کاربر:Salar/صفحه تمرین۲
واجب
مفهوم‌شناسی
واجب یکی از احکام تکلیفی و در اصطلاح فقهی عملی است که انجام آن لازم بوده و هر مکلّفی موظّف است آن را انجام دهد. ترک واجب، گناه بوده و سبب توبیخ و عذاب الهی می‌شود مانند واجب بودن نماز و روزه.[۱]
احکام عملی دستورات و قوانینی درباره عبادات و معاملات است که وظیفه عملی مکلفان را تعیین می‌کند و از همین رو احکام تکلیفی نیز نامیده می‌شود. این احکام به پنج گروه تقسیم می‌شود و از همین رو به آنها احکام پنج‌گانه نیز گفته می‌شود: واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح.[۲]
اقسام واجب
واجب، از جهات گوناگون تقسیم‌بندی می‌شود که عبارت است از:
| نوع واجب | تعریف |
|---|---|
| عینی و کفایی | واجب عینی: عملی است که تمام مکلفین باید آن را انجام دهند و با انجام دادن عده‌ای از مکلفین، این حکم از دیگران ساقط نمی‌شود مانند نماز و روزه.
واجب کفایی: عملی است که با انجام برخی از مکلفان، از عهده دیگران ساقط می‌شود و انجام آن بر آنان واجب نیست مانند جهاد، امر به معروف و نهی از منکر. |
| تَعَبُّدی و تَوَصُّلی | واجب تعبدی: واجبی است كه برای انجام آن، باید قصد قربت به خداوند داشته باشیم و بدون چنين قصدی، تكليف از انسان ساقط نمی‌شود؛ مانند نماز، روزه، خمس و زكات.
واجب توصلی: واجبی است كه برای انجام آن، قصد قربت به خداوند نیاز نیست و بدون چنين قصدی هم تكليف از انسان ساقط می‌شود مانند ادای دین و شستن بدن و لباس براى نماز. |
| تعیینی و تخییری | واجب تعیینی: عمل معيّن و مشخّصى است كه مكلّف بايد همان عمل را انجام داده و نمی‌تواند به جای آن، کار دیگری را انجام دهد (جایگزینی ندارد) مانند نمازهاى روزانه، روزه ماه رمضان، خمس و زكات.
واجب تخییری: عملی است که در کنار آن دو یا چند عمل دیگر قرار داده شده است و تنها انجام يكى از آنها بر مكلّف واجب باشد، به طورى كه هر كدام از آنها را به انتخاب خودش انجام دهد تكليف از او ساقط مى‌شود؛ مانند تخيير در كفّاره روزه رمضان كه مکلف، مخيّر است بين دو ماه روزه يا اطعام شصت فقير يا آزاد كردن یک برده. |
| نفسی و غیری | واجب نفسی: عملی است كه به خاطر خودش واجب شده نه به خاطر عملی دیگر مانند نماز و حجّ.
واجب غیری: عملی است كه به خاطر واجب دیگری واجب شده است مانند وضو براى نماز يا تهيه گذرنامه و ساير وسايل سفر براى حج. |
| موقت و غیر موقت | واجب موقت: آن است كه از طرف شارع(خداوند) براى انجامش، زمان مشخصی تعيين شده باشد. واجب موقّت بر دو قسم است: ۱. مُوَسَّع؛ ۲. مُضَيَّق.[یادداشت ۱][۳] مانند نمازهاى روزانه(واجب موقّت مُوسَّع) و روزه ماه رمضان (واجب موقّت مُضيَّق).
واجب غیر موقت: آن است كه مربوط به زمان خاصّى نباشد، مانند: راستگويى و عدالت. |
| مطلق و مُقَیَّد | واجب مطلق: عملی است که واجب بودن آن وابسته به هیچ شرط و قیدی نیست و بيشتر واجبات نیز اين‌گونه‌اند مانند نماز نسبت به وضو و غسل، جواب سلام و روزه.
واجب مقید: آن است كه وجوبش علاوه بر شروط عمومى تكليف (مثل بلوغ و عقل)، شرط ديگرى نيز داشته باشد؛ مانند حجّ كه وجوب آن متوقّف و مشروط بر استطاعت است.[۴] |
احکام
پانوشت
- ↑ واجب موقت موسع عملی است که زمانی که برای آن قرار داده شده، بیش از مقدار زمانی است که جهت انجام دادن آن عمل نیاز دارد. مثل نمازهای روزانه. واجب موقت مضيق عملی است که زمانی که برای آن قرار داده شده، به اندازه زمانی است که برای انجام نیاز دارد. مثل روزه.
منابع
- آشنايى با ابواب فقه، محمد اسماعیل نوری، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- فرهنگ نامه اصول فقه، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.
///////////
- آداب الصلواة: روح الله موسوی خمینی، تهران، موسسه چاپ و نشر آثار امام خمینی،۱۳۷۴ش.