مقام نخل مریم (کربلا)

موقعیت

مقام نخل مریم یا نخلة مریم یا جذع النخلة، در حرم امام حسین(ع)، ديوار جنوبى بالاسر، رو به روی ضریح، به فاصله تقريبى دو متر از آن، در محل خواندن دو رکعت نماز زیارت قرار داشت. عضد الدوله نیز، در سفرنامه خود،‌ در سال ۱۲۸۴ق. نخل مریم را در «پيش روى مبارک و بالا سر مطهر» دانسته است.

بنا

این مقام، محرابی بود، که با سنگ‌های مرمر خالص زینت داده شده بود، به گونه‌ای که بیننده درآغاز می‌پنداشت جنس آن‌ها آینه است. در وسط این محراب سنگ سیاهی به شکل دایره با قطر نزدیک به ۴۰ سانتی‌متر قرار داشت. این سنگ در حفاری‌های حرم پیدا شده بود و برای تیمن در آن محل نصب شده بود. به گزارش برخی، در سال ۱۲۱۶ق. تاریخ بازسازی حرم که سلطان اویس جلائری انجام داده بود،‌ از روی دیوار برداشته شد و به جای آن سنگ مرمر معروف به نخل مریم نصب شد. بر پایه گزارشی در سال ۱۲۸۴ق. این سنگ سیاه، میان دو ستون باريك تراشيده به ارتفاع يك ذراع، نصب شده بود.

در دیوار، سنگ مرمری بود که این آیه روی آن نوشته شده بود: هُزّى اِلَيكِ بِجِزعِ النَّخلِ تُساقِط عَلَيكِ رَطباً جَنياً ندایی پس از به دنیا آمدن حضرت عیسی(ع) به حضرت مریم(س) گفت:‌ «تنه درخت را تکان بده تا خرمای تازه برایت بیافتد!» ناصرالدین شاه قاجار، در سال ۱۲۸۷ق. (۱۲۴۹ش)، در سفر خود به کربلا، دو نیم‌ستون کوچک از مرمر که سر گردی دارند و کمتر از یک ذراع درازا دارند، گزارش کرده است. وی از یک سنگ گرد، به رنگ سیاه مایل به قرمزی خبر داده است که گفته‌اند ۱۵سال پیش خودش از خراسان با زائران می‌غلتیده و تا این جا آمده است.

ناصرالدین شاه که در سال ۱۲۸۴ق. به کربلا رفت، درباره این سنگ که به دیوار نصب شده بود پرسید؛ گفتند: ‌۱۵ سال پیش، (سال ۱۲۷۲ق) خراسانی‌ها آوردند. سید سلمان هادی آل طعمه (ت.۱۳۵۴ق) گفته این سنگ را دیده است. این سنگ مرمر، دایره‌ای شکل بوده و بنا بر گزارشی در سال ۱۲۸۴ق. مردم بر این باور بودند که این سنگ بدون امداد بشر به آن آستان آمده است.

ساخت

محراب نخل مريم، به دستور سلطان اويس جلائرى (م.۷۷۴ق)، در ضمن دیگر بازسازی‌های او، در سال ۷۶۷ق. ساخته شد. تاریخ ساخت آن در همان محل نوشته شده و حتی پس از سال ۱۲۱۶ق. که وهابیان به کربلا یورش بردند باقی بود. هنگامی که عثمانیان حکومت را به دست گرفتد، آن تاریخ را برداشتند. به گزارش برخی، در سال ۱۲۱۶ق. تاریخ بازسازی حرم که سلطان اویس جلائری انجام داده بود،‌از روی دیوار برداشته شد و به جای آن سنگ مرمر معروف به نخل مریم نصب شد.

تخریب

در سال ١٣۶۶ق (١٩۴۶م) طاهر قیسی، برای نابودی مکان تاریخی نخل مریم بسیار پافشاری کرده، آن را از بین برد. او اهل سنت بوده و بر این باور بود که مردم نباید به این سنگ تبرک کنند. پیش از تخریب، مردم به این سنگ تبرک کرده، سپس به زیارت قبر حبیب بن مظاهر می‌رفتند.

مکان ولادت حضرت عیسی

بر پایه قرآن، حضرت مریم(س)، پس از این که به مکانی دور رفت، درد زایمان او را به سمت تنه درخت خرمایی کشاند. مریم(س) آرزو کرد کاش پیش از این می‌مرد و از فراموش‌شدگان می‌بود. حضرت عیسی(ع) به دنیا آمده، به امر خدا از زیر پای مریم(س) نهر آبی جاری شد و درخت خرما به بار نشست. در قرآن، به مکان دقیق ولادت حضرت عیسی(ع) اشاره نشده و تنها گفته شده مریم به مکانی دور کناره گرفت. روایات، در این‌باره گوناگون است؛ برخی از مکان‌های گفته شده عبارتند از: بیت لحم، کربلا در محل قبر امام حسین(ع) و صخره‌ای سفید در زمین براثا که محل مسجد براثای کنونی است.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله فصلنامه فرهنگ زیارت، است.

• تاریخ مرقد الحسین و العباس(ع)، سلمان هادی آل طعمه، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۱۶ق. سفرنامه عضد الملك به عتبات، علیرضا عضدالملك، موسسه پژوهشي و مطالعات فرهنگي، تهران، 1370ش.
• دائرة المعارف الحسینیة، تاریخ المراقد، الحسین و اهل بیته و انصاره، محمدصادق محمد کرباسی، المرکز الحسینی للدراسات، لندن، ۱۴۱۴ق.
• شهریار جاده‌ها، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، به کوشش محمدرضا عباسی، پرویز بدیعی، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران، ۱۳۷۲ش.