیل به «طا» شد به معنای گستردن، راندن و در اینجا به معنای گستراندن است.<ref>التبیان، ج10، ص358؛ التفسیر الکبیر ج31؛ ص192؛ لسان العرب، ج15، ص4، «طحا».</ref>


==== در تفاسیر ====
در دوره حکومت [[سلطان مصطفی دوم عثمانی]] (حک: 1106-1115ق.) به سال 1109ق. هنگام تعمیر [[سقف کعبه]]، پلکان داخلی تعویض شد. هفت پله آن را از سنگ مرمر و بقیه را از چوب ساج ساختند.<ref>منائح الکرم، ج5، ص239؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص653.</ref> پلکان کعبه به سال 1039ق. بر اثر سیل از جای کنده شد.<ref>اخبار مکه، ج1، ص356-366؛ العقد الثمین، ج1، ص74-82.</ref> سال بعد با تعمیرات بنیادین ساختمان کعبه به دستور [[سلطان مراد چهارم]] (حک: 1039-1040ق.) چوب و یکی از پله‌های پلکان کعبه تعویض شد.<ref>التاریخ القویم، ج2، ص172.</ref> این پلکان 29 پله‌ای و دایره‌‌شکل در دیواری سنگی محصور بود.<ref>مفرحة الانام، ص69-70.</ref>  
برخی از مفسران با استدلال به آیه 96 سوره آل عمران: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذی بِبَکَّةَ مُبارَکاً» که [[کعبه]] را نخستین خانه روی زمین شمرده، بیان کرده‌اند که گسترش زمین از زیر کعبه بوده و آیه را اشاره به دحوالارض دانسته‌اند.<ref>مجمع البيان، ج2، ص797؛ البحر المحيط، ج4، ص583.</ref> در برخی روایات نیز ذکر شده که [[خداوند]] کعبه را 2000 سال پیش از دحوالارض آفریده است.<ref>الکافي، ج4، ص190؛ الامالي، ص715؛ من لا يحضره الفقيه، ج2، ص241.</ref> موضع کعبه، [[طواف|محل طواف]]، [[مسجد الحرام]] و کل حرم برخی دیگر از معانی «بکه» در آیه است.<ref>مجمع البيان، ج2، ص797.</ref>


در آیات 92 انعام و 7 شوری از [[مکه]] تعبیر به «ام القری» شده است. برخی مفسران در وجه این نامگذاری گفته‌اند در آغاز آب همه زمین را فرا گرفته بود و تنها مکان کعبه روی تپه‌ای خشک بود این خشکی کم کم از اطراف کعبه برآمد تا به اندازه کنونی گسترش یافت.<ref>التبيان، ج4، ص201؛ تفسير بغوي، ج1، ص115؛ تفسير سمرقندي، ج1، ص 486.</ref> چنانچه در روایتی از [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] علت نامگذاری مکه به ام القری را، دحو زمین از مکه دانسته شده است.<ref>التبيان، ج1، ص131؛ الدر المنثور، ج3، ص29.</ref> بر طبق این شواهد، می‌توان نتیجه گرفت که کعبه اولین مکان روی زمین است و مرکز پیدایش و گسترش کره زمین بوده است.<ref>مجمع البيان، ج7، ص130؛ تفسير ابن ابی حاتم، ج4، ص1345.</ref>
===ساخت و تعمیر پلکان در دوره آل سعود===


احتمال دیگری در معنای دحوالارض توسط برخی مفسران، آماده سازی زمین برای حیات با بیرون آوردن آب‌های درونی، رویاندن گیاهان و برطرف کردن موانع با استواری کوه‌هاست.<ref>التفسير الکبير، ج31، ص48؛ تفسير ابن کثير، ج1، ص123.</ref> در این احتمال با توجه به کروی بودن زمین، گسترش مادی رد شده است.<ref>تفسير نسفی، ج4، ص315؛ تفسير مراغي، ج30، ص31-32.</ref> برخی نیز منظور از گسترش زمین را پهن نمودن قطعات زمین زیر پای مردم دانسته‌اند نه کره زمین.<ref>نثر طوبی، ج1، ص253.</ref>
به سال 1375ق. در دوره ملک سعود، پلکان کعبه تعویض شد. پلکان تازه نقره‌ اندود بود و به انواع نقش و نگارهای عربی طلایی مزین گشت.<ref>فی رحاب البیت العتیق، ص175.</ref> این پلکان میان دو دیوار اصلی کعبه، یعنی [[حجر اسماعیل]] و دیوار شرقی، و دو دیوار دیگر درون کعبه محصور بود و برای آن ورودی جداگانه‌ای با قابلیت قفل شدن تعبیه کرده بودند. این پلکان پنجره و نورگیر نداشت و مسیرش تاریک بود. از‌این‌رو، بهره‌گیری از وسایل نورافشان برای استفاده از آن ضرورت داشت. پلکان 13 پله مرمرین و 22 پله چوبی ضخیم داشت. پهنای پله‌ها از 62 تا 65 و ارتفاع آن‌ها از 24 تا 35 سانتی متر بود و تنها یک تن می‌توانست از آن‌ها بالا برود. از پله سوم به بعد، نرده‌ای کنار پلکان قرار داشت.<ref>التاریخ القویم، ج4، ص145، 147.</ref>  


== در روایات ==
در روز 23 [[رجب]] سال 1377ق. ورودی پلکان به بام کعبه تعمیر شد. برای این‌کار از چوب‌های کهن [[کعبه]] استفاده کردند و روی آن را با روکش‌هایی ویژه به طول 185 و پهنای 110 سانتی متر پوشاندند تا از ورود آب به درون کعبه پیشگیری شود.<ref>التاریخ القویم، ج3، ص395.</ref> در 19 [[شعبان]] همان سال، پلکان داخلی کعبه بار دیگر تعمیر شد.<ref>التاریخ القویم، ج3، ص406.</ref>  
دحوالارض که در [[روایات]] به‌طور صریح به کار رفته،<ref>الکافی، ج4، ص198؛ علل الشرایع، ج2، ص404؛ الامالی، ص715.</ref> اصطلاحی به معنای گستردن زمین از زیر کعبه است.<ref>مسالک الافهام، ج2، ص77؛ ذخیرة المعاد، ج1، ق3، ص519؛ مدارک الاحکام، ج6، ص265.</ref> برخی دیگر آن را به معنای گسترش خشکی‌ها دانسته‌اند به این صورت که سطح زمین در اول خلقت پر از آب بود که به تدریج به گودال‌ها و پستی‌ها سرازیر شد تا اینکه خشکی‌ها نمایان شدند.<ref>نثر طوبی، ج1، ص17؛ نمونه، ج26، ص101؛ ج27، ص43؛ زمین و آسمان، ص51-53.</ref>


=== گسترش یا حرکت وضعی و انتقالی زمین ===
در دوره حکومت [[خالد بن عبدالعزیز سعودی]] (حک: 1395-1402ق) پلکان کعبه تعویض و پلکانی از جنس آلومینیوم قوی برای آن ساخته شد. در دوره [[ملک فهد]] (حک: 1402-1426ق.) ضمن تعمیر بنیادین کعبه، پلکان داخلی کعبه نیز بازسازی شد. این پله‌ها را از شیشه ساختند تا نور درون کعبه افزوده شود. این تعمیرات در روز سه‌شنبه سی [[جمادی الثانی]] سال 1417ق. پایان یافت.<ref>فی رحاب البیت العتیق، ص175، 177.</ref>  
بر پایه روایات پرشماری، دحوالارض( گسترش زمین) از مکه و زیر خانه کعبه بوده است.<ref>الدر المنثور، ج8، ص412؛ وسائل الشيعه، ج10، ص449-451؛ بحار الانوار، ج54، ص64؛ الکافي، ج4، ص189؛ من لا يحضره الفقيه، ج2، ص241.</ref> به گفته علامه طباطبایی، مضمون این [[روایات]] با [[آیات|آیات قرآن]] و براهین عقلی ناسازگاری ندارد.<ref>الميزان، ج3، ص356.</ref> اما شهرستانی از هیئت‌شناسان معاصر [[شیعه]]، ضمن بررسی معنای لغوی دحو و برخی آیات و روایات، مراد از دحوالارض را حرکت وضعی و انتقالی زمین دانسته و برداشت بسط و گسترش را از واژه دحو خطا تلقی کرده است.<ref>اسلام و هيئت، ص141-161؛ زمين و آسمان، ص55.</ref> وی پس از بررسی [[احادث قدسی]] نیز به این نتیجه رسیده که [[خداوند]] اول سبب و علت حرکت را در محل کعبه از زمین ایجاد کرد، سپس زمین را از زیر کعبه به سمت شرق به حرکت درآورد و در نتیجه گردش وضعی شبانه‌روزی زمین تمام و تکمیل گردید.<ref>اسلام و هيئت، ص157.</ref> در روایتی آمده که هنگامی که خداوند زمین را آفرید، آن را از زیر کعبه حرکت داد و پس از آن، بر آب گسترشش داد.<ref>تفسير منسوب به امام عسکري7، ص145؛ بحار الانوار، ج54، ص88.</ref> در روایتی نیز آمده که مردی شامی از [[امام علی(ع)]] پرسید که مکه  چرا ام‌القری نامیده شد؟ امام فرمود: برای اینکه خدا زمین را از زیر آن حرکت داد.<ref>علل الشرايع، ج2، ص593.</ref>


== در ادعیه ==
==پانویس==
در برخی دعاها از خداوند به «داحی» (گستراننده) و از زمین به «مدحو» (گسترده شده) نام‌برده شده است.<ref>تاج العروس، ج19، ص401، «دحا».</ref> در [[نهج البلاغه]] نیز بیان شده: «وسکنت الارض مدحوه فی لجه تیاره؛ زمین به حالت گسترده در دریایی مواج و روان آرام گرفت»<ref>نهج البلاغه، خطبه91.</ref> و شروع دعای دحوالارض با این جمله است: «اللهم داحی الکعبه؛ ای خدایی که گستراننده کعبه‌ای».<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص28.</ref>


== شبهه تاریخ‌نگارانه و زمین‌شناسانه ==
{{پانویس}}
برپایه مباحث وارده درباره دحوالارض، باید خانه کعبه بلندترین نقطه زمین باشد، زیرا کعبه نخستین بخش از زمین بوده که از زیر آب بیرون آمده، درحالی‌که بلندترین نقطه نیست؛ در پاسخ گفته‌اند که دحوالارض میلیون‌ها سال پیش اتفاق افتاده و در این مدت زمین تحولاتی را از سر گذرانده، قله‌ها به قعر دریا و قعر دریاها تبدیل به قله شده‌اند.<ref>نمونه، ج5، ص345.</ref> چنانکه برخی گزارش‌های زمین‌شناسان درباره [[جزیرةالعرب]] و مکه نشانگر این است که صحراهای خشک کنونی آن روزگار بسیار کهن و سرسبز بوده و باران‌های زیادی در آنجا می‌باریده؛ اما به مرور زمان کاهش رطوبت ابرها باعث خشکی طبیعی محیط شده است.<ref>معالم مکة التاريخية الاثريه، ص328.</ref> همچنین در پاسخ اینکه لازمه گسترش زمین از زیر کعبه، آفرینش خانه کعبه پیش از دحوالارض است، گفته شده که منظور موضع کعبه است نه خود [[کعبه]].<ref>جواهر الکلام، ج17، ص102.</ref>


==پانویس==
==منابع ==
{{پانویس}}


==منابع==
{{منابع}}
{{منابع}}
* '''اسلام و هيئت'''، سيد هبه الدين شهرستانی، ترجمه: فراهانی و خسروشاهی، قم، بوستان كتاب، 1387ش.
 
* '''اقبال الاعمال'''، ابن طاوس (م.664ق.)، تحقيق جواد القيومی، قم، النشر الاسلامی، 1415ق.
{{دانشنامه
* '''الامالی'''، الصدوق (م.381ق.)، قم، البعثه، 1417ق.
 
* '''بحار الانوار'''، المجلسی (م.1110ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربی، 1403ق.
| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7558
* '''البحر المحيط'''، ابوحيان الاندلسی (م.754ق.)، بيروت، دار الفكر، 1420ق.
 
* '''تاج العروس'''، الزبيدی (م.1205ق.)، تحقيق علی شيری، بيروت، دار الفكر، 1414ق.
| عنوان = پلکان کعبه
* '''التبيان'''، الطوسی (م.460ق.)، تحقيق العاملی، بيروت، دار احياء التراث العربی.
 
* '''التعليقه علی الرسالة الصوميه'''، اسماعيل خواجوی مازندرانی (م.1171ق.)، قم، عاشوراء، 1427ق.
| نویسنده = ابوالفضل ربانی
* '''تفسير ابن ابی حاتم (تفسير القرآن العظيم)'''، ابن ابی حاتم (م.327ق.)، تحقيق اسعد محمد، بيروت، دارالفکر.
 
* '''تفسير ابن كثير (تفسير القرآن العظيم)'''، ابن كثير (م.774ق.)، تحقيق شمس الدين، بيروت، دار الكتب العلميه، 1419ق.
}}
* '''التفسير الكبير'''، الفخر الرازی (م.606ق.)، قم، دفتر تبليغات، 1413ق.
 
* '''تفسير المراغی'''، المراغی (م.1371ق.)، بيروت, دارالاحياء التراث العربی.
*'''اتحاف الوری''': عمر بن محمد بن فهد (درگذشت 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق.
* '''التفسير المنسوب الي الامام العسكري'''، تحقيق ابطحي، قم، مدرسه امام مهدي، 1409ق.
 
* '''تفسير بغوی (معالم التنزيل)'''، البغوی (م.510ق.)، به كوشش خالد عبدالرحمن، بيروت، دار المعرفه.
*'''اخبار مکه''': الازرقی (درگذشت 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.
* '''الكشف والبيان'''، الثعلبی (م.427ق.)، تحقيق ابن عاشور، بيروت، دار احياء التراث العربی، 1422ق.
 
* '''تفسير سمرقندی (بحرالعلوم)'''، السمرقندی (م.375ق.)، تحقيق محمود مطرجی، بيروت، دار الفكر.
*'''الاعلاق النفیسه''': ابن رسته (درگذشت قرن3ق.)، بیروت، دار صادر، 1892م.
* '''تفسير نسفی (مدارک التنزيل)'''، النسفی (م.701ق.).
 
* '''جامع البيان'''، الطبری (م.310ق.)، بيروت، دار المعرفه، 1412ق.
*'''الامالی''': الطوسی (درگذشت 460ق.)، قم، دار الثقافه، 1414ق.
* '''جواهر الكلام'''، النجفی (م.1266ق.)، تحقيق قوچانی و ديگران، بيروت، دار احياء التراث العربی.
 
* '''الحدائق الناضره'''، يوسف البحراني (م.1186ق.)، تحقيق آخوندي، قم، نشر اسلامي، 1363ش.
*'''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
* '''الدر المنثور'''، السيوطی (م.911ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق.
 
* '''دروس هيئت و ديگر رشته‌های رياضی'''، حسن‌زاده آملی، دفتر تبليغات، 1375ش.
*'''تاریخ عمارة المسجدالحرام''': فوزیه حسین مطر، مکه، جامعة‌ام القری، 1406ق.
* '''ذخيرة المعاد'''، محمد باقر السبزواری (م.1090ق.)، آل البيت: بی‌تا.
 
* '''روضة الطالبين'''، النووی (م.676ق.)، تحقيق عادل احمد و علي محمد، بيروت، دار الكتب العلميه.
*'''التاریخ القویم''': محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق.
* '''زمين و آسمان در قرآن و نهج البلاغه'''، علي اشرف حسنی، امير، 1380ش.
 
* '''علل الشرايع'''، الصدوق (م.381ق.)، تحقيق سيد محمدصادق بحرالعلوم، نجف، المكتبة الحيدريه، 1385ق.
*'''دلائل النبوه''': البیهقی (درگذشت 458ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق.
* '''فرهنگ فرزان'''، سيد حميد طبيبيان، فرزان، 1378ش.
 
* '''قاموس كتاب مقدس'''، مستر هاكس، تهران، اساطير، 1377ش.
*'''رحلة ابن بطوطه''': ابن بطوطه (درگذشت 779ق.)، به کوشش التازی، الرباط، المملکة المغربیه، 1417ق.
* '''الكافی'''، الكلينی (م.329ق.)، تحقيق غفاری، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1375ش.
 
* '''كتاب مقدس'''، ترجمه: فاضل خان همدانی، ويليام گلن، هنری مرتن، تهران، اساطير، 1380ش.
*'''رحلة ابن جبیر''': محمد بن احمد (درگذشت 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م.
* '''لسان العرب'''، ابن منظور (م.711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
 
* '''لغت‌نامه'''، دهخدا (م.1334ش.) و ديگران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1372ش.
*'''سفرنامه ناصر خسرو''': ناصر خسرو (درگذشت 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش.
* '''مجمع البيان'''، الطبرسی (م.548ق.)، تحقيق محمد جواد بلاغی, تهران, ناصر خسرو, 1372ش.
 
* '''مدارک الاحكام'''، سيد محمد بن علی الموسوی العاملی (م.1009ق.)، قم، آل البيت:، 1410ق.
*'''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
* '''مسالک الافهام الی آيات الاحكام'''، شهيد الثانی (م.965ق), قم, المعارف, 1413ق.
 
* '''مشارق الشموس'''، حسين بن جمال الدين الخوانساری (م.1099ق.)، آل البيت: بی‌تا.
*'''العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین''': محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
* '''المصباح'''، الكفعمی (م.905ق.)، بيروت، اعلمی، 1403ق.
 
* '''معالم مکة التاريخية الاثريه'''، عاتق بن غيث البلادی، دار مکه، 1403ق.
*'''فی رحاب البیت العتیق''': محیی الدین احمد امام،‌اندلس، دار قرطبه.
* '''مفردات'''، الراغب (م.425ق.)، تحقيق صفوان داودی، دمشق، دار القلم، 1412ق.
 
* '''مكيال المكارم'''، محمد تقی الموسوی الاصفهانی (م.1348ق.)، تحقيق سيد علي عاشور، بيروت، الاعلمی، 1421ق.
*'''مرآة الحرمین''': ابراهیم رفعت پاشا (درگذشت 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق.
* '''من لا يحضره الفقيه'''، الصدوق (م.381ق.)، تحقيق غفاري، قم، نشر اسلامي، 1404ق.
 
* '''منتقی الجمان'''، حسن بن زين الدين العاملی (م.1011ق.)، به كوشش الغفاری، قم، النشرالاسلامی، 1362ش.
*'''مفرحة الانام فی تاسیس بیت الله الحرام''': زین العابدین بن نورالدین حسینی، به کوشش عمار عبودی نصار، تهران، مشعر، 1428ق.
* '''الميزان'''، الطباطبائی (م.1402ق.)، قم, النشر الاسلامی, 1417ق.
 
* '''نثر طوبی'''، الشعرانی (م.1393ق.)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1398ق.
*'''منائح الکرم''': علی بن تاج الدین السنجاری (درگذشت 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة‌ام القری، 1419ق.
* '''نمونه'''، مكارم شيرازي و ديگران، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1374ش.
 
* '''نهج البلاغه شرح عبده'''، قم، دار الذخائر، 1412ق.
*'''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین''': ایوب صبری پاشا (درگذشت 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق.
* '''وسائل الشيعه'''، الحر العاملی (م.1104ق.)، تحقيق ربانی شيرازی، بيروت، دار احياء التراث العربی، 1403ق.
 
{{پایان}}
{{پایان}}
==مقاله‌های مرتبط==
{{کعبه}}


{{کعبه}}
[[Category:کعبه]]
[[Category:هنر اسلامی]]

نسخهٔ ‏۱۲ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۲:۳۵

کعبه
کعبه
نام‌ها
بیت العتیق • بیت الله • بیت الحرام • بیت المحرم • بیت المعمور
ارکان
رکن عراقی • رکن شامی • رکن حجرالاسود • رکن یمانی
اجزا
باب الکعبه • باب التوبه • پلکان خارجی کعبه • ناودان کعبه • پرده کعبه • پرده درون کعبه‌ • ستون‌های کعبه • پلکان داخلی کعبه • سقف کعبه • برقع • حزام • آویزه‌های کعبه • شاذروان • ملتزم • مستجار
پیشینه
بازسازی کعبه • تاریخ بازسازی درِ کعبه • مولد علی(ع)
متولیان
ابوخفاد اسدی • ابوطالب• عبدالله بن عبدالعزی • تمیم بن مر
مرتبط
طواف • حجر الاسود • حطیم • حجر اسماعیل • مقام ابراهیم • حجابت • بیت الضراح • خط آغاز طواف • کارگاه پرده‌بافی • شستشوی کعبه • ابرق • ازلام • استقسام •
تصویری از پلکان قدیمی کعبه

پلکان کعبه یا نردبان کعبه، پلکان متحرکی است که برای رفتن به داخل کعبه استفاده می‌شود. از گذشته کعبه دو پلکان داشته است، یکی پلکان خارجی برای ورود به درون کعبه و دیگری پلکانی که در داخل کعبه در رکن شامی قرار داشته و ثابت بود و برای صعود بر بام آن استفاده می‌شد. بنابر گزارش‌های تاریخی تا پیش از بازسازی کعبه، پنج سال پیش از بعثت، در ورودی خانه کعبه هم‌سطح با زمین بود. در این بازسازی، نخستین بار با هدف ایجاد مانع برای ورود سیل و نیز پیشگیری از ورود افراد بدون اجازه متولیان کعبه، درِ کعبه بالاتر از سطح زمین ساخته شد و از آن پس، پلکان و نردبان خارجی بارها تعمیر، بازسازی و تعویض شد.

در فتح مکه پیامبر(ص) بر پلکان کعبه ایستاد و خطبه مشهورش را قرائت فرمود. همچنین در گزارشی، از صعود ابوذر، صحابی مشهور پیامبر(ص)، بر نردبان کعبه و تکیه بر باب الکعبه و نقل حدیثی در فضیلت‌های اهل‌ بیت(ع) یاد شده است.

توصیف پلکان کعبه در منابع تاریخی دوره‌های مختلف آمده است. از جمله در سده ششم نردبان کعبه همچون منبری بزرگ با نُه پله وصف شده که بر پایه‌هایی چوبین سوار بود و چهار چرخ داشت و در هنگام نیاز به نزدیکی باب الکعبه انتقال می‌یافت. پس از آن تاکنون، پلکان کعبه چندین بار تعویض شده است.

پلکان داخلی

پس از آن‌که کعبه در رویداد بازسازی آن در پنج سال پیش از بعثت به دست قریش با بهره‌گیری از چوب وگل مسقف شد، نخستین پلکان داخلی کعبه برای صعود به پشت بام ساخته و بهره‌برداری گشت. این پلکان چوبی در رکن شامی قرار داشت و ثابت بود.[۱] به سال 64ق. و هنگام بازسازی کعبه به دست عبدالله بن زبیر، نردبان چوبی دیگری جایگزین آن شد.[۲] حجاج بن یوسف ثقفی، امیر حجاز در دوران عبدالملک بن مروان، به سال 74ق. هم‌زمان با تخریب بنای ابن زبیر، این پلکان را ویران کرده و پلکانی دیگر در همان مکان ساخت.[۳] بر پایه گزارش‌های مربوط به سده سوم ق. ارتفاع این پلکان 20 ذرع (حدود 10 متر) و پهنای آن کمی بیش از نیم متر بود.

در بخش پایین پلکان و در کنار دیوار کعبه، دری از چوب ساج و به ارتفاع 5/3 ذرع (کمتر از دو متر) و به پهنای کمی بیش از نیم متر قرار دادند. این در تا هنگام متوکل عباسی بدون تزئینات بود. وی دستور داد که آن را با نقره تزئین کنند و قفلی نقره‌ای برای آن بسازند. نیز دری دیگر از چوب ساج به ابعاد 5/2 ذرع (کمی بیش از یک متر) در 2ذرع (یک متر) در سقف کعبه قرار دادند.[۴] از این هنگام تا سده ششم ق. گزارشی درباره آن پلکان یافت نشد. به سال 542ق. پلکان داخلی کعبه تعمیر گشت.[۵]

توصیف پلکان داخلی

منابع سده نهم ق. به وجود 38 پله برای نردبان داخلی اشاره دارند.[۶] برخی از پله‌های این پلکان به سال 814ق. تعمیر شدند.[۷] از این هنگام تا سده 12ق. گزارشی از وضعیت پلکان داخلی کعبه به‌دست نیامد. احتمال می‌توان داد که در این دوره طولانی، آن پلکان بارها تعویض و تعمیر شده باشد.

در دوره حکومت سلطان مصطفی دوم عثمانی (حک: 1106-1115ق.) به سال 1109ق. هنگام تعمیر سقف کعبه، پلکان داخلی تعویض شد. هفت پله آن را از سنگ مرمر و بقیه را از چوب ساج ساختند.[۸] پلکان کعبه به سال 1039ق. بر اثر سیل از جای کنده شد.[۹] سال بعد با تعمیرات بنیادین ساختمان کعبه به دستور سلطان مراد چهارم (حک: 1039-1040ق.) چوب و یکی از پله‌های پلکان کعبه تعویض شد.[۱۰] این پلکان 29 پله‌ای و دایره‌‌شکل در دیواری سنگی محصور بود.[۱۱]

ساخت و تعمیر پلکان در دوره آل سعود

به سال 1375ق. در دوره ملک سعود، پلکان کعبه تعویض شد. پلکان تازه نقره‌ اندود بود و به انواع نقش و نگارهای عربی طلایی مزین گشت.[۱۲] این پلکان میان دو دیوار اصلی کعبه، یعنی حجر اسماعیل و دیوار شرقی، و دو دیوار دیگر درون کعبه محصور بود و برای آن ورودی جداگانه‌ای با قابلیت قفل شدن تعبیه کرده بودند. این پلکان پنجره و نورگیر نداشت و مسیرش تاریک بود. از‌این‌رو، بهره‌گیری از وسایل نورافشان برای استفاده از آن ضرورت داشت. پلکان 13 پله مرمرین و 22 پله چوبی ضخیم داشت. پهنای پله‌ها از 62 تا 65 و ارتفاع آن‌ها از 24 تا 35 سانتی متر بود و تنها یک تن می‌توانست از آن‌ها بالا برود. از پله سوم به بعد، نرده‌ای کنار پلکان قرار داشت.[۱۳]

در روز 23 رجب سال 1377ق. ورودی پلکان به بام کعبه تعمیر شد. برای این‌کار از چوب‌های کهن کعبه استفاده کردند و روی آن را با روکش‌هایی ویژه به طول 185 و پهنای 110 سانتی متر پوشاندند تا از ورود آب به درون کعبه پیشگیری شود.[۱۴] در 19 شعبان همان سال، پلکان داخلی کعبه بار دیگر تعمیر شد.[۱۵]

در دوره حکومت خالد بن عبدالعزیز سعودی (حک: 1395-1402ق) پلکان کعبه تعویض و پلکانی از جنس آلومینیوم قوی برای آن ساخته شد. در دوره ملک فهد (حک: 1402-1426ق.) ضمن تعمیر بنیادین کعبه، پلکان داخلی کعبه نیز بازسازی شد. این پله‌ها را از شیشه ساختند تا نور درون کعبه افزوده شود. این تعمیرات در روز سه‌شنبه سی جمادی الثانی سال 1417ق. پایان یافت.[۱۶]

پانویس

  1. ↑ اخبار مکه، ج1، ص165؛ شفاء الغرام، ج1، ص147.
  2. ↑ اخبار مکه، ج1، ص209-210؛ مرآة الحرمین، ج1، ص273.
  3. ↑ اخبار مکه، ج1، ص211.
  4. ↑ اخبار مکه، ج1، ص294؛ الاعلاق النفیسه، ص33.
  5. ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص274.
  6. ↑ شفاء الغرام، ج1، ص147.
  7. ↑ شفاء الغرام، ج1، ص138.
  8. ↑ منائح الکرم، ج5، ص239؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص653.
  9. ↑ اخبار مکه، ج1، ص356-366؛ العقد الثمین، ج1، ص74-82.
  10. ↑ التاریخ القویم، ج2، ص172.
  11. ↑ مفرحة الانام، ص69-70.
  12. ↑ فی رحاب البیت العتیق، ص175.
  13. ↑ التاریخ القویم، ج4، ص145، 147.
  14. ↑ التاریخ القویم، ج3، ص395.
  15. ↑ التاریخ القویم، ج3، ص406.
  16. ↑ فی رحاب البیت العتیق، ص175، 177.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل پلکان کعبه.
  • اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (درگذشت 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق.
  • اخبار مکه: الازرقی (درگذشت 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.
  • الاعلاق النفیسه: ابن رسته (درگذشت قرن3ق.)، بیروت، دار صادر، 1892م.
  • الامالی: الطوسی (درگذشت 460ق.)، قم، دار الثقافه، 1414ق.
  • تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
  • تاریخ عمارة المسجدالحرام: فوزیه حسین مطر، مکه، جامعة‌ام القری، 1406ق.
  • التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق.
  • دلائل النبوه: البیهقی (درگذشت 458ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق.
  • رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (درگذشت 779ق.)، به کوشش التازی، الرباط، المملکة المغربیه، 1417ق.
  • رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (درگذشت 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م.
  • سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (درگذشت 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش.
  • شفاء الغرام: محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
  • العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
  • فی رحاب البیت العتیق: محیی الدین احمد امام،‌اندلس، دار قرطبه.
  • مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (درگذشت 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق.
  • مفرحة الانام فی تاسیس بیت الله الحرام: زین العابدین بن نورالدین حسینی، به کوشش عمار عبودی نصار، تهران، مشعر، 1428ق.
  • منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (درگذشت 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة‌ام القری، 1419ق.
  • موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (درگذشت 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق.

مقاله‌های مرتبط

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=کاربر:Gholampour/صفحه_تمرین۱&oldid=57287»