معتزله: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
مذهب معتزله، که توسط واصل بن عطا در اوایل قرن دوم هجری تأسیس شد، به عنوان یک مکتب فکری در علم کلام شناخته می‌شود. واصل بن عطا، شاگرد حسن بصری، با استفاده از عقل در مباحث کلامی و تفسیر آیات قرآن، به تأویل معانی پرداخته و سعی در هماهنگ‌سازی عقل و دین داشت. اصول مذهب معتزله بر پنج پایه استوار است: توحید، عدل، وعد و وعید، المنزلة بین المنزلتین و امر به معروف و نهی از منکر. | |||
== تاریخ پیدایش و مؤسس مذهب معتزله == | == تاریخ پیدایش و مؤسس مذهب معتزله == | ||
مذهب معتزله را [[واصل بن عطا]] (80-131ق.) در اوایل قرن دوم هجرى پدید آورد.<ref name=":0">علم الهدی، الامالی، ج1، ص115؛ | مذهب معتزله را [[واصل بن عطا]] (80-131ق.) در اوایل قرن دوم هجرى پدید آورد.<ref name=":0">علم الهدی، الامالی، ج1، ص115؛ شرح الاصول الخمسة، ص138-139؛ الفرق بین الفرق، ص118؛ الملل و النحل، ج1، ص48.</ref> او از شاگردان [[حسن بصری]] یکى از علماى نامدار علم کلام بود.<ref name=":1">سیر فلسفه در ایران، ص44-45.</ref> | ||
== روش فکرى معتزله == | == روش فکرى معتزله == | ||
معتزله در بحث هاى کلامى و نیز تفسیر آیات | معتزله در بحث هاى کلامى و نیز تفسیر آیات [[قرآن]]، از عقل استفاده می کردند و اگر مضمون آیات و احادیث به حسب ظاهر موافق آرا و عقول‌شان نبود، دست به تأویل(تغییر معنای) آنها می زدند و بدین وسیله میان عقل و دین ایجاد هماهنگى می‌کردند.<ref name=":2">لاهیجی، گوهر مراد، ص46؛ امین، ضحی الاسلام، ج3، ص15-17؛ درسنامه فرق و مذاهب کلامی، ص116.</ref> | ||
== اصول مذهب معتزله == | == اصول مذهب معتزله == | ||
مذهب معتزله بر پنج اصل استوار است که هر کس به آنها اعتقاد داشته باشد معتزلى خوانده می شود.<ref name=":1" /> | مذهب معتزله بر پنج اصل استوار است که هر کس به آنها اعتقاد داشته باشد معتزلى خوانده می شود.<ref name=":1" /> | ||
=== توحید === | === توحید و عدل === | ||
توحید مراتب یا اقسامى دارد که عبارتند از: توحید ذاتی، توحید صفاتی، توحید افعالی، توحید در عبادت. | توحید مراتب یا اقسامى دارد که عبارتند از: توحید ذاتی، توحید صفاتی، توحید افعالی، توحید در عبادت. عدل معیار روشن و معنای ثابتی دارد که ابتدا عقل آن را می‌فهمد و سپس افعال خداوند را به عدل یا عدم عدل توصیف می کند.<ref name=":0" /> | ||
عدل معیار روشن و معنای ثابتی دارد که ابتدا عقل آن را می‌فهمد و سپس افعال خداوند را به عدل توصیف | |||
=== وَعد و وَعید === | === وَعد و وَعید === | ||
این اصل به معنای لزوم تحقق وعده خداوند به بهشت و لزوم تحقق وعید به جهنم است. اکثریت معتزله عمل به وعید را نیز همچون وَعد واجب می دانند. | این اصل به معنای لزوم تحقق وعده خداوند به بهشت و لزوم تحقق وعید به جهنم است. اکثریت معتزله عمل به وعید را نیز همچون وَعد واجب می دانند.<ref name=":3" /> | ||
=== المَنزَلَة بین المنزلتین === | === المَنزَلَة بین المنزلتین === | ||
اکثریت امت اسلام شخصی که گناه کبیره کرده را را مؤمن فاسق می دانند اما معتزله نظریه المنزلة بین المنزلتین را ابراز کردند و مرتکب گناه کبیره را فاسق دانستند به این معنا که فسق حد وسط میان ایمان و کفر است و مرتکبان کبائر نه مؤمن‌اند و نه کافر. ولى از آنجا که در قیامت انسان ها دو گروه بیش نیستند اگر فاسقان بدون توبه از دنیا بروند اهل دوزخ و مخلّد در آن هستند. معتزله فعلیت یافتن عذاب را براى گنهکاران حتمى می دانند و به جاودانگى و خلود عذاب براى مرتکبان کبائر نیز عقیده دارند.<ref>درسنامه فرق و مذاهب کلامی، ص111-119.</ref> | اکثریت امت اسلام شخصی که گناه کبیره کرده را را مؤمن فاسق می دانند اما معتزله نظریه المنزلة بین المنزلتین را ابراز کردند و مرتکب گناه کبیره را فاسق دانستند به این معنا که فسق حد وسط میان ایمان و کفر است و مرتکبان کبائر نه مؤمن‌اند و نه کافر. ولى از آنجا که در قیامت انسان ها دو گروه بیش نیستند اگر فاسقان بدون توبه از دنیا بروند اهل دوزخ و مخلّد در آن هستند. معتزله فعلیت یافتن عذاب را براى گنهکاران حتمى می دانند و به جاودانگى و خلود عذاب براى مرتکبان کبائر نیز عقیده دارند.<ref name=":3">درسنامه فرق و مذاهب کلامی، ص111-119.</ref> | ||
=== امر به معروف و نهى از منکر === | === امر به معروف و نهى از منکر === | ||
معتزله وجوب امر به معروف و نهى از منکر را کفایى و مشروط به شرایط و شدیدترین مرتبه آن (قتال) را از شئون حکومت و وظایف رهبرى اسلامى می دانستند.<ref>زمخشری، الكشاف، ص396-398. </ref> | معتزله وجوب امر به معروف و نهى از منکر را کفایى و مشروط به شرایط و شدیدترین مرتبه آن (قتال) را از شئون حکومت و وظایف رهبرى اسلامى می دانستند.<ref>زمخشری، الكشاف، ص396-398. </ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۳۲: | خط ۲۷: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* ''' | * '''الامالی'''، علی بن حسین علم الهدی، قم، مکتبة المرعشی، 1405ق. | ||
* ''' | * '''شرح الاصول الخمسة''' قاضی عبدالجبار بن احمد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1423ق. | ||
* ''' | * '''الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم'''، عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، بیروت، دار المعرفة، بی تا. | ||
* ''' | * '''الملل والنحل'''، محمد بن عبدالکریم شهرستانی، بیروت، دار المعرفة، بی تا. | ||
* ''' | * '''سیر فلسفه در ایران'''، محمد اقبال لاهوری، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1357ش. | ||
* '''تاريخ ابن خلدون'''، عبدالرحمان ابن خلدون، بيروت، دار الفکر، 1408ق. | * '''تاريخ ابن خلدون'''، عبدالرحمان ابن خلدون، بيروت، دار الفکر، 1408ق. | ||
* ''' معجم البلدان'''، ياقوت حموی، بيروت، دار صادر، 1995م. | * ''' معجم البلدان'''، ياقوت حموی، بيروت، دار صادر، 1995م. | ||