بازسازی مسجدالنبی (دوره عباسی)

بازسازی مسجدالنبی (دوره عباسی)، توسعه مسجد در این دوره تنها در زمان مهدی صورت گرفت. در زمان دیگر خلفای عباسی تعمیرات و تغییرات جزئی در بنای مسجد ایجاد شد.

دوره منصور

در سال 140ه.756م، بر صحن مسجد سایبان قرار گرفت. در این دوره، والی مدینه حسن بن زید بن حسن بن علی(ع)، مرمر هایی که منبر روی آن قرار داشت را کند و از اطراف منبر تا کنار ستون‌ها را با مرمر مفروش کرد. این اتفاق در سال 151ه/767م صورت گرفت.

دوره هارون الرشید

ابی البحتری بن وهب بن رشد والی مدینه در این زمان، اصلاحاتی در سقف مسجد انجام داد. این اصلاحات در سقف جهت قبر نبوی بود. بین قبله و صحن سنگ مربعی شکلی قرار گرفت تا مانع نفوذ آب باران به داخل مسجد شود. جمادی الاول 193ه/ 809م زمان این اصلاحات ذکر شده است.

دوره مهدی

اطلاعات بیشتر: بازسازی مسجدالنبی (مهدی عباسی) در این دوره مساحت مسجدالنبی، بنا بر اقوال مختلف بین 53 تا 100 ذراع افزایش یافت. برای بازسازی در این زمان که تنها از سمت شمال مسجد صورت می‌گرفت، خانه‌های اطراف خریداری و به مسجد افزوده شد. از نکات قابل توجه در این بازسازی تخریب مقصوره اموی و جایگزین شدن مقصوره چوبی و نیز گشودن 24 در جدید برای مسجد بود.

تزیینات ساخت مسجد در این دوره رخام، مرمر و کاشی‌های معرق‌کاری شده بود. معماری بنا بر عهده عبدالله بن عاصم بن عمربن عبدالعزیز و عبدالملک بن شبیب غسانی از اهالی شام بود که پس از وفات ابن عاصم عبدالله بن موسی حمصی به جای وی به کار پرداخت.

دوره مأمون

در این دوره، در سال 302ه/18-817م، تعمیراتی در مسجد انجام شد.

دوره متوکل

در این دوره، ازاره‌ای(قسمتی از دیوار که از طاقچه تا کف زمین بود) از رخام به ارتفاع 1/75متر ساخته شد. سطح مسجد با با مرمر سفید پوشیده شد و برخی دیوارها ضمن مرمت با کاشی‌کاری معرق زینت یافت. ناظر این اصلاحات که در سال 7-246ه/ 61-860م صورت گرفت، اسحاق بن مسلمه بود.

دوره معتضد

در این دوره، در سال 282ه/895م، اصلاحاتی در بخشی از دیوار شرقی مسجد که مشرف بر صحن بود انجام گرفت.

دوره مقتفی

د ر این دوره، زمانی که قاسم بن مهنی(مهنا) حسینی والی مدینه بود، در سال 548ه/1153م، جمال الدین اصفهانی، وزیرزنگی مرمر دیوار خارجی قبر نبوی را بازسازی کرد. برخی منابع این بازسازی را پس ازاصلاح دیوار شرقی غرفه نبوی دانسته‌اند.

دوره المستنجد

در زمان این خلیفه، در سال 557ه/62-1161م، توسط نورالدین محمود زنگی، دیواره‌ای از سرب اطراف مقبره نبوی ساخته شد. برخی منابع نیز در این مورد تردید کرده‌اند.

دوره مستضیء

در این زمان، حسین بن ابی الهیجاء، داماد صالح طلائع بن رزیق وزیر، پوشش دیوار‌های خارجی قبر نبوی را با مرمر یا رخام کامل کرد.

دوره ناصر

در این دوره، در سال 576ه-81-1180م، گنبدی در وسط صحن برای حفظ ذخایری چون مصحف عثمانی و کتب دیگر ساخته شد. همچنین دیوار شرقی از مأذنه شمالی تا شرقی تا باب دیوار شرقی(قبل از باب النسا، ریطه) بازسازی و در سال 589ه/1193م پایان یافت.

دوره مستعصم

در این دوره مسجد دچار حریق شد. این اتفاق در اول رمضان سال 654ه/1256م رخ داد. بر اثر این آتش‌سوزی سقف، منبر، درها، خزائن و پنجره‌ها، مقصوره‌ها، پوشش حجره و کتاب‌ها سوختند. فقط گنبدی که در وسط صحن برای نگهداری ذخائر ساخته‌شده بود باقی‌ماند.

ستون‌ها نیز برجای ماند اما در اثر شدت آتش سرب داخل آنها ذوب شد. سقفی که بالای حجره قرارداشت بر بام خانه پیامبر افتاد و همه آن‌ها به درون حجره نبوی ریخته شدند.

در سال 655ه/1257 م تعمیر مسجد آغاز شد. در این بازسازی، مسجد از آثار حریق پاکسازی شد. سقف حجره نبوی و اطرا ف آن تا دیوار شرقی، تا باب جبرئیل و از جنوب تا دیوار قبله و از غرب تا منبر ساخته شد.

در سال 656ه/1258م با استیلاء مغول بر بغداد و پایان یافتن خلافت عباسیان در بغداد، کار بازسازی مسجد متوقف شد.

منابع

• تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ناجی محمدحسن القادر الانصاری، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر

• عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001

• مدینه منوره، تحولات عمرانی و میراث معماری، صالح لمعی مصطفی، ترجمه صدیقه وسمقی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1372