|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''شَق الصَدر''' اشاره به معجزه‌ای درباره [[حضرت محمد (ص)|حضرت محمد(ص)]] دارد که در آن چند فرشته، سینه پیامبر(ص) را می‌شکافند و قلبش را شستشو می‌دهند و آن را پاک می‌گردانند. روایات متعددی این معجزه را به پیامبر نسبت می‌دهد و بیانگر این مطلب است که این اتفاق چندین بار در سنین مختلف برای پیامبر رخ داده است. عالمان شیعی و [[اهل‌سنت]] درباره درستیِ این روایات نظرات گوناگونی ارائه کرده‌اند. در این باره گفته شده بیشتر عالمان اهل‌سنت معتقد به صحت این اخبار شده‌اند؛ همانگونه که این اخبار بیشتر در منابع اهل‌سنت وجود دارد. عالمان شیعی بیشتر به جعلی‌بودن این روایات رای داده‌اند و عده‌ای نیز آن را پذیرفته و برخی نیز آن را نه یک اتفاق عینی و محسوس، بلکه آن را رویدادی تمثیلی و شهودی توصیف کرده‌اند.
| |
|
| |
|
| == معرفی ==
| |
| ماجرای شق صدر در بسیاری از کتاب‌های سیره، تاریخ، حدیث و تفسیر به صورت‌های مختلف آمده است.<ref>«نقد آراء سیره‌نویسان در داستان شق صدر»، ص۱۲؛ «شقّ صدرالنبی صلی الله علیه وسلم به روایت مورّخان، محدّثان و مفسّران»، ص۱۵۴ و ص۱۵۵.</ref> از مجموع این احادیث بر می‌آید که ماجرای شق الصدر چندین مرتبه در سنین مختلف برای پیامبر(ص) رخ داده است.<ref>«نقد آراء سیره‌نویسان در داستان شق صدر»، ص۱۴؛ «سرگذشت شق صدر النبی از پندار تا حقیقت»، ص۱۱۴.</ref> راویان، این داستان را در شمار فضایل و کرامات پیامبر برشمرده‌اند.<ref>«شق صدر و عصمت نبی (ص)»، ص۱۰۵.</ref> هدف عمده این روایات را بیان پاکی، قداست و عصمت رسول اکرم دانسته‌اند.<ref>«نقد آراء سیره نویسان در داستان شق صدر»، ص۱۷.</ref> تعارضات موجود در متن روایات سبب شده عالمان مسلمان نظرات گوناگونی درباره صحت این داستان ارائه دهند.<ref>«شقّ صدرالنبی صلی الله علیه وسلم به روایت مورّخان، محدّثان و مفسّران»، ص۱۷۲.</ref> محققان در این باره گفته‌اند اکثر عالمان اهل‌سنت داستان شق الصدر را پذیرفته و آن را از کمالات پیامبر برشمرده‌اند و اکثریت عالمان شیعی این داستان را جعلی و از اسرائیلیات می‌دانند.<ref>«سرگذشت شق صدر النبی از پندار تا حقیقت»، ص۱۱۵.</ref> همچنین گفته شده عده‌ای از عالمان وقوع این حادثه را از قبیل تمثیل و تمثل دانسته و درصدد توجیه عقلانی آن بوده‌اند<ref>«سرگذشت شق صدر النبی از پندار تا حقیقت»، ص۱۱۶.</ref> بعضی از دانشمندان شیعی نیز مانند [[علامه مجلسی]] این داستان را پذیرفته‌اند.<ref>بحارالأنوار، ج۱۵، ص۳۵۶ و ۳۵۷.</ref>
| |
|
| |
| == شرح داستان ==
| |
| جمعی از اهل حدیث از [[حلیمه سعدیه]] نقل کرده‌اند: پس از آنکه محمد را برای شیر دادن به میان قبیله خود بردم هنوز چند ماهی از این ماجرا نگذشته بود که محمد با فرزندان دیگر برای بازی به پشت چادرها رفتند، ناگهان برادر رضاعی او سراسیمه و شتابان به نزد ما آمد و گفت برادر قریشی ما را دریابید که دو مرد سفیدپوش او را گرفته و سینه او را شکافتند. حلیمه می‌گوید: من و شوهرم به جانب او روان شدیم، بچه را با رنگی پریده، مضطرب و و حشت‌زده در نقطه‌ای از بیابان مشاهده کردیم، بی‌اختیار در آغوشش کشیده، بدو گفتیم پسرجان چه اتفاقی برایت افتاده است؛ او گفت دو مرد سفید پوش پیش من آمدند و مرا خوابانده سینه‌ام را شکافتند، قلب مرا درآوردند و غده‌ای سیاه از آن بیرون کشیدند و آن را در طشت طلایی شستشو دادند و دوباره در جایش قرار دادند.<ref>صحیح البخاری، ج۱، ص۷۸؛ ج۲، ص۱۵۶؛ ج۴، ص۱۳۵؛ ج۵، ص۵۲؛ صحیح مسلم، ج۱، ص۱۴۷.</ref>
| |
|
| |
| == نقد روایات ==
| |
| محققان نقدهای زیادی به روایات شق الصدر داشته اند؛ از جمله گفته‌اند این روایات ضعف سندی دارد و برخی راویان این احادیث، ضعیف یا مجهول هستند.<ref>«نقد آراء سیره‌نویسان در داستان شق صدر»، ص۱۵؛ «سرگذشت شق صدر النبی از پندار تا حقیقت»، ص۱۲۰؛ «شقّ صدرالنبی صلی الله علیه وسلم به روایت مورّخان، محدّثان و مفسّران»، ص۱۵۸.</ref> همچنین گفته شده متن این روایت نیز ضعیف است؛ و بین مفاد این روایات تعارض وجود دارد.<ref>«سرگذشت «شق صدر النبی» از پندار تا حقیقت»، ص۱۲۰.</ref> برخی نیز از تعارض این روایات با عصمت پیامبر و قرآن و عقل سخن گفته‌اند.<ref>«تحلیل انتقادی روایاتی از کتاب الایمان صحیح مسلم»، ص۳۹ و ص۴۰</ref> درباره جعلی‌بودن محتوای روایات شق صدر بیان شده که قصه‌گویان و نقّالان، تحت تأثیر داستان‌ها و افسانه‌های باستانی و حتی جاهلی در پروراندن داستان شکافتن سینه، نقش عمده داشته‌اند.<ref>«شقّ صدرالنبی صلی الله علیه وسلم به روایت مورّخان، محدّثان و مفسّران»، ص۱۷۶؛ «نقد آراء سیره‌نویسان در داستان شق صدر»، ص۱۸ و ص۱۹.</ref> همچنین محققان از آشفتگی و اختلال در متن روایات شق صدر سخن گفته‌اند؛ به طور مثال در روایات سخن از یک مرد و گاه دو مرد و گاه سه مرد و گاه بیشتر است که عمل شکافتن سینه را برعهده می‌گیرند؛ و نیز صحبت از طشت طلایی، زمردین، نقره و امثال آن است؛ از این جهت نقش خیال‌پردازی‌های قصه‌سازان در پروراندن این قصه را قطعی دانسته‌اند.<ref>«نقد آراء سیره‌نویسان در داستان شق صدر»، ص۱۹.</ref>
| |
|
| |
| تفاوت و اختلاف فاحش در متن احادیث از جمله ایرادهایی است که به این روایات گرفته‌اند؛ هر چند که برخی‌ها با عنوان کردن تعدد واقعه، خواسته‌اند اختلاف میان روایات شق صدر را توجیه کرده و بر طرف سازند، اما سخن در این است که همان روایات شکافته شدن سینه بار نخست، متنی ناهماهنگ و غیرقابل جمع دارند و این خود، نشانه تحریف داستان دارد.<ref>«نقد آراء سیره‌نویسان در داستان شق صدر»، ص۱۵؛ «شقّ صدرالنبی صلی الله علیه وسلم به روایت مورّخان، محدّثان و مفسّران»، ص۱۶۰ تا ص۱۶۶.</ref> همچنین مرتضی عاملی، عالم و متخصص تاریخ اسلام و تشیع، ماجرای شق الصدر را گزارشی اسطوره‌ای و برگرفته از داستان‌های جاهلیت دانسته است.<ref>الصحیح من سیرة النبی الأعظم (ص)، ج۲، ص۱۷۱.</ref>
| |
|
| |
| در بررسی احادیث شق صدر این موضوع مطرح شده که آیا واقعه شکافته‌شدن سینه، چه یکی باشد یا متعدد، امری محسوس، مادی و بدنی بوده یا فقط روحی، مثالی، شهودی و تمثل برزخی بوده است؟<ref>«نقد آراء سیره‌نویسان در داستان شق صدر»، ص۱۵.</ref> [[علامه طباطبایی]] تصریح کرده است که این ماجرا از مقوله تمثل برزخی بوده و جز آن را مردود دانسته است.<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۲۳؛ و ج۲۰، ص۳۱۷</ref> برخی مفسران دیگر نیز گفته‌اند منظور از اين احادیث، اين قلب جسمانى نيست، بلكه كنايه و اشارهاى است به امدادهاى الهى از نظر روحى و تقويت عزم و اراده پيغمبر و پاكسازى او از هرگونه نقايص اخلاقى و وسوسههاى شيطانى.<ref>تفسير نمونه، ج۲۷، ص۱۲۳.</ref>
| |
|
| |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
|
| |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| * '''بحارالأنوار'''، مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
| |
| * '''«تحلیل انتقادی روایاتی از کتاب الایمان صحیح مسلم»'''، موسوی، زهرا ؛ زارعی، زهرا، تحقیقات قرآنی و حدیثی، شماره ۳، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
| |
| * '''تفسير نمونه'''، مكارم شيرازى، ناصر، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش.
| |
| * '''«سرگذشت شق صدر النبی از پندار تا حقیقت»'''، کربلایی پازوکی، علی، کلام اسلامی، شماره ۳۱، پاييز 1378ش.
| |
| * '''«شقّ صدرالنبی صلی الله علیه وسلم به روایت مورّخان، محدّثان و مفسّران»'''، کریمی قهی، منصوره، مشکوة، شماره ۹۲ و ۹۳، پاییز و زمستان ۱۳۸۸ش.
| |
| * '''«شق صدر و عصمت نبی (ص)»'''، کربلایی پازوکی، علی، انجمن معارف اسلامی، شماره ۷، تابستان ۱۳۸۵ش.
| |
| * '''الصحیح من سیرة النبی الأعظم (ص)'''، عاملی، جعفر مرتضی، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۶ق.
| |
| * '''صحیح البخاری'''، بخاری، محمد بن اسماعیل، بیروت، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
| |
| * '''صحیح مسلم'''، قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
| |
| * '''المیزان فی تفسیر القرآن'''، طباطبایی، محمدحسین، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
| |
| * '''«نقد آراء سیره‌نویسان در داستان شق صدر»'''، سید علوی، سید ابراهیم، آیینه پژوهش، شماره ۱۰، ۱۳۷۰ش.
| |
| {{پایان}}
| |
