زیدیه: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۲: | خط ۲: | ||
== زید بن على == | == زید بن على == | ||
{{اصلی|زید بن علی}}زیدیه منسوب به [[زید بن علی|زید]] فرزند امام زین العابدین(ع) است. قول مشهور در تاریخ ولادت و شهادت او از سال 80قمری تا 122 قمری و عمر او به مدت 42 سال است.<ref> | {{اصلی|زید بن علی}}زیدیه منسوب به [[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام زین العابدین(ع)]] است. قول مشهور در تاریخ ولادت و شهادت او از سال 80قمری تا 122 قمری و عمر او به مدت 42 سال است.<ref>اعیان الشیعة، ج7، ص107؛ الزیدیة، ص65.</ref> زید در نوشته‌های دانشمندان [[امامیه]] ستوده شده<ref>الارشاد، ص171.</ref> و روایاتی در تمجید او وجود دارد.<ref>اعیان الشیعة، ج7، ص108.</ref> از زید آثار علمی در فقه و تفسیر باقی مانده است.<ref>درسنامه فرق و مذاهب کلامی، ص53.</ref> | ||
== پیدایش زیدیه == | == پیدایش زیدیه == | ||
تاریخ پیدایش زیدیه، به قرن دوم هجرى باز می گردد. زیدیه پس از شهادت امام حسین(ع)، زید بن علی را امام می دانند و امام زین العابدین(ع) را تنها پیشواى علم و معرفت می شمارند؛ نه امام به معناى رهبر سیاسى و زمامدار اسلامى، زیرا یکى از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه علیه ستمگران است.<ref> | تاریخ پیدایش زیدیه، به قرن دوم هجرى باز می گردد. زیدیه پس از شهادت [[امام حسین(ع)]]، زید بن علی را امام می دانند و امام زین العابدین(ع) را تنها پیشواى علم و معرفت می شمارند؛ نه امام به معناى رهبر سیاسى و زمامدار اسلامى، زیرا یکى از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه علیه ستمگران است.<ref>الزیدیة، ص298.</ref> بعدها گروه های همراه با قیام زید، تا قرن چهارم قیام‌های متعددی را شکل دادند<ref>انساب الاشراف، ج3، ص352 – 355؛ ج5، ص 135؛ البدايه و النهايه، ج11، ص5-6؛ تاريخ ابن خلدون، ج1، ص250-253، ج4، ص6-17 و 282.</ref> و حکومت‌هایی در طبرستان<ref>معجم البلدان، ج4، ص14، 474؛ تاريخ الاسلام، ج11، ص12-13.</ref>، یمن<ref>تاريخ ابن خلدون، ج4، ص142-144.</ref> و مغرب اقصا<ref>احسن التقاسيم مقدسي، ص238؛ تاریخ ابن خلدون ج4، ص50؛ علوم انساني دانشگاه الزهرا(س)، ش55، ص73 - 106 «مذهب ادريسيان»،</ref> تشکیل دادند. | ||
== فرقه های زیدیه == | == فرقه های زیدیه == | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
=== امامت از دیدگاه زیدیّه === | === امامت از دیدگاه زیدیّه === | ||
زیدیه تنها درباره امامت سه امام اول، | زیدیه تنها درباره امامت سه امام اول، [[امام علی(ع)|علی]]، [[امام حسن(ع)|حسن]] و [[امام حسین (ع)|حسين(ع)]] قائل به نص‌اند و آن را به صورت آشکار می‌دانند.<ref>الاربعين في اصول الدين، ج2، ص255 - 256؛ اشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت، ص483؛ اصول الايمان، ص222؛ نصیرالدین طوسی، قواعد العقاید، ص125-126؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص154- 155.</ref> اما به نظر آنها بعد از امام حسين(ع)، تثبيت امامت هر فرد فاطمی (سادات از نسل [[فاطمه زهرا«س»]]) دارای شرايط امامت (شجاعت، علم، ورع، قيام به سيف) با قيام و فراخوان به بيعت صورت می‌گيرد.<ref>تلخيص المحصل، ص416-417؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 268؛ موسوعه مصطلحات الامام الفخر الرازي، ص93،415، 453.</ref> از اين رو آنها قائل به امامت زيد بن علی(ع) هستند زيرا او ضد ستمگران قيام کرد.<ref>الملل و النحل، ج1، ص155 -156.</ref> بنابراين زيديه در تثبيت امامت، افزون بر نص، به قيام و دعوت باور دارند.<ref>ارشاد الطالبين الي نهج المسترشدين، ص337.</ref> معمولا زيديه قائل به عصمت امام نيستند.<ref>ابکار الافکار في اصول الدين، ج5، ص198؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 263.</ref> به نظر آنها دو نفر می‌توانند همزمان دارای امامت باشند.<ref>تلخيص المحصل ص461-462.</ref> | ||
== حج و حج گزاری در فقه زيديه == | == حج و حج گزاری در فقه زيديه == | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
در سال 497قمری زیدیه دارای جایگاه اختصاصی برای اقامه نماز جماعت در اوقات شبانه روز در مسجدالحرام بودند.<ref>نثر الدر المکنون من فضائل اليمن الميمون، ص14-16.</ref> در سال 578قمری اذان زیدی (اذان حاوی ذکر حي علي خير العمل) بر پا بوده است.<ref>رحله ابن جبير، ص70.</ref> گزارشها حاکی از کاهش نفوذ زیدیه از قرن هشتم قمری است.<ref>العقد الثمين، ج4، ص108؛ ج6، ص313؛ غايه المرام، ج2، ص96؛ اتحاف الوری، ج4، ص411 و ج3، ص685؛ </ref> از قرن دهم به بعد منابع متعددی تغییر مذهب شریفان مکه به اهل سنت را گزارش کرده‌اند.<ref>تحصيل المرام، ج2، ص786-788؛ نک: ميقات حج، ش22، ص68«تاريخ تشيع در مکه و جبل عامل و حلب»؛ تاريخ مکه از آغاز تا دولت شرفاي مکه، ص445-446.</ref> | در سال 497قمری زیدیه دارای جایگاه اختصاصی برای اقامه نماز جماعت در اوقات شبانه روز در مسجدالحرام بودند.<ref>نثر الدر المکنون من فضائل اليمن الميمون، ص14-16.</ref> در سال 578قمری اذان زیدی (اذان حاوی ذکر حي علي خير العمل) بر پا بوده است.<ref>رحله ابن جبير، ص70.</ref> گزارشها حاکی از کاهش نفوذ زیدیه از قرن هشتم قمری است.<ref>العقد الثمين، ج4، ص108؛ ج6، ص313؛ غايه المرام، ج2، ص96؛ اتحاف الوری، ج4، ص411 و ج3، ص685؛ </ref> از قرن دهم به بعد منابع متعددی تغییر مذهب شریفان مکه به اهل سنت را گزارش کرده‌اند.<ref>تحصيل المرام، ج2، ص786-788؛ نک: ميقات حج، ش22، ص68«تاريخ تشيع در مکه و جبل عامل و حلب»؛ تاريخ مکه از آغاز تا دولت شرفاي مکه، ص445-446.</ref> | ||
به طور | به طور کلی در عصر سلطه عثمانی بر حرمين، به دليل دشمنی زيديان با [[حکومت عثمانی]] در يمن، نفوذ زيديان در مکه از ميان رفت و [[شرفای مکه]] نيز سعی می‌کردند به شکل علنی از زيديان حمايت نکنند. بدين ترتيب در برخی سال‌ها حج گزاري زيديان يمنی با محدوديت از سوی شرفای مکه همراه شد و جمعيت زيديان اين شهر به مذهب حنفی که مورد حمايت شيعيان بود درآمدند.<ref>صفحات من تاريخ مکه، ج1، ص 234؛ ترحال في الجزيره العربيه، ج1، ص 288</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[زید بن علی]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۴: | ||
| لینک = | | لینک = | ||
}} | }} | ||
* '''اعیان الشیعة'''، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا. | * '''اعیان الشیعة'''، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا. | ||
* '''فرق الشیعة''' حسن بن موسی نوبختی، قم، انتشارات مکتبة المفید، 1388ق. | * '''فرق الشیعة''' حسن بن موسی نوبختی، قم، انتشارات مکتبة المفید، 1388ق. | ||
* ''' | * '''الزیدیه'''، احمد محمود صبحی، بیروت، دار النهضة العربیة، 1411ق. | ||
* ''' | * '''اعیان الشیعة'''، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا. | ||
* ''' | * '''اعیان الشیعة'''، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا. | ||
* ''' | * '''اعیان الشیعة'''، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا. | ||
* ''' | * '''اعیان الشیعة'''، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا. | ||
* ''' | * '''اعیان الشیعة'''، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا. | ||
* ''' | * '''اعیان الشیعة'''، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا. | ||
* ''' | * '''اعیان الشیعة'''، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا. | ||
* ''' | * '''اعیان الشیعة'''، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا. | ||
* '''الملل و النحل'''، محمد بن عبد الکریم شهرستانی، به تحقیق: محمد بدران، قم، الشریف الرضی، چاپ سوم، 1364ش. | * '''الملل و النحل'''، محمد بن عبد الکریم شهرستانی، به تحقیق: محمد بدران، قم، الشریف الرضی، چاپ سوم، 1364ش. | ||
{{پایان}}ا | {{پایان}}ا | ||
نسخهٔ ۱۳ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۲۰:۴۰
زید بن على
زیدیه منسوب به زید فرزند امام زین العابدین(ع) است. قول مشهور در تاریخ ولادت و شهادت او از سال 80قمری تا 122 قمری و عمر او به مدت 42 سال است.[۱] زید در نوشته‌های دانشمندان امامیه ستوده شده[۲] و روایاتی در تمجید او وجود دارد.[۳] از زید آثار علمی در فقه و تفسیر باقی مانده است.[۴]
پیدایش زیدیه
تاریخ پیدایش زیدیه، به قرن دوم هجرى باز می گردد. زیدیه پس از شهادت امام حسین(ع)، زید بن علی را امام می دانند و امام زین العابدین(ع) را تنها پیشواى علم و معرفت می شمارند؛ نه امام به معناى رهبر سیاسى و زمامدار اسلامى، زیرا یکى از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه علیه ستمگران است.[۵] بعدها گروه های همراه با قیام زید، تا قرن چهارم قیام‌های متعددی را شکل دادند[۶] و حکومت‌هایی در طبرستان[۷]، یمن[۸] و مغرب اقصا[۹] تشکیل دادند.
فرقه های زیدیه
زیدیه دارای فرقه هایی است که هر کدام منتسب به افراد شاخص خود هستند. مشهورترین آنها عبارت اند از: جارودیه[۱۰]، سلیمانیه[۱۱]، صالحیه و ابتریه.[۱۲] فرقه هاى مزبور در تاریخ زیدیه دوام نیافتند و میان متأخران زیدیه خبرى از آنان نیست.[۱۳]
اندیشه ها و آراء کلامی
زیدیه در مباحث کلامی علاوه بر نقل از عقل نیز بهره گرفته و از نظر کلامى نیز با شیعه هماهنگ اند و مهم ترین اصل را - که همان حسن و قبح عقلى است - قبول دارند.[۱۴] زیدیه صفات ذاتی خدا را، عین ذات او می دانند و صفات زائد بر ذات را، به شدت رد کرده اند.[۱۵] به اعتقاد آنان غرض از خلقت انسان ها و بیان تکالیف، بهره مندی از پاداش الهی بوده[۱۶] و ایمان را علاوه بر معرفت (به خدا) و اقرار زبانی (به توحید و نبوت)، مشتمل بر عمل به همه واجبات و اجتناب از محرمات می دانند.[۱۷] زیدیه، برخلاف جبرگرایان، از مختار بودن انسان دفاع کرده اند و قدرت انسان را مؤثر در پیدایش فعل دانسته اند.[۱۸]
امامت از دیدگاه زیدیّه
زیدیه تنها درباره امامت سه امام اول، علی، حسن و حسين(ع) قائل به نص‌اند و آن را به صورت آشکار می‌دانند.[۱۹] اما به نظر آنها بعد از امام حسين(ع)، تثبيت امامت هر فرد فاطمی (سادات از نسل فاطمه زهرا«س») دارای شرايط امامت (شجاعت، علم، ورع، قيام به سيف) با قيام و فراخوان به بيعت صورت می‌گيرد.[۲۰] از اين رو آنها قائل به امامت زيد بن علی(ع) هستند زيرا او ضد ستمگران قيام کرد.[۲۱] بنابراين زيديه در تثبيت امامت، افزون بر نص، به قيام و دعوت باور دارند.[۲۲] معمولا زيديه قائل به عصمت امام نيستند.[۲۳] به نظر آنها دو نفر می‌توانند همزمان دارای امامت باشند.[۲۴]
حج و حج گزاری در فقه زيديه
بر اساس آموزه‌های فقهی زيد بن علی و مجتهدان زيديه، حج مشروط به حصول شرايط خاص و واجب فوری است.[۲۵] به نظر زيديه احرام، وقوف در عرفه و طواف زيارت از اركان حج است كه بدون آن حج به درستی انجام نمی‌شود. اوقات حج در مذهب زيديه شوال، ذی القعده و ده روز اول ذی الحجه است. احرام، طواف قدوم، سعی بين صفا و مروه و حلق و تقصير نيز اركان عمره به عنوان سنتی مؤکد است.[۲۶]
در خصوص موضع گيري فقيهان معاصر زيدی نسبت به مسائل حج و حرمين بايد يادآوری کرد که آنها از وضعيت سياسی–اجتماعی حاكم بر مسجد الحرام و سيطره آل سعود ناراضی‌اند و نقدهای تندی بر رفتار آل سعود دارند.[۲۷]
زيديه در حج و زیارت
زيديه در نخستين مراحل شکل‌گيری، مدافع قيام هایی بودند که در مکه يا مدينه به رهبری برخی از شخصيت‌های منسوب به اهل بيت(ع) بر پا می‌شد.[۲۸] شرفای مکه از نوادگان امام حسن(ع) و بر مذهب زيديه بودند. آنان از قرن چهارم تا قرن چهاردهم قمری بر مکه حکمروايی می‌کردند و شروع حکومتشان موجب رونق فعاليت‌های تبليغی زيديان در حجاز شد.[۲۹]
در سال 497قمری زیدیه دارای جایگاه اختصاصی برای اقامه نماز جماعت در اوقات شبانه روز در مسجدالحرام بودند.[۳۰] در سال 578قمری اذان زیدی (اذان حاوی ذکر حي علي خير العمل) بر پا بوده است.[۳۱] گزارشها حاکی از کاهش نفوذ زیدیه از قرن هشتم قمری است.[۳۲] از قرن دهم به بعد منابع متعددی تغییر مذهب شریفان مکه به اهل سنت را گزارش کرده‌اند.[۳۳]
به طور کلی در عصر سلطه عثمانی بر حرمين، به دليل دشمنی زيديان با حکومت عثمانی در يمن، نفوذ زيديان در مکه از ميان رفت و شرفای مکه نيز سعی می‌کردند به شکل علنی از زيديان حمايت نکنند. بدين ترتيب در برخی سال‌ها حج گزاري زيديان يمنی با محدوديت از سوی شرفای مکه همراه شد و جمعيت زيديان اين شهر به مذهب حنفی که مورد حمايت شيعيان بود درآمدند.[۳۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ اعیان الشیعة، ج7، ص107؛ الزیدیة، ص65.
- ↑ الارشاد، ص171.
- ↑ اعیان الشیعة، ج7، ص108.
- ↑ درسنامه فرق و مذاهب کلامی، ص53.
- ↑ الزیدیة، ص298.
- ↑ انساب الاشراف، ج3، ص352 – 355؛ ج5، ص 135؛ البدايه و النهايه، ج11، ص5-6؛ تاريخ ابن خلدون، ج1، ص250-253، ج4، ص6-17 و 282.
- ↑ معجم البلدان، ج4، ص14، 474؛ تاريخ الاسلام، ج11، ص12-13.
- ↑ تاريخ ابن خلدون، ج4، ص142-144.
- ↑ احسن التقاسيم مقدسي، ص238؛ تاریخ ابن خلدون ج4، ص50؛ علوم انساني دانشگاه الزهرا(س)، ش55، ص73 - 106 «مذهب ادريسيان»،
- ↑ فرق الشیعة، ص67- 70.
- ↑ اشعری، مقالات الاسلامیین، ترجمه دکتر محسن مؤیدی، ص41؛ اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28.
- ↑ اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص 159-160.
- ↑ الزیدیه، ص86
- ↑ الزیدیه، ص209 و 216-217
- ↑ اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص35؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص55.
- ↑ نقد الزیدیة، ص229.
- ↑ صبحی، الزیدیة، ص156.
- ↑ اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص63؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص181 ،188 و218.
- ↑ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص255 - 256؛ اشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت، ص483؛ اصول الايمان، ص222؛ نصیرالدین طوسی، قواعد العقاید، ص125-126؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص154- 155.
- ↑ تلخيص المحصل، ص416-417؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 268؛ موسوعه مصطلحات الامام الفخر الرازي، ص93،415، 453.
- ↑ الملل و النحل، ج1، ص155 -156.
- ↑ ارشاد الطالبين الي نهج المسترشدين، ص337.
- ↑ ابکار الافکار في اصول الدين، ج5، ص198؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 263.
- ↑ تلخيص المحصل ص461-462.
- ↑ منسك الحج و العمرة، الکسبی، ص 4؛ المنسك الحجّ و العمره، صلاح بن احمد، ص 3-7؛ مسند زيد بن علی، ص 220.
- ↑ منسك الحج و العمرة، قاسم صلاح عامر، ص4-6؛ المنسك الحج والعمره، صلاح بن احمد، ج1، ص6 – 7.
- ↑ الاعتصام، ش 11، ص13 -14، «وضعية المسجد الحرام فی ظل حكم آل سعود».
- ↑ الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد، ج2، ص212.
- ↑ مسالک الابصار في ممالک الامصار، ج4، ص55-56.
- ↑ نثر الدر المکنون من فضائل اليمن الميمون، ص14-16.
- ↑ رحله ابن جبير، ص70.
- ↑ العقد الثمين، ج4، ص108؛ ج6، ص313؛ غايه المرام، ج2، ص96؛ اتحاف الوری، ج4، ص411 و ج3، ص685؛
- ↑ تحصيل المرام، ج2، ص786-788؛ نک: ميقات حج، ش22، ص68«تاريخ تشيع در مکه و جبل عامل و حلب»؛ تاريخ مکه از آغاز تا دولت شرفاي مکه، ص445-446.
- ↑ صفحات من تاريخ مکه، ج1، ص 234؛ ترحال في الجزيره العربيه، ج1، ص 288
منابع
- اعیان الشیعة، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
- فرق الشیعة حسن بن موسی نوبختی، قم، انتشارات مکتبة المفید، 1388ق.
- الزیدیه، احمد محمود صبحی، بیروت، دار النهضة العربیة، 1411ق.
- اعیان الشیعة، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
- اعیان الشیعة، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
- اعیان الشیعة، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
- اعیان الشیعة، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
- اعیان الشیعة، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
- اعیان الشیعة، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
- اعیان الشیعة، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
- اعیان الشیعة، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
- الملل و النحل، محمد بن عبد الکریم شهرستانی، به تحقیق: محمد بدران، قم، الشریف الرضی، چاپ سوم، 1364ش.
ا