اعلام الکوفه (کتاب)

نویسنده

سید مُضَر الحُلو (ت.1952م/۱۳۳۰-۱۳۳۱ق) ، زاده بصره بوده و پنجمین و کوچکترین پسر سید جابر الحلو است. وی از دوران نوجوانی، مانند پدر به خطابه روی آورده و در اندک زمانی، یکی از منبری‌های معروف بصره شد. پس از مدتی، به کویت و سپس به سوریه مهاجرت کرده و در جوار آستان حضرت زینب(س) ساکن شده و کار خطابه و منبر را در آن کشور ادامه داد. وی کتاب دیگری با نام «البیان عما فی لسان المیزان؛ دراسة مقارنة بین الکتب الرجالیة الاربعة عند الامامیة و کتاب لسان المیزان لابن حجر العسقلانی» نیز نگاشته، که در قم، توسط مجمع الذخائر الاسلامیه به چاپ رسیده است. سید حسن امین تاریخ‌نگار (م.1423ق)، هنگامی که با خبر شد سید مضر الحلو، در حال تدوین کتاب اعلام الکوفه است، در نامه‌ای به تاریخ ۲۰۰۳/۳/۲۸ از تلاش‌های مؤلف تقدیر و تشکر کرده است.

ساختار

کتاب اعلام الکوفه، با نام کامل «اعلام الكوفة: موسوعة تعنی بتراجم اعلام الكوفة منذ تأسیسها سنة سبع عشرة للهجرة إلی نهایات القرن الرابع الهجری»، در ۹ جلد، بر اساس نام اشخاص و ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است. معرفی زنان سرشناس و کسانی که نامشان با لقب و کنیه آغاز می‌شود، در جلد هشتم درج شده و جلد نهم به فهرست‌ها اختصاص یافته است. برخی از سرگذشت‌ها در این کتاب، به اندازه یک سطر یا دو سطر است.

محتوا

این کتاب، به معرفی سرشناسان و محدثان کوفه، از آغاز پایه‌گذاری این شهر در سال ۱۷ قمری، تا پایان سده چهارم قمری پرداخته است. افراد معرفی شده، شامل کسانی که مدتی در کوفه ساکن شده‌اند نیز شده و در انتخاب آنها، مذهب، دخالتی نداشته است؛ از این رو، به سرشناسان اهل سنت نیز پرداخته شده است.

در این کتاب، از ۱۱۹ زن نیز نام برده شده و در مجموع، زندگی‌نامه ۶۳۴۶ تن آمده است. گروه‌هایی که سرگذشت آنها در این کتاب آمده، عبارتند از: صحابه، تابعین، عالمان و محدثان، مفسران، مورخان، نویسندگان، شاعران و ادیبان، نحوی‌ها و صرفی‌ها، قاریان، طبیبان، خوانندگان، قاضیان، خلفا و والیان. درون‌مایه کتاب به ترتیب فهرست به این شرح است:

مقدمه؛ که در ۱۴ صفحه و بسیار کوتاه به تاریخ کوفه و نقش آن در رونق فرهنگی و اجتماعی شیعیان پرداخته است.

جلد نخست؛ دارای سرگذشت ۷۵۸ شخصیت بوده، که نام آن‌ها با «آ-الف، همزه و باء» آغاز شده است. این جلد با معرفی «آدم بن ابی ایاس»، از محدثان اهل سنت آغاز شده و به زندگی‌نامه سرشناسان شیعه مانند احمد بن الازهر، اویس قرنی، برید بن ابی‌زیاد و برید بن معاویه پرداخته است.

جلد دوم؛ شامل زندگی‌نامه 961 شخصیت بوده، که نام آن‌ها با «تاء، ثاء، جیم و حاء» آغاز شده است. برخی از آنها عبارتند از: حریز بن عبدالله، حبشی بن جناده، مجدالدین حسن بن حسین و حسن بن سعید.

جلد سوم؛ دارای سرگذشت 807 شخصیت بوده، که نام آنها با «خاء، راء، زاء و سین» آغاز شده است. برخی از آنها عبارتند از: خباب بن ارت، داود بن سلیمان، زید بن ارقم و سعید بن عبدالله حنفی.

جلد چهارم؛ شامل معرفی ۱۰۲۳ فرد بوده، که نام آنها با «شین، صاد، ضاد، طاء و ظاء» آغاز شده است. برخی از آنها عبارتند از: طارق بن زیاد،‌ طارق بن عبدالله و عبدالهه بن عمرو بن کبشه نهدی.

جلد پنجم؛ شامل سرگذشت ۱۰۸۲ شخصیت بوده، که نام آنها با «عین» آغاز شده است؛ مانند عمارة بن صلخب ازدی و عمر بن ابراهیم.

جلد ششم؛ دارای زندگی‌نامه 930 نفر بوده، که نام آنها با «غین، فاء، قاف، کاف، لام و میم» آغاز شده است؛ مانند فضال بن حسن، فضیل بن غزوان، قاسم بن حبیب، محمد بن احمد بن ابراهیم و محمد بن عبدالحمید.

جلد هفتم؛ شامل سرگذشت 1104 شخصیت بوده، که نام آنها با «میم، نون، هاء و واو» آغاز شده است؛ مانند مشمعل بن سعد، نوف بن فضاله و هند بن عمرو.

جلد هشتم؛ دارای زندگی‌نامه ۲۸۰ شخصیت بوده، که نام آنها با حرف «یاء» و ۴۱۵ فرد که نام آنها با کنیه و لقب آغاز شده است؛ مانند یحیی بن عبدالحمید. در این جلد، سرگذشت ۱۱۹ زن سرشناس کوفی نیز آمده است؛ مانند آمنه بنت الشرّید و عمره بنت نعمان.

جلد نهم؛ که به فهرست‌ها اختصاص یافته است.

چاپ

این کتاب، در قطع وزیری، در نه جلد، توسط انتشارات دارالمورخ العربی، در بیروت، در سال 1435ق. (2014م/1393ش) به چاپ رسیده است.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله معرفی بزرگان کوفه در کتاب «اعلام الکوفة»، علی احمدی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره بیست و دوم، بهار ۱۳۹۴، ص۱۷۵ است.

• اعلام فی دایره الضوء: الوجیه السید مضر الحلو، مجلة الموسم، العددان ۵۷ و ۵۸، ۱۴۲۷ق.
• worldcat