آطام مدینه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲ سپتامبر ۲۰۱۷، ساعت ۲۳:۱۷

آطام مدینه قلعه‌ها و دژهای بلند مدینه منوره.

پیامبر(ص) پس از هجرت به مدینه، آنها را زیور شهر نامید. از آطام برای محافظت از شهر، دیده‌بانی و حتی برپایی نماز جماعت استفاده می‌شده است.

مفهوم‌شناسی

آطام (اِطام) ^{[یادداشت ۱]} به معنای بناهای بلند و قلعه‌ها است.^[۱] ^{[یادداشت ۲]} عرب هر خانه‌‏ای را که مربع یا دایره شکل بود و با سقف مسطح ساخته می‌شد، اطم می‌نامید.^[۲] در قرآن کریم نیز صیاصی به معنای دژها آمده است.^[۳]

قلعه‌های مدینه

در مدینه آطام بسیار بودند و هریک به نامی خوانده می‌‏شد.^[۴] البته این ویژه مدینه نبود؛ بلکه در سرزمین‌های دیگر نیز دژ و قلعه وجود داشت؛ اما چون شمار آن‌ها در یثرب فراوان بود، غالباً دژهای یثرب بدین نام شهرت داشتند.^[۵] آطام یثرب دژها و قلعه‌‏هایی بلند بودند^[۶] که با استفاده از سنگ^[۷] در حومه شهر و محله‏‌هایش برای پناه‌گرفتن و دیده‏‌بانی ساخته می‌شدند^[۸] و از آن‌جا که دارای استحکام نظامی بودند، بیشتر کاربرد دفاعی داشتند.^[۹] به عقیده برخی، عمالقه (نسل فرزندان سام بن نوح از عرب جنوبی)^[۱۰] نخستین کسانی بودند که در یثرب خانه‌ها و دژهایی از سنگ ساختند.^[۱۱] پس از آنان یهودیان مهاجر در یثرب مستقر شدند و برای خود ۵۹ اطم بنا نهادند.^[۱۲] اوس و خزرج نیز پس از استقرار در یثرب، برای خویشتن اطم‌هایی ساختند.^[۱۳] هنگام یورش دشمن، مردم یثرب زنان وکودکانشان را در این قلعه‏ها جای می‏دادند تا دشمن را سنگباران کنند. مردان نیز در محله‏ها با شمشیر به نبرد و مقاومت می‏پرداختند.

رویکرد پیامبر (ص) به آطام یثرب

پس از هجرت رسول خدا(ص) به یثرب، ایشان از تخریب و ویرانگری آطام مدینه جلوگیری کرد و آن‌ها را «زیور شهر» نامید.^[۱۴] در جنگ‏های احد (سال سوم)^[۱۵] و خندق (سال پنجم)، از این بناها برای محافظت از زنان و برخی مردان مکه که توان حضور در نبرد را نداشتند، استفاده شد. در غزوه احد پیامبر۹ تصمیم داشت در همین قلعه‏ها مستقر شود؛ اما گروهی از جوانان که در جنگ بدر حضور نداشتند، از ایشان خواستند تا در میدان رزم با دشمن روبه‌رو شوند.^[۱۶] پیامبر کودکان و پیران ازجمله یمان (حسیل) بن جابر، پدر حذیفه، را در این آطام پناه داد؛ اما یمان برای جنگیدن خارج شد و به اشتباه به دست مسلمانان کشته شد.^[۱۷]

استفاده از اطم برای برپایی نماز جماعت

از آطام برای اعلان‏های عام همچون برپایی نماز جماعت نیز استفاده می‏شد^[۱۸]؛ چنان‌که بلال بر فراز اطمی که در خانه حفصه (همسر پیامبر ص) بود، اذان می‏گفت.^[۱۹] عثمان ۲۰۰ اطم مدینه را مانند برخی بناهای دیگر چون قصر سنداد کوفه، صومعه غمدان یمن، بنای اسکندریه و دژ مشقر در یمن ویران کرد.^[۲۰] آثاری از اطم کعب بن اشرف از یهودیان بنی‌نضیر، اطم احیحة بن جلاح در منطقه الضَحیان^[۲۱] و نیز اطم ابودجانه ساعدی، تا روزگار کنونی باقی است.^[۲۲]

پانویس

↑ الصحاح، ج۵، ص‏۱۸۶۲؛ معجم البلدان، ج۱، ص۵۱، «اجم».
↑ تاریخ دمشق، ج۲۸، ‌ص۱۹۷؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۹، «اطم».
↑ سوره احزاب، آیه ۲۶
↑ معجم البلدان، ج۱، ص‏۵۱؛ مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲.
↑ مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲، ۹۲.
↑ غریب الحدیث، ج۲، ص‏۶۶.
↑ العین، ج۷، ص‏۴۶۳؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۹، «اطم».
↑ فتح الباری، ج۴، ص‏۸۱.
↑ دراسات فی الآثار الاسلامیه، ص۲۱-۲۲.
↑ الطبقات، ‌ج۱، ص۴۳.
↑ معجم البلدان، ج۵، ص۸۴؛ تاریخ ابن‌خلدون، ج۲، ق۱، ص۲۸.
↑ الدرة الثمینه، ص۱۳-۱۴؛ موسوعة مکة المکرمه، ج۱، ص۸۸.
↑ الاعلاق النفیسه، ص۶۱.
↑ المعالم الأثیره، ص۱۵؛ المسالک و الممالک، ج۱، ص۴۱۷؛ مجمع الزوائد، ج۳، ص۳۰۱.
↑ المغازی، ج۱، ص‏۲۱۰؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۲۲.
↑ الطبقات، ج۲، ص۶۷؛ ج۵، ص۸۱؛ المستدرک، ج۴، ص۵۰؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۲۳.
↑ الام، ج۶، ص‏۳۸، ۴۳؛ المستدرک، ج۳، ص۲۰۲؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۴۱.
↑ سنن ابی داود، ج۱، ص‏۱۲۳.
↑ غریب الحدیث، ج۲، ص‏۶۶.
↑ محاضرات الادباء، ج۲، ص۶۲۳-۶۲۴.
↑ معجم البلدان، ج۳، ص۴۵۴.
↑ عمدة الاخبار، ص۳۶-۴۳؛ آثار المدینة المنوره، ص۶۴-۷۱.

↑ در تلفظ مردم یثرب، جمع اُطْم و اُطُم؛ و آجام در تلفظ دیگر مناطق حجاز. ر.ک به: غریب الحدیث، ‌ابن سلام، ج۲، ص‏۷۲-۷۳، «اطم»؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۸، «اجم».
↑ واژه نزدیک به آن را صیاصی (المغازی، ج۲، ص‏۴۹۳؛ السیرة النبویه، ج۲، ص‏۲۴۹.) به معنای دژها، حصارها و پناهگاه‌ها (لسان العرب، ج۷، ص۵۲، «صیص»؛ تاج العروس، ج۴، ص‏۴۰۵.) دانسته‌اند. با نظر به این که در گذشته قصرها را همانند قلعه‌ها می‌ساختند (فتح الباری، ج۱۰، ص۸۶.)، برخی قصر و اطم را به یک معنا دانسته‌اند.(مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۸، ۱۹، ‌«اطم».) برخی نیز آطام را به معنای قصرها و صیاصی را به معنای قلعه‌ها شمرده‌اند.(العلل و معرفة الرجال، ج۲، ص‏۳۲۲.)

منابع

آثار المدینة المنوره: عبد القدوس الانصاری، مدینه، المکتبة السلفیة التجاریه، ۱۳۹۳ق
الاعلاق النفیسه: احمد بن عمر رسته (م.۲۹۰/۳۰۰ق.)، بیروت، دار صادر
الام: الشافعی (م ۲۰۴ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق.
تاج العروس: الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، بیروت، مکتبة الحیاة
تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م.۸۰۸ق.)، بیروت، اعلمی
تاریخ مدینة دمشق: ابن عساکر (م.۵۷۱ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
دراسات فی الآثار الاسلامیة المبکرة بالمدینة المنوره: سعد بن عبدالعزیز الراشد، ریاض، ۱۴۲۱ق
الدرة الثمینه: ابن النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش مبالح محمد،‌ مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۰۲ق
سنن ابی‌داود: السجستانی (م.۲۷۵ق.)، به کوشش سعید محمد اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق
السیرة النبویه: ابن هشام (م.۸-۲۱۳ق.)، به کوشش مصطفی السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه
شرح نهج البلاغه: ابن ابی‌الحدید (م.۶۵۶ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق
الصحاح: الجوهری (م.۳۹۳ق.)، به کوشش احمد العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق
الطبقات الکبری: ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، بیروت، دار صادر
العلل و معرفة الرجال: احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، به کوشش وصی الدین، ریاض
عمدة الاخبارفی مدینة المختار: احمد بن عبدالحمید العباسی (قرن ۱۰ق.)، به کوشش محمد الطیب، مدینه، اسعد درابزونی الحسینی
العین: خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
غریب الحدیث: ابن سلاّم الهروی (م.۲۲۴ق.)، به کوشش محمد عبدالمعید خان، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۶ق
غریب الحدیث: ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق
فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه
لسان العرب: ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق
مجمع الزوائد: الهیثمی (م.۸۰۷ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق
محاضرات الادباء: الراغب (م.۴۲۵ق.)، به کوشش عمر الطباع، بیروت، دار القلم، ۱۴۲۰ق
مراصدالاطلاع علی اسماء الامکنة و البقاع: صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م.۶۵۸ق.)، بیروت، دار الجمیل، ۱۴۱۲ق
المسالک والممالک: ابوعبید البکری، به کوشش ادریان، فان لیوفن و اندری فیری، دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۲م
المستدرک علی الصحیحین: الحاکم النیشابوری (م.۴۰۵ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق
المعالم الاثیرة فی السنة و السیره: محمد محمد حسن شراب، دمشق، دار القلم، ۱۴۱۱ق
معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
المغازی: الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۸ق.

محمد غفوری

[2] الصحاح، ج۵، ص‏۱۸۶۲؛ معجم البلدان، ج۱، ص۵۱، «اجم».

[4] تاریخ دمشق، ج۲۸، ‌ص۱۹۷؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۹، «اطم».

[5] سوره احزاب، آیه ۲۶

[6] معجم البلدان، ج۱، ص‏۵۱؛ مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲.

[7] مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲، ۹۲.

[8] غریب الحدیث، ج۲، ص‏۶۶.

[9] العین، ج۷، ص‏۴۶۳؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۹، «اطم».

[10] فتح الباری، ج۴، ص‏۸۱.

[11] دراسات فی الآثار الاسلامیه، ص۲۱-۲۲.

[12] الطبقات، ‌ج۱، ص۴۳.

[13] معجم البلدان، ج۵، ص۸۴؛ تاریخ ابن‌خلدون، ج۲، ق۱، ص۲۸.

[14] الدرة الثمینه، ص۱۳-۱۴؛ موسوعة مکة المکرمه، ج۱، ص۸۸.

[15] الاعلاق النفیسه، ص۶۱.

[16] المعالم الأثیره، ص۱۵؛ المسالک و الممالک، ج۱، ص۴۱۷؛ مجمع الزوائد، ج۳، ص۳۰۱.

[17] المغازی، ج۱، ص‏۲۱۰؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۲۲.

[18] الطبقات، ج۲، ص۶۷؛ ج۵، ص۸۱؛ المستدرک، ج۴، ص۵۰؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۲۳.

[19] الام، ج۶، ص‏۳۸، ۴۳؛ المستدرک، ج۳، ص۲۰۲؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۴۱.

[20] سنن ابی داود، ج۱، ص‏۱۲۳.

[21] غریب الحدیث، ج۲، ص‏۶۶.

[22] محاضرات الادباء، ج۲، ص۶۲۳-۶۲۴.

[23] معجم البلدان، ج۳، ص۴۵۴.

[24] عمدة الاخبار، ص۳۶-۴۳؛ آثار المدینة المنوره، ص۶۴-۷۱.

[1] در تلفظ مردم یثرب، جمع اُطْم و اُطُم؛ و آجام در تلفظ دیگر مناطق حجاز. ر.ک به: غریب الحدیث، ‌ابن سلام، ج۲، ص‏۷۲-۷۳، «اطم»؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۸، «اجم».

[3] واژه نزدیک به آن را صیاصی (المغازی، ج۲، ص‏۴۹۳؛ السیرة النبویه، ج۲، ص‏۲۴۹.) به معنای دژها، حصارها و پناهگاه‌ها (لسان العرب، ج۷، ص۵۲، «صیص»؛ تاج العروس، ج۴، ص‏۴۰۵.) دانسته‌اند. با نظر به این که در گذشته قصرها را همانند قلعه‌ها می‌ساختند (فتح الباری، ج۱۰، ص۸۶.)، برخی قصر و اطم را به یک معنا دانسته‌اند.(مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۸، ۱۹، ‌«اطم».) برخی نیز آطام را به معنای قصرها و صیاصی را به معنای قلعه‌ها شمرده‌اند.(العلل و معرفة الرجال، ج۲، ص‏۳۲۲.)

[یادداشت ۱]

[۱]

[یادداشت ۲]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۳]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Seyedjavad  }}
+{{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۳]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Seyedjavad }}
-'''آطام مدینه''' قلعه‌ها و دژهای بلند مدینه منوره. پیامبر (ص) پس از هجرت به مدینه، آنها را زیور شهر نامید. از آطام برای محافظت از شهر، دیده‌بانی و حتی برپایی نماز جماعت استفاده می‌شده است.
+'''آطام مدینه''' قلعه‌ها و دژهای بلند [[مدینه منوره]].
+[[پیامبر(ص)]] پس از [[هجرت به مدینه]]، آنها را زیور شهر نامید. از آطام برای محافظت از شهر، دیده‌بانی و حتی برپایی [[نماز جماعت]] استفاده می‌شده است.
 ==مفهوم‌شناسی==
-آطام (اِطام) در تلفظ مردم یثرب، جمع اُطْم و اُطُم؛ و آجام در تلفظ دیگر مناطق حجاز<ref>غریب الحدیث، ‌ابن سلام، ج2، ص‏72-73، «اطم»؛ لسان العرب، ج12، ص8، «اجم».</ref> به معنای بناهای بلند و قلعه‌ها است.<ref>الصحاح، ج5، ص‏1862؛ معجم البلدان، ج1، ص51، «اجم».</ref> واژه نزدیک به آن را صیاصی<ref>المغازی، ج2، ص‏493؛ السیرة النبویه، ج2، ص‏249.</ref> به معنای دژها، حصارها و پناهگاه‌ها<ref>لسان العرب، ج7، ص52، «صیص»؛ تاج العروس، ج4، ص‏405.</ref> دانسته‌اند. با نظر به این که در گذشته قصرها را همانند قلعه‌ها می‌ساختند<ref>فتح الباری، ج10، ص86.</ref>، برخی قصر و اطم را به یك معنا دانسته‌اند.<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص2؛ لسان العرب، ج12، ص8، 19، ‌«اطم».</ref> برخی نیز آطام را به معنای قصرها و صیاصی را به معنای قلعه‌ها شمرده‌اند.<ref>العلل و معرفة الرجال، ج2، ص‏322.</ref> عرب هر خانه‏ای را كه مربع یا دایره شکل بود و با سقف مسطح ساخته می‌شد، اطم می‌نامید.<ref>تاریخ دمشق، ج28، ‌ص197؛ لسان العرب، ج12، ص19، «اطم».</ref> در قرآن کریم نیز صیاصی به معنای دژها آمده است. (احزاب/33، 26)
+آطام (اِطام) {{یادداشت|در تلفظ مردم یثرب، جمع اُطْم و اُطُم؛ و آجام در تلفظ دیگر مناطق حجاز. ر.ک به: غریب الحدیث، ‌ابن سلام، ج۲، ص‏۷۲-۷۳، «اطم»؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۸، «اجم».}} به معنای بناهای بلند و قلعه‌ها است.<ref>الصحاح، ج۵، ص‏۱۸۶۲؛ معجم البلدان، ج۱، ص۵۱، «اجم».</ref> {{یادداشت|واژه نزدیک به آن را صیاصی (المغازی، ج۲، ص‏۴۹۳؛ السیرة النبویه، ج۲، ص‏۲۴۹.) به معنای دژها، حصارها و پناهگاه‌ها (لسان العرب، ج۷، ص۵۲، «صیص»؛ تاج العروس، ج۴، ص‏۴۰۵.) دانسته‌اند. با نظر به این که در گذشته قصرها را همانند قلعه‌ها می‌ساختند (فتح الباری، ج۱۰، ص۸۶.)، برخی قصر و اطم را به یک معنا دانسته‌اند.(مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۸، ۱۹، ‌«اطم».) برخی نیز آطام را به معنای قصرها و صیاصی را به معنای قلعه‌ها شمرده‌اند.(العلل و معرفة الرجال، ج۲، ص‏۳۲۲.)}} عرب هر خانه‌‏ای را که مربع یا دایره شکل بود و با سقف مسطح ساخته می‌شد، اطم می‌نامید.<ref>تاریخ دمشق، ج۲۸، ‌ص۱۹۷؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۹، «اطم».</ref> در قرآن کریم نیز صیاصی به معنای دژها آمده است.<ref>سوره احزاب، آیه ۲۶</ref>
 ==قلعه‌های مدینه==
-در مدینه آطام بسیار بودند و هریک به نامی خوانده می‏شد.<ref>معجم البلدان، ج1، ص‏51؛ مراصد الاطلاع، ج1، ص2.</ref> البته این ویژه مدینه نبود؛ بلكه در سرزمین‌های دیگر نیز دژ و قلعه وجود داشت؛ اما چون شمار آن‌ها در یثرب فراوان بود، غالباً دژهای یثرب بدین نام شهرت داشتند.<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص2، 92.</ref> آطام یثرب دژها و قلعه‏هایی بلند بودند<ref>غریب الحدیث، ج2، ص‏66.</ref> كه با استفاده از سنگ<ref>العین، ج7، ص‏463؛ لسان العرب، ج12، ص19، «اطم».</ref> در حومه شهر و محله‏هایش برای پناه‌گرفتن و دیده‏بانی ساخته می‌شدند<ref>فتح الباری، ج4، ص‏81.</ref> و از آن‌جا که دارای استحکام نظامی بودند، بیشتر كاربرد دفاعی داشتند.<ref>دراسات فی الآثار الاسلامیه، ص21-22.</ref> (تصویر شماره 3) به عقیده برخی، عمالقه* (نسل فرزندان سام بن نوح از عرب جنوبی)<ref>الطبقات، ‌ج1، ص43.</ref> نخستین كسانی بودند كه در یثرب خانه‌ها و دژهایی از سنگ ساختند.<ref>معجم البلدان، ج5، ص84؛ تاریخ ابن‌خلدون، ج2، ق1، ص28.</ref> پس از آنان یهودیان مهاجر در یثرب مستقر شدند و برای خود 59 اطم بنا نهادند.<ref>الدرة الثمینه، ص13-14؛ موسوعة مكة المكرمه، ج1، ص88.</ref> اوس و خزرج نیز پس از استقرار در یثرب، برای خویشتن اطم‌هایی ساختند.<ref>الاعلاق النفیسه، ص61.</ref> هنگام یورش دشمن، مردم یثرب زنان وكودكانشان را در این قلعه‏ها جای می‏دادند تا دشمن را سنگباران کنند. مردان نیز در محله‏ها با شمشیر به نبرد و مقاومت می‏پرداختند.
+در مدینه آطام بسیار بودند و هریک به نامی خوانده می‌‏شد.<ref>معجم البلدان، ج۱، ص‏۵۱؛ مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲.</ref> البته این ویژه مدینه نبود؛ بلکه در سرزمین‌های دیگر نیز دژ و قلعه وجود داشت؛ اما چون شمار آن‌ها در یثرب فراوان بود، غالباً دژهای یثرب بدین نام شهرت داشتند.<ref>مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲، ۹۲.</ref> آطام یثرب دژها و قلعه‌‏هایی بلند بودند<ref>غریب الحدیث، ج۲، ص‏۶۶.</ref> که با استفاده از سنگ<ref>العین، ج۷، ص‏۴۶۳؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۹، «اطم».</ref> در حومه شهر و محله‏‌هایش برای پناه‌گرفتن و دیده‏‌بانی ساخته می‌شدند<ref>فتح الباری، ج۴، ص‏۸۱.</ref> و از آن‌جا که دارای استحکام نظامی بودند، بیشتر کاربرد دفاعی داشتند.<ref>دراسات فی الآثار الاسلامیه، ص۲۱-۲۲.</ref> به عقیده برخی، [[عمالقه]] (نسل فرزندان سام بن نوح از عرب جنوبی)<ref>الطبقات، ‌ج۱، ص۴۳.</ref> نخستین کسانی بودند که در یثرب خانه‌ها و دژهایی از سنگ ساختند.<ref>معجم البلدان، ج۵، ص۸۴؛ تاریخ ابن‌خلدون، ج۲، ق۱، ص۲۸.</ref> پس از آنان یهودیان مهاجر در یثرب مستقر شدند و برای خود ۵۹ اطم بنا نهادند.<ref>الدرة الثمینه، ص۱۳-۱۴؛ موسوعة مکة المکرمه، ج۱، ص۸۸.</ref> اوس و خزرج نیز پس از استقرار در یثرب، برای خویشتن اطم‌هایی ساختند.<ref>الاعلاق النفیسه، ص۶۱.</ref> هنگام یورش دشمن، مردم یثرب زنان وکودکانشان را در این قلعه‏ها جای می‏دادند تا دشمن را سنگباران کنند. مردان نیز در محله‏ها با شمشیر به نبرد و مقاومت می‏پرداختند.
 ==رویکرد پیامبر (ص) به آطام یثرب==
-پس از هجرت رسول خدا9 به یثرب، ایشان از تخریب و ویرانگری آطام مدینه جلوگیری كرد و آن‌ها را «زیور شهر» نامید.<ref>المعالم الأثیره، ص15؛ المسالك و الممالك، ج1، ص417؛ مجمع الزوائد، ج3، ص301.</ref> در جنگ‏های احد (سال سوم)<ref>المغازی، ج1، ص‏210؛ شرح نهج البلاغه، ج14، ص222.</ref> و خندق (سال پنجم)، از این بناها برای محافظت از زنان و برخی مردان مکه که توان حضور در نبرد را نداشتند، استفاده شد. در غزوه احد پیامبر9 تصمیم داشت در همین قلعه‏ها مستقر شود؛ اما گروهی از جوانان كه در جنگ بدر حضور نداشتند، از ایشان خواستند تا در میدان رزم با دشمن روبه‌رو شوند.<ref>الطبقات، ج2، ص67؛ ج5، ص81؛ المستدرك، ج4، ص50؛ شرح نهج البلاغه، ج14، ص223.</ref> پیامبر كودكان و پیران ازجمله یمان (حسیل) بن جابر، پدر حذیفه، را در این آطام پناه داد؛ اما یمان برای جنگیدن خارج شد و به اشتباه به دست مسلمانان كشته شد.<ref>الام، ج6، ص‏38، 43؛ المستدرك، ج3، ص202؛ شرح نهج البلاغه، ج14، ص241.</ref>
+پس از هجرت [[رسول خدا(ص)]] به یثرب، ایشان از تخریب و ویرانگری آطام مدینه جلوگیری کرد و آن‌ها را «زیور شهر» نامید.<ref>المعالم الأثیره، ص۱۵؛ المسالک و الممالک، ج۱، ص۴۱۷؛ مجمع الزوائد، ج۳، ص۳۰۱.</ref> در جنگ‏های احد (سال سوم)<ref>المغازی، ج۱، ص‏۲۱۰؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۲۲.</ref> و خندق (سال پنجم)، از این بناها برای محافظت از زنان و برخی مردان مکه که توان حضور در نبرد را نداشتند، استفاده شد. در غزوه احد پیامبر۹ تصمیم داشت در همین قلعه‏ها مستقر شود؛ اما گروهی از جوانان که در جنگ بدر حضور نداشتند، از ایشان خواستند تا در میدان رزم با دشمن روبه‌رو شوند.<ref>الطبقات، ج۲، ص۶۷؛ ج۵، ص۸۱؛ المستدرک، ج۴، ص۵۰؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۲۳.</ref> پیامبر کودکان و پیران ازجمله یمان (حسیل) بن جابر، پدر حذیفه، را در این آطام پناه داد؛ اما یمان برای جنگیدن خارج شد و به اشتباه به دست مسلمانان کشته شد.<ref>الام، ج۶، ص‏۳۸، ۴۳؛ المستدرک، ج۳، ص۲۰۲؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۴۱.</ref>
 ==استفاده از اطم برای برپایی نماز جماعت==
-از آطام برای اعلان‏های عام همچون برپایی نماز جماعت نیز استفاده می‏شد<ref>سنن ابی داود، ج۱، ص‏۱۲۳.</ref>؛ چنان‌که بلال بر فراز اطمی كه در خانه حفصه (همسر پیامبر ص) بود، اذان می‏گفت.<ref>غریب الحدیث، ج۲، ص‏۶۶.</ref> عثمان ۲۰۰ اطم مدینه را مانند برخی بناهای دیگر چون قصر سنداد كوفه، صومعه غمدان یمن، بنای اسكندریه و دژ مشقر در یمن ویران كرد.<ref>محاضرات الادباء، ج۲، ص۶۲۳-۶۲۴.</ref> آثاری از اطم كعب بن اشرف از یهودیان بنی‌نضیر، اطم احیحة بن جلاح در منطقه الضَحیان<ref>معجم البلدان، ج۳، ص۴۵۴.</ref> و نیز اطم ابودجانه ساعدی، تا روزگار کنونی باقی است.<ref>عمدة الاخبار، ص۳۶-۴۳؛ آثار المدینة المنوره، ص۶۴-۷۱.</ref>
+از آطام برای اعلان‏های عام همچون برپایی نماز جماعت نیز استفاده می‏شد<ref>سنن ابی داود، ج۱، ص‏۱۲۳.</ref>؛ چنان‌که بلال بر فراز اطمی که در خانه حفصه (همسر پیامبر ص) بود، اذان می‏گفت.<ref>غریب الحدیث، ج۲، ص‏۶۶.</ref> عثمان ۲۰۰ اطم مدینه را مانند برخی بناهای دیگر چون قصر سنداد کوفه، صومعه غمدان یمن، بنای اسکندریه و دژ مشقر در یمن ویران کرد.<ref>محاضرات الادباء، ج۲، ص۶۲۳-۶۲۴.</ref> آثاری از اطم کعب بن اشرف از یهودیان بنی‌نضیر، اطم احیحة بن جلاح در منطقه الضَحیان<ref>معجم البلدان، ج۳، ص۴۵۴.</ref> و نیز اطم ابودجانه ساعدی، تا روزگار کنونی باقی است.<ref>عمدة الاخبار، ص۳۶-۴۳؛ آثار المدینة المنوره، ص۶۴-۷۱.</ref>
 ==پانویس==
@@ خط ۱۸: / خط ۲۰: @@
 ==منابع==
-* آثار المدینة المنوره: عبد القدوس الانصاری، مدینه، المکتبة السلفیة التجاریه، ۱۳۹۳ق
+{{منابع}}
-* الاعلاق النفیسه: احمد بن عمر رسته (م.۲۹۰/۳۰۰ق.)، بیروت، دار صادر
+* '''آثار المدینة المنوره''': عبد القدوس الانصاری، مدینه، المکتبة السلفیة التجاریه، ۱۳۹۳ق
-* الام: الشافعی (م ۲۰۴ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق.
+* '''الاعلاق النفیسه''': احمد بن عمر رسته (م.۲۹۰/۳۰۰ق.)، بیروت، دار صادر
-* تاج العروس: الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، بیروت، مكتبة الحیاة
+* '''الام''': الشافعی (م ۲۰۴ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق.
-* تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م.۸۰۸ق.)، بیروت، اعلمی
+* '''تاج العروس''': الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، بیروت، مکتبة الحیاة
-* تاریخ مدینة دمشق: ابن عساكر (م.۵۷۱ق.)، به كوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
+* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (م.۸۰۸ق.)، بیروت، اعلمی
-* دراسات فی الآثار الاسلامیة المبکرة بالمدینة المنوره: سعد بن عبدالعزیز الراشد، ریاض، ۱۴۲۱ق
+* '''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م.۵۷۱ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
-* الدرة الثمینه: ابن النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش مبالح محمد،‌ مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۰۲ق
+* '''دراسات فی الآثار الاسلامیة المبکرة بالمدینة المنوره''': سعد بن عبدالعزیز الراشد، ریاض، ۱۴۲۱ق
-* سنن ابی‌داود: السجستانی (م.۲۷۵ق.)، به كوشش سعید محمد اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق
+* '''الدرة الثمینه''': ابن النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش مبالح محمد،‌ مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۰۲ق
-* السیرة النبویه: ابن هشام (م.۸-۲۱۳ق.)، به كوشش مصطفی السقاء و دیگران، بیروت، المكتبة العلمیه
+* '''سنن ابی‌داود''': السجستانی (م.۲۷۵ق.)، به کوشش سعید محمد اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق
-* شرح نهج البلاغه: ابن ابی‌الحدید (م.۶۵۶ق.)، به كوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الكتب العربیه، ۱۳۷۸ق
+* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م.۸-۲۱۳ق.)، به کوشش مصطفی السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه
-* الصحاح: الجوهری (م.۳۹۳ق.)، به كوشش احمد العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق
+* '''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (م.۶۵۶ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق
-* الطبقات الكبری: ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، بیروت، دار صادر
+* '''الصحاح''': الجوهری (م.۳۹۳ق.)، به کوشش احمد العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق
-* العلل و معرفة الرجال: احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، به کوشش وصی الدین، ریاض
+* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، بیروت، دار صادر
-* عمدة الاخبارفی مدینة المختار: احمد بن عبدالحمید العباسی (قرن ۱۰ق.)، به کوشش محمد الطیب، مدینه، اسعد درابزونی الحسینی
+* '''العلل و معرفة الرجال''': احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، به کوشش وصی الدین، ریاض
-* العین: خلیل (م.۱۷۵ق.)، به كوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
+* '''عمدة الاخبارفی مدینة المختار''': احمد بن عبدالحمید العباسی (قرن ۱۰ق.)، به کوشش محمد الطیب، مدینه، اسعد درابزونی الحسینی
-* غریب الحدیث: ابن سلاّم الهروی (م.۲۲۴ق.)، به كوشش محمد عبدالمعید خان، بیروت، دار الكتاب العربی، ۱۳۹۶ق
+* '''العین''': خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
-* غریب الحدیث: ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، بیروت، دار الكتب العلمیه، ۱۴۰۸ق
+* '''غریب الحدیث''': ابن سلاّم الهروی (م.۲۲۴ق.)، به کوشش محمد عبدالمعید خان، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۶ق
-* فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه
+* '''غریب الحدیث''': ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق
-* لسان العرب: ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق
+* '''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه
-* مجمع الزوائد: الهیثمی (م.۸۰۷ق.)، بیروت، دار الكتاب العربی، ۱۴۰۲ق
+* '''لسان العرب''': ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق
-* محاضرات الادباء: الراغب (م.۴۲۵ق.)، به كوشش عمر الطباع، بیروت، دار القلم، ۱۴۲۰ق
+* '''مجمع الزوائد''': الهیثمی (م.۸۰۷ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق
-* مراصدالاطلاع علی اسماء الامکنة و البقاع: صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م.۶۵۸ق.)، بیروت، دار الجمیل، ۱۴۱۲ق
+* '''محاضرات الادباء''': الراغب (م.۴۲۵ق.)، به کوشش عمر الطباع، بیروت، دار القلم، ۱۴۲۰ق
-* المسالك والممالك: ابوعبید البكری، به كوشش ادریان، فان لیوفن و اندری فیری، دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۲م
+* '''مراصدالاطلاع علی اسماء الامکنة و البقاع''': صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م.۶۵۸ق.)، بیروت، دار الجمیل، ۱۴۱۲ق
-* المستدرك علی الصحیحین: الحاكم النیشابوری (م.۴۰۵ق.)، به كوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق
+* '''المسالک والممالک''': ابوعبید البکری، به کوشش ادریان، فان لیوفن و اندری فیری، دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۲م
-* المعالم الاثیرة فی السنة و السیره: محمد محمد حسن شراب، دمشق، دار القلم، ۱۴۱۱ق
+* '''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م.۴۰۵ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق
-* معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
+* '''المعالم الاثیرة فی السنة و السیره''': محمد محمد حسن شراب، دمشق، دار القلم، ۱۴۱۱ق
-* المغازی: الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به كوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
+* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
-* موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۸ق.
+* '''المغازی''': الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
+* '''موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره''': احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۸ق.
+محمد غفوری
-محمد غفوری
+[[رده:قلعه‌ها]]
+[[رده:مدینه]]