مسجد شیخ انصاری (نجف)

مسجد شیخ انصاری (نجف)

اطلاعات اوليه

امام خمینی در مسجد شیخ انصاری.

نماد درونی مسجد شیخ انصاری.

موقعیت

معروف به مسجد شیخ و مسجد ترک‌ها در قسمت جنوبی حرم امیرالمؤمنین × و تقریباً در انتهای بازار حُوَیش قرار دارد.

نام

این مسجد را

بیشتر به نام «مسجد شیخ » می نامند و چون بیش از یک قرن است که محل عزاداری

آذربایجانی های مقیم نجف است، به «مسجد ترک ها » نیز شهرت دارد. در نقل دیگری

آمده است: چون فرد بانی که پول به شیخ داد، از اهالی آذربایجان بوده و بعدها نیز

هزینه های آن توسط آذربایجانی ها تأمین می شد، به آن مسجد ترک ها می گویند.

ساخت

این مسجد که به دستور شیخ انصاری و با نظارت حاج حسن معمار ساخته شده،

اما منزل مسکونی از خود نداشت

و مثل سایر طلاب و فضلا اجاره نشین بود. روزی عده ای از بازاریان و متمولین نجف

خدمت شیخ می رسند و عرض می کنند: آقا! شما چرا برای خود خانه ای تهیه نمی کنید

تا از اجاره نشینی خلاص شوید، با این که این همه پول به دستتان می رسد؟! ایشان

جواب می دهند: این پول ها مربوط به بیت المال است و جزو اموال شخصی من نیست.

در این میان یکی از آنها مبالغی از اموال شخصی خود به شیخ می دهد و می گوید: آقا!

این پول از اموال شخصی بنده است و وجوه شرعی نیست. از این پول برای خودتان

منزلی تهیه فرمایید. مرحوم شیخ انصاری پول را رد نمی کند و می گیرد. آن شخص

عازم سفر حج می شود و بعد از دو یا سه ماه که بازمی گردد، خدمت شیخ می رسد و

سؤال می کند: آقا! خرید منزل به کجا انجامید؟ مرحوم شیخ می فرماید: خانه خریداری

شد؛ اگر مایل هستی ببینی، با هم برویم نشانت بدهم. شیخ دست او را گرفت و به

«بازار حُوَیش » آورد و مسجدی را که با پول آن فرد ساخته بود، به او نشان می دهد و

می فرماید: این خانه من است.

بنا

مسجد شیخ انصاری از دو بخش عمده تشکیل شده است: بخش اول شامل شبستانی

به مساحت 40 متر در 25 متر مربع می باشد که در دیوار جنوبی آن محرابی ساده و آجری قرار دارد. بخش دوم آن، صحن مسجد است که در ضلع شمالی مسجد واقع است.

اطراف صحن مسجد نیز حجره ها و قسمت اداری مسجد را در برمی گیرد.

اهمیت

مسجد شیخ انصاری از همان ابتدای بنا، مورد توجه و عنایت علما، بزرگان و مراجع

وقت بوده است. بسیاری از آنان در این مکان مقدس به اقامه نماز جماعت و تدریس

فقه و اصول م یپرداختند. مرحوم آقا س ید کاظم ی زدی )صاحب عروة الوثقی(، مرحوم

س ید عبدالهادی شیرازی و مرحوم س ید محمد حجت کوه کمری در این مسجد تدریس

داشتند. هم ظهرها و هم هنگام مغرب و عشاء نماز جماعت در این مسجد برگزار می شد.

مرحوم آقا س ید حس ن خِرس ان از علمای مورد احترام نجف، نماز مغرب و عشاء را در

آن برگزار می کرد و مرحوم آقا س ید محمدتقی بحرالعلوم نیز نماز ظهر و عصر را در آن

اقامه م ینمود. هر دوی ایشان از خاندان های ریش هدار و معروف نجف به شمار می آمدند.

مدتی نیز شهید سید اسدالله مدنی امامت این مسجد را بر عهده داشت.

امام خمینی در مسجد شیخ

حضرت امام خمین ی که در آبان ماه 1344 ش برابر با جماد یالثانی 1385 وارد

کشور عراق و شهر نجف اشرف شدند، از همان روزهای اول در مسجد شیخ انصاری به

اقامه نماز ظهر و عصر پرداختند. پیش از ورود ایشان، سید محمدتقی بحرالعلوم

در آ نجا نماز جماعت برگزار م یکرد که ایشان برای احترام و تجلیل از مقام علمی و

انقلابی معظم له، جای نماز جماعت خویش را به امام خمینی واگذار نمود. از آن جا

که این مسجد به منزل مسکونی حضرت امام نیز نزدیک بود، محل تدریس ایشان نیز

همین مسجد انتخاب شد و تا مهرماه 1357 )زمان خروج امام از نجف( به مدت 14

سال این وضع ادامه داشت. حضرت امام خمینی در این مسجد، خارج فقه، از کتاب مکاسب

شیخ انصاری، باب بیع را تدریس می کردند و پیش و پس از تدریس،

مطالبشان را می نوشتند و تکمیل می کردند که بعدها این ابحاث با نام

«کتاب البیع » در پنج جلد چاپ شد. بر پایه گزارش فاطمه طباطبایی، عروس امام خمینی، وی صبح پس از مطالعه، برای تدریس به مسجد شیخ انصاری می‌رفته و یک ساعت و نیم مانده به ظهر برمی‌گشته و پیش از ظهر برای اقامه نماز ظهر به مسجد شیخ می‌رفته است.

سید روح‌الله خمینی، در این مسجد، ضمن تدریس خارج فقه از باب بیع مکاسب محرمه شیخ انصاری، مبانی تشکیل حکومت اسلامی را در ۱۳جلسه از ۱ تا ۲۰ بهمن ۱۳۴۸ش. مطرح کرد.

کانون انقلاب اسلامی ایران

امام خمینی علاوه بر تدریس در مسجد شیخ، گاهی به مناسب هایی سخنرایی های

مهم خویش را در راستای نهضت اس المی در این مسجد ایراد م یکردند. یکی از آنها،

سخنرانی معظم له در تاریخ اول تیرماه 1350 برابر با 28 ربی عالثانی 1391 علیه جشن های

2500 ساله شاهنشاهی بود که در آن ایام توسط رژیم ستمشاهی برگزار می شد. ایشان

ضمن انتقاد شدید از برگزاری این جشن پرهزینه و سکوت علمای نجف در برابر آن

فرمودند: برای این وضع باید عزا گرفت. سپس از علما و فضلای نجف خواستند تا در

برابر این جنایات، بی تفاوت نباشند و اعتراض کنند و تلگراف بزنند. ایشان تأکید کردند

که وظیفه روحانیت، دخالت در سیاست و مبارزه با ظالمان و تشکیل حکومت است و

در نهایت اضافه فرمودند که امام حسین × نیز برای تشکیل حکومت قیام فرمودند.

سخنرانی دیگر ایشان در تاریخ دوم دی ماه همان سال در مسجد شیخ انصاری است

که در آن از بدرفتاری رژیم بعثی عراق با علما و طلاب انتقاد نموده و دولت عراق را

تهدید کردند که در صورت ادامه این وضع، تذکره )گذرنامه(شان را گرفته و از عراق

خارج م یشوند و به لبنان م یروند.

سخنرانی مورخ 10 دی ماه همان سال نیز پیرامون توصیه به وحدت طلاب و فضلا

در مقابل توطئه های دشمن و هم چنین سخنرانی تاریخی معظم له پس از شهادت حاج

آقا مصطفی و تأکید بر همبستگی روحانی و دانشگاهی و حمایت از روحانیت شیعه و

تأکید بر بطلان تز «اس الم منهای روحانیت » همه و همه در مسجد شیخ انصاری نجف

ایراد شد و این مرکز به کانون انقلاب اسلامی تبدیل گشت.

افزون بر این مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی فرزند برومند حضرت امام نیز در

همین مسجد تدریس داشت. تفسیر قرآن ایشان که اکنون به چاپ رسیده، پیش از

ظهرها در این مسجد برای جمعی از فضلا تدریس می شد. بعدازظهرها نیز ایشان در

همین مسجد اصول فقه تدریس م یکرد.

اکنون

این مسجد امروز نیز رونق و محوریت خود را حفظ کرده است. در بهمن ماه 1388 که

به همراه برخی از اعضای هیئت تحریریه «فصلنامه فرهنگ زیارت » توفیق سفر به شهر نجف

و زیارت حرم امیرالمؤمنین × حاصل شد، از این مسجد دیدن کردیم. طلاب و فضلای

بسیاری در داخل مسجد و صحن آن مشغول درس و بحث بودند. نماز ظهر و عصر به امامت

مرعشی و نماز مغرب و عشاء به امامت سید مهدی خرسان اقامه م یشد. وی پس از ورود به مسجد، پیش از تدریس، چند دقیقه‌ای می‌نشست؛ پس از درس نیز که از منبر پاییین می‌آمد،‌چند دقیقه‌ای می‌نشست و سپس به خانه می‌رفت.

مدرسه‌ای دیگر

در ضلع شمالی مسجد شیخ، مدرسهای وجود دارد که آن هم به نام شیخ انصاری

معروف است و تعدادی از طلاب علوم دینی در آن ساکنند. در بازدیدی که از هر دو مکان

به عمل آمد، معلوم شد مسجد شیخ به تازگی بازسازی و تعمیر شده است و با فر شهای

ایرانی زیبا مفروش شده است. یکی از طلاب پاکستانی ساکن در مدرسه م یگفت: این

بازسازی و امکانات در پی عنایت ویژه مقام معظم رهبری حضرت آیةالله خامن های انجام

گرفته است.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله مسجد شیخ انصاری در نجف، عبدالرحیم اباذری، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هفتم، تابستان ۱۳۹۰، ص۱۰۴ است.

• اقلیم خاطرات، فاطمه طباطبایی، نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی،
• خاطرات حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد فاضل استرآبادی، محمد فاضل استرآبادی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۷ش.
• ماضی النجف و حاضرها، آل باقر محبوبه، دارالاضواء، بیروت، ۱۴۰۶ق.
• خاطرات شیخ محمد سمامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،
• خاطرات آیةالله شیخ علی آل اسحاق،