سکینه دختر امام حسین(ع)

سُکَیْنه بنت الحسین (درگذشت: ۱۱۷ق) از دختران امام حسین(ع) است که در حادثه کربلا حضور داشت. سکینه را از شمار راویان حدیث شمرده‌اند. رواياتى از اين حكايت دارند كه سكينه چندين بار ازدواج كرد.

معرفی و جایگاه

سُکَینه بنت الحسین، دختر امام حسین(ع) و رَباب بِنت اِمرؤ القیس در سال ۴۷ یا ۵۱ هجری قمری، متولد شد. نام او را آمنه، آمینه و اُمَیمنه ذکر کرده‌اند. گفته‌اند وی زنی با آرامش و وقار بود و از همین جهت مادرش او را سکینه لقب داد. با توجه به گزارش ابن شهرآشوب در کتاب مناقب، سکینه در کربلا حضور داشت و پس از واقعه کربلا جزء اسرا بود. سکینه در روز پنجشنبه پنجم ربیع‌الاول سال ۱۱۷ هجری در مدینه درگذشت. برخی منابع عمر وی را هشتاد سال ذکر کرده‌اند.

سکینه یکی از راویان حدیث به شمار می‌رود؛ او از اهل‌بیت خویش روایت کرده و کوفیان از طریق او اخبار واصله را نقل کرده‌اند. در منابع دیگر به نقل حدیث از پدرش اشاره شده است. گفته شده سکینه از نوادر عصر خود در شعر بود؛ به گونه‌ای که اهل شعر پس از سرودن شعر خود نزد او می‌رفتند تا ایراد شعریشان را بفهمند. درباره شخصیت وی نقل شده که از زیرک‌ترین و بااخلاق‌ترین زنان زمان خود بود؛ چنان‌که او را سیده نساء عصر خود می‌دانستند. همچنین او در زیبایی و حسن خلق نیز مشهور بود.

ازدواج

مورخان درباره ازدواج حضرت سکینه اختلاف نظر دارند؛ بعضی معتقدند امام حسین سکینه را به ازدواج پسرعموی سکینه، عبدالله بن حسن، درآورد. اما شیخ مفید، عبدالله بن حسن را در زمان واقعه کربلا کودکی که به سن بلوغ و ازدواج نرسیده توصیف می‌کند. برخی منابع همسر سکینه را ابوبکر بن حسن بن علی معرفی کرده‌اند؛ البته بر اساس منابع ابوبکر کنیه عبدالله بن حسن بوده است. برخی مورخان معتقدند پیش از آنکه ازدواج آنان به زفاف بینجامد عبدالله در واقعه کربلا به شهادت رسید. در ریاحین الشریعه عبدالله بن مسلم بن عقیل همسر وی معرفی شده است.

برخی مورخان به تعدد همسران سکینه بنت الحسین تصریح می‌کنند. طبق این نظر اولین همسر سکینه پسرعمویش عبدالله بن حسن بن علی بود و پس از آن به ترتیب به همسری مصعب بن زبیر، عبدالله بن عثمان حزامی، زید بن عمرو بن عثمان، اصبغ بن عبدالعزیز بن مروان و ابراهیم بن عبدالرحمن بن عوف درآمد. اما مورخان معاصر ازدواج‌های مکرر حضرت سکینه را رد می‌کنند؛ سیدمحمد علی الحلو در کتابی به نام عقیله قریش آمنه بنت الحسین به تفکیک نقل چهار نفر از مورخان - ابوالفرج اصفهانی، ابن خلکان، ابن سعد و سبط بن جوزی- درباره تعدد همسران حضرت سکینه آورده و به نقد و بررسی آن پرداخته و اعلام کرده است که افراد نامبرده اغلب زبیری هستند و وثاقت آنها مخدوش است.

محل دفن

مورخان درباره محل وفات حضرت سکینه اتفاق نظر ندارند؛ اما نقل مشهور آن است که حضرت سکینه در مدینه وفات یافته و به خاک سپرده شده است. البته تصریح نشده که قبر او در بقیع است. قبری که امروزه در قبرستان باب الصغیر دمشق سوریه واقع است و به گمان برخی منسوب به سکینه است - همان گونه که مرحوم سیدمحسن امین تصریح و تأ کید کرده - هیچ ارتباطی به حضرت سکینه جز تشابه اسمی ندارد و بی‌شک مربوط به سکینه دیگری است که دختر یکی از ملوک بوده است؛ چنان‌که بر صندوقی که بر این قبر نهاده بودند به خط کوفی مشجر عنوان «سکینه بنت الملک» را نوشته بودند. و حاج شیخ عباس قمی نیز آن را دیده و برای مرحوم سیدمحسن امین بازگو کرده بود. مرحوم امین نیز آن را مشاهده، و تصریح کرده است که مربوط به دختر یکی از ملوک است که سکینه نام داشته و چون صندوق از کلمه «الملک» به بعد دچار شکستگی شده، معلوم نیست کدام شاه و حاکم مراد است.

دیدگاه‌های دیگری درباره محل وفات و دفن ایشان وجود دارد؛ از جمله وفات ایشان در راه مکه،کوفه، دمشق، و قاهره دانسته‌اند.

با توجه به دیدگاه مشهور مورخان مبنی بر وفات و دفن سکینه بنت الحسین در مدینه تصریحی به دفن ایشان در بقیع وجود ندارد؛ اما با توجه به اهمیت بقیع نزد پیامبر و اهل‌بیت، بعید به نظر می‌رسد که بنی‌هاشم حضرت سکینه را در مکانی غیر از بقیع به خاک سپرده باشند. افزون بر این دلیلی نداریم که پیکر حضرت را پس از وفات به بیرون شهر برده و در جای دیگری به خاک سپرده باشند.

مزار سکینه بنت حسین(ع) (دمشق)

طبق نقلی مزار سکینه بنت حسین(ع)، در قبرستان باب‌الصغیر شهر دمشق در کشور سوریه قرار دارد. انتساب این زیارتگاه به سکینه دختر امام حسین(ع)، به سبب درگذشت وی در مدینه مورد تردید قرار گرفته است.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله «سکینه بنت الحسین» در مجله میقات حج است. است.

• الارشاد فى معرفة حجج الله على العباد (فارسى)، مفید، محمد بن محمد، مترجم: محلاتی، تهران، انتشارات علمیه اسالمیه، بی‌تا
• الأغانی، ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، چ1 ،بیروت، دار احیاء التراث العربی. 1415ق.
• انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت، چ1، دارالتعارف، 1977م.
• تاريخ مدينة دمشق، ابن عساکر، علی بن حسن، محقق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
• تهذیب الاسماء و اللغات، نووی، ابوزکریا، بیروت، انتشارات دار الکتب العلمیه، بى‌تا.
• الثقات، ابن حبان، محمد بن حبان، حیدرآباد، انتشارات دائرة المعارف العثمانیه، 1393ق/1973م.
• رحلة ابن بطوطة، ابن بطوطه، محمد بن عبدالله، بیروت، انتشارات دار التراث، 1968م.
• رياحين الشريعة در ترجمه دانشمندان بانوان شيعه (فارسی)، محلاتی، ذبیح الله، تهران، دار الکتب االسالمیة، بی‌تا.
• جمهرة أنساب العرب، ابن حزم، علی بن احمد، بیروت، دار الکتب العلمية، ۱۴۱۸ق.
• سیر اعلام النبلاء، ذهبی، محمد بن احمد، قاهره، انتشارات دارالحدیث، 1427ق/ 2006م.
• السیدة سکینة، مقرم، عبدالرزاق، بیروت، انتشارات دار االضواء، بی‌تا.
• «سکینه بنت الحسین سلام الله علیها، شخصیتی کم‌نظیر خفته در خاک بقیع (بررسی اسناد تاریخی وفات و محل دفن سکینه بنت الحسین)»، مهرجویی، زهرا، و مریم زارعی، میقات حج، شماره ۱۲۷، ۱۴۰۳ش.
• شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ابن عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد، بی‌جا. بی‌تا.
• عقیلة قریش آمنة بنت الحسین، الحلو، محمد علی، چ1، قم، انتشارات مؤسسة السبطین، 1423ق.
• مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب، محمد بن علی، تحقیق محمدحسین آشتیانی، چ1 ،قم، انتشارات عالمه، 1379ق.
• نور الابصار فی مناقب آل البیت المختار، شراب، محمدحسن، بیروت، انتشارات دار القلم، دار الشامیه، بى‌تا.
• الوافى بالوفيات، الصفدی، صلاح‌الدین، بیروت، دار إحیاء التراث، 1420ق.
• وفيات الأعيان، ابن خلکان، احمد بن محمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا.