آیه ۲۰۰ سوره بقره

متن و ترجمه

﴿

فَإِذَا قَضَيْتُمْ مَنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرًا فَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا وَمَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ

پس هنگامی که مناسک [حجّتان] را انجام دادید، پس خدا را آن گونه که پدرانتان را یاد می کنید یا بهتر و بیشتر از آن یاد کنید. پس گروهی از مردم [کوتاه فکر] می گویند: پروردگارا! به ما در دنیا [کالای زندگی] عطا کن. و آنان را در آخرت هیچ بهره‌ای نیست.

﴾

شرح واژگان

واژه «قضاء» در اصل به چندین معنا مانند حتمى شدن، فارغ شدن، به اتمام رساندن و ادا نمودن آمده است، كه در حقيقت همه آنها به «تمام نمودن كار» باز مى‌گردد. به باور طبرسی، مفسّر شیعه، این واژه در قرآن به چند معنا به كار رفته است؛ که یکی از آنها معنای فارغ شدن از كار در آیه ﴿فَإِذٰا قَضَيْتُمُ الصَّلاٰةَ فَاذْكُرُوا اللّٰهَ ﴾ است.

«خلاق» به معنای نصيب، حظ و صلاح است. برخی از لغت‌شناسان گفته‌اند خلاق به معناى حظ فراوان از خير است.

اين واژه در قرآن، تنها درباره نصيب در قيامت به كار رفته است. راغب اصفهان، لغت‌شناس قرآنی، اين واژه را به فضيلت اكتسابى از اخلاق معنا کرده است. به باور برخی، این معنا به معنای نصیب در قیامت بازمی‌گردد.

محتوا

آیه ۲۰۰ سوره بقره، اشاره‌ای كوتاه به برنامه بعد از انجام مناسك حج دارد، كه در قالب ذكر خدا به آن سفارش می‌کند.

حج و ياد خدا

واژه «ذكر» در زبان عربی و قرآن، شامل ذكر قلبى و ذکر زبانی مى‌شود. در قرآن شش بار به ذکر خدا هنگام مناسک حج و در این آیه به ذکر خدا پس از مناسک حج سفارش شده است. این شمار از سفارش به ذکر خدا را هشداری به زائر خانه خدا دانسته‌اند که در آن زمان از یاد خدا غافل نشود.

درباره مراد ذکر در این آیه دو دیدگاه کلی وجود دارد:

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه تفسیر آیات حج، محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش. است.

مجمع البيان فى تفسير القرآن، فضل بن حسن طبرسى، قم، کتابخانه مرعشى نجفى، ١۴٠٣ق.

المصباح المنير، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق.

مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، تحقيق صفوان عدنان داوودى، بيروت، دارالسامية، ١۴١٢ق.