قبر ابراهیم مجاب
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| کاربری | زیارتگاه |
| مکان | آستان مقدس امام حسین(ع) |
| معماری | |
| بازسازی | ساخت ضریح نقره‌ای توسط هنرمندان ایرانی و نصب آن در سال ۱۳۹۲ ه. ش |
قبر ابراهیم مجاب، در رواقی به نام خود وی، در حرم امام حسین(ع) در کربلا، در کشور عراق واقع شده است.
سیدابراهیم مجاب از نوادگان موسی بن جعفر(ع)، اولین کسی است که در کربلا ساکن شد. هرچند در لقب و نسب و محل دفن او دیدگاه‌های متفاوتی بیان شده اما بیشتر علمای انساب، به سکونت و وفات ابراهیم مجاب در حائر حسینی، اعتراف دارند.
قبر وی در رواقی قرار دارد که در گذشته یکی از صحن‌های حرم امام حسین(ع) بوده و مقابر علویین نام داشت. از این رواق، دو در به صحن گشوده می‌شود. ضریح قبلی این قبر از جنس فولاد بود ولی امروزه ضریحی از جنس نقره، ساخت هنرمندان ایرانی بر روی قبر نصب است.
ابراهیم بن مجاب
ابراهیم بن محمد بن امام موسی کاظم(ع)، مکنا به ابومحمد،[۱] ملقب به تاج‌الدین[۲] و مجاب[۳] و مشهور به ضرّیر،[۴] مکفوف[۵] و کوفی[۶] است. بدان علت که ایشان در آخر عمر، نابینا و زمین‌گیر شد، به ضریر و مکفوف، مشهور گشت.[۷]
از وی به عنوان سیدی جلیل‌القدر، عظیم‌الشان و بزرگوار یاد شده است. او نخستین علوی است که در سال 247 ه. ق، پس از مرگ متوکل عباسی، از کوفه به کربلا آمد و آنجا سکونت گزید.[۸] در آن دوران، محمد منتصر، پسر متوکل، امور خلافت را در دست گرفته بود. او از آنچه متوکل بر علویان روا داشته بود، اندوهگین و آزرده خاطر شده بود. از این‌رو به علویان اجازه داد تا قبر امام حسین(ع) را زیارت کنند. در این دوران بود که سید ابراهیم، مرقد امام را زیارت کرد و به هنگام زیارت، رو به مرقد امام(ع) با عبارت «السلام علیک یا جدّاه» سلام کرد و از درون ضریح، با عبارت «و علیک السلام یا ولدی» پاسخ شنید و از همین رو، به «مُجاب» شهرت یافت.[۹]
دیدگاه‌ها در محل دفن ابراهیم
با وجود آنکه بیشتر علمای انساب، به سکونت و وفات ابراهیم مجاب در حائر حسنی، اعتراف دارند، برخی از پژوهشگران، در محل دفن او تردید نموده‌اند که در اینجا، به آن اشاره می‌کنیم.
دفن ابراهیم در ایران
بیهقی قائل است که ابراهیم مجاب، در سال 285 ه. ق، به نیشابور رفته و در آنجا، حدیث نقل نموده است.[۱۰] بر همین اساس، برخی تصور کرده‌اند که پس از شهادت امام رضا(ع)، سید ابراهیم مجاب با پدر و برخی دیگر از پسرعموهایش، به همراه عمویشان احمد بن موسی(ع)، به ایران سفر کرده و پس از درگیری با حاکم شیراز، نابینا شده و فرار کرده است و به سختی، با گذشتن از سرزمین‌های زیادی، (برخی آمل و شیراز و نیشابور را ذکر می‌کنند.) به کوفه رسیده و در آنجا ساکن شده است.[۱۱] اما برخی بر اساس مدارک ضعیف متاخر قائل‌اند که او در شیراز وفات کرده و کنار پدرش، محمد عابد، دفن شده است.[۱۲]
عده‌ای دیگر نیز معتقدند که او به طبرستان گریخت و در شهر آمل، از دنیا رفت که به ابوجواب (منظور همان مجاب است که با تصحیف به ابوجواب شهرت پیدا کرده است.) شهرت دارد.[۱۳]
رد دفن ابراهیم در ایران
ادعای حضور ابراهیم مجاب در ایران، از اساس مردود است، زیرا بیهقی، تاریخ حضور او را در نیشابور، سال 285 ه. ق نوشته است، درحالی‌که به گفته دیگر مورخان، او در سال 248 ه. ق، در حائر حسینی ساکن شده و در همانجا، وفات یافته و دفن شده است.[۱۴]
دفن ابراهیم در کربلا
سیدمحمدکاظم یمانی موسوی تصریح دارد که او در مشهد امام حسین(ع) مدفون است.[۱۵]
سیدحسین صدر در کتاب «نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین» آورده است:[۱۶] «تا آنجا که من اطلاع دارم، خاندان ابراهیم مجاب، نخستین کسانی بودند که در کربلا سکونت کردند و تاکنون کسی را نیافته‌ام که پیش از آنان در کربلا ساکن شده باشد».
خلط در برخی پژوهش‌ها
متاسفانه در برخی از منابع متاخر، سید ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد بن امام موسی کاظم(ع)، با ابراهیم المرتضی فرزند امام کاظم(ع) خلط شده و برخی پژوهشگران، این دو را با یکدیگر، اشتباه گرفته‌اند.
علامه حرزالدین، نخستین پژوهشگر متاخری است که این اشتباه را مرتکب شده و نوشته است:[۱۷]
ابراهیم اصغر، ملقب به مرتضی و مجاب، فرزند امام موسی کاظم(ع) است که مادرش، ام‌ولد نوبیه بود و «نحیله» نام داشت و در جانب شرقی بغداد وفات نمود و بدن او را به حائر حسینی منتقل کردند. مرقد او در حائر حسینی در کربلای مقدسه، پشت قبر جدش، امام حسین(ع) در زاویه رواق، در جهت شمال غربی است. روی قبر، ضریح مشبکی قرار دارد که آن را زیارت می‌کنند و به سید ابراهیم مجاب، معروف است.
گویا این اشتباه به علت هم‌نام بودن ابراهیم مجاب با ابراهیم مرتضی و اتصال نسبشان به امام موسی کاظم(ع) و اتصاف هر دو به زهد و تقوا بوده است. از طرفی، حرزالدین، این مطلب را از سید بحرالعلوم نقل می‌کند، زیرا او نیز می‌نویسد: «ابراهیم مجاب، صاحب ابوالسرایا است».[۱۸] این اشتباه آشکاری است؛ زیرا صاحب ابوالسرایا، ابراهیم مرتضی، فرزند امام هفتم(ع) است.
مامقانی نیز همین اشتباه را تکرار می‌کند و می‌گوید:[۱۹]
بنا به تصریح علمای انساب، امام موسی کاظم(ع) دو فرزند به نام ابراهیم داشته است که یکی، ابراهیم اکبر و دومی ابراهیم اصغر بوده‌اند. در عمدة الطالب برای آن حضرت، 23 فرزند ذکر شده است. پنج نفر از آنان را نام می‌برد که فرزند نداشته‌اند و اختلافی دراین‌باره نیست. سه نفر را نیز نام می‌برد که فرزند دختر از خود بر جای نگذاشته‌اند و پنج تن دیگر، فرزندانی داشته‌اند که درباره آنان اختلاف است و از جمله آنان، ابراهیم اکبر است. ده نفر از آنان نیز فرزندانی داشته‌اند که درباره آنان اختلافی نیست و از جمله آنان، یکی ابراهیم اصغر است که لقب او مرتضی و مادرش، کنیزی اهل نوبه، به نام نجیه بوده است و این ابراهیم، فرزندان بسیاری داشته و قبرش در رواق سیدالشهدا(ع) است و سیدرضی و سیدمرتضی از نسل وی‌اند.
مامقانی در جای دیگری از کتاب خود، به این موضوع اشاره می‌کند و سپس اشتباه خود را این‌گونه تصحیح می‌کند:[۲۰]
برخی معتقدند قبری که در گوشه شمال غربی رواق حرم مطهر امام حسین(ع) است، قبر ابراهیم اصغر، جد سیدرضی و سیدمرتضی است. ولی با بررسی دقیق، مشخص شد که قبر مذکور، متعلق به ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد، فرزند امام موسی کاظم(ع) است و افراد زیادی به این موضوع، اشاره کرده‌اند.
موقعیت آرامگاه
آرامگاه این سید، در قسمت شمال غربی، در رواقی به نام خود وی، در آستان مقدس امام حسین(ع) واقع شده است. از این رواق، دو در به صحن مطهر گشوده می‌شود که یکی، باب حبیب بن مظاهر است و در گذشته دارای کفشداری بوده متعلق به آل شریح و دیگری، «باب سید ابراهیم مجاب» است که کفشداری آن، به سید جعفر فرزند سید حسن، فرزند سید جعفر آل طعمه تعلق داشت. برای این رواق، درِ سومی هم به در مقابل باب سلطانیه، گشوده شده که کفشداری متعلق به سید‌هادی محمد مصطفی آل طعمه، در آن واقع است.[۲۱]
در گذشته این رواق، یکی از صحن‌های حرم مطهر امام حسین(ع) بود و مقابر علویین نام داشت.[۲۲] اما بعدها بر اثر توسعه حرم مطهر که مقداری به مساحت بناهای حرم افزوده شد، مرقد سید ابراهیم مجاب، در رواق غربی حرم قرار گرفت و چون این رواق، بزرگ شد، قبر سید ابراهیم مجاب، در شمال رواق مذکور واقع گشت.[۲۳]
ضریح مرقد
روی مرقد سید ابراهیم، صندوقی از چوب ساج مرغوب قرار داشت و ضریحی از فولاد سبز، از آن محافظت می‌کرد. چندی پیش، ضریحی از برنز، جایگزین ضریح قبلی شد.[۲۴] امروزه ضریح نقره‌ای زیبایی ساخت هنرمندان ایرانی بر روی قبر نصب است که به آن اشاره خواهد شد.
هنرمندان اراکی، پروژه ساخت ضریح جدید سید ابراهیم مجاب را از ابتدای سال 1390 ه. ش آغاز کردند و آن را در ششم اسفند سال 1392 ه. ش، جهت نصب به عتبات عالیات فرستادند و از روز هجدهم فروردین سال 93 کار نصب آن به مدت دوازده روز انجام شد و هم زمان با میلاد با سعادت حضرت زهرا(س) رونمایی شد.
این ضریح، از دو سازه تشکیل شده که سازه نخست آن، شامل بدنه اصلی می‌باشد و از چوب طراحی شده است که آن را استاد محمد نوری، گره‌چینی کرده است. بخش دوم ضریح، از مس و طلا می‌باشد که قلم‌زنی روی آن را استاد محمد مهدی باباخانی انجام داده است. طول و عرض ضریح، 3* 20/ 1 متر و ارتفاع آن، سه متر است و دارای نه پنجره و یک درِ طلایی است. برای ساخت این ضریح، پنجاه کیلوگرم طلا، 1150 کیلوگرم نقره و سیصد کیلوگرم مس، به کار رفته است.[۲۵]
دفن‌شدگان در جوار ابراهیم مجاب
مکان کنونی، به عنوان «تربة العلویین» یا مقابر علویان، مشهور است[۲۶] و جمعی از سادات و علما، در این مکان آرمیده‌اند. از دفن شدگان مشهور در این مکان، می‌توان از شخصیت‌های زیر نام برد:[۲۷]
- ابواحمد حسین موسوی: پدر سیدرضی و سیدمرتضی است که در ادامه به تفصیل بیشتری درباره وی سخن خواهیم گفت.
- سیدعبدالله بحرانی: صاحب کتاب‌های گرانسنگی، چون الافاضات الحسینیه و شرح مختصر النافع محقق حلی در فقه.
- سیدمحسن بن عبدالله بحرانی: او تقریرات درس استاد خود شیخ خلف بن عسکر را نوشته است.
- سیدمحمد بن سیدمحسن بحرانی: او دارای تالیفاتی، از جمله الفصول البهیه فی بعض اخبار الحجج المرضیه و هدایة العباد (در فقه) است.
- سیدمحمد زینی حسنی: از علما و شعرا.
- سیدمحمدمهدی سید سلیمان آل طعمه: از سادات آل طعمه و از نوادگان ابراهیم مجاب.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ تحفة الازهار، ج3، ص280؛ الشجرة الطیبة، ص25؛ الکواکب المنتشرة، ج1، ص70.
- ↑ الشجرة الطیبة، ص25؛ المشاهد المشرفة، ج1، ص63.
- ↑ عمدة الطالب، ص263؛ النفحة العنبریة، الیمانی الموسوی، ص90؛ مناهل الضرب، الاعرجی النجفی، ص474؛ الاساس لانساب الناس، السید حسین ابوسعیدة، ص205؛ الدر المنثور، الاعرجی النجفی، ص228.
- ↑ المجدی، ص313؛ الشجرة المبارکة، ص103؛ النفحة العنبریة، ص90.
- ↑ الشجرة الطیبة، ص25.
- ↑ المجدی، ص313؛ الشجرة المبارکة، ص103.
- ↑ انجاز العدات، محمد رحمتی، ص115.
- ↑ المشاهد المشرفة، السید حسین ابوسعیدة، ج1، ص63.
- ↑ کربلا و حرم‌های مطهر، ص158.
- ↑ لباب الانساب، ج2، ص716.
- ↑ مرقدها و مکان‌های زیارتی کربلا، ص100.
- ↑ دانشنامه بقاع و اماکن متبرکه، فقیه بحرالعلوم، ج1، ص184 و 185.
- ↑ همان، ج1، ص99 و 100.
- ↑ المشاهد المشرّفة، ج1، ص63؛ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلاء، ص122.
- ↑ النفحة العنبریة، 90.
- ↑ نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین، ص21.
- ↑ مراقد المعارف، ج1، ص42.
- ↑ نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین، ص21.
- ↑ تنقیح المقال فی علم الرجال، ج4، ص412.
- ↑ تنقیح المقال فی علم الرجال، ج4، ص49.
- ↑ کربلا و حرم‌های مطهر، ص158 و 159.
- ↑ الشجرة الطیبة، ص25.
- ↑ کربلا و حرم‌های مطهر، ص158.
- ↑ مراقد المعارف، ج1، ص42؛ معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص26.
- ↑ سایت خبری تحلیلی بولتن، تاریخ 13 اسفند 1391، کد خبر: 128532.
- ↑ منار الهدی فی الانساب، ص26.
- ↑ کربلا و حرم‌های مطهر، ص159.
منابع
- تحفة الازهار و زلال الانهار في نسب ابناء الائمة الاطهار: ضامن بن شدقم الحسيني المدني، چاپ ا، تهران، ميراث مكتوب، ١٣٧٨ه. ش.
- الشجرة الطيبة في ارض المخصبة: سيد فاضل موسوي خلخالي‌زاده، قم، چاپ صدر، ١۴١۴ه. ق.
- المشاهد المشرفة: السيد حسين ابوسعيدة، ط ١، بيروت، مؤسسة البلاغ، ١۴٣٣ه. ق - ٢٠١٢م.
- عمدة الطالب في انساب آل ابي‌طالب: جمال‌الدين احمد بن علي الحسيني (ابن عنبة)، لجنة احياء تراث، بيروت، منشورات دارالكتب الحياة، بي‌تا.
- النفحة العنبرية في أنساب خير البرية: محمدكاظم اليماني الموسوي، تحقيق: السيد مهدي الرجائي، ط ١، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ه. ق - ١٣٧٧ه. ش.
- مناهل الضرب في انساب العرب: سيد جعفر الاعرجي النجفي الحسيني، قم، مكتبة آيت‌الله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ه. ق.
- الاساس لأنساب الناس: السيد جعفر الاعرجي، تحقيق: السيد حسين ابوسعيدة الموسوي، ط ١، قم، مؤسسة عاشوراء، ١۴٢٧ه. ق.
- الدر المنثور في انساب المعارف والصدور: السيد جعفر الاعرجي، تحقيق: السيد حسين ابوسعيدة الموسوي، قم، مؤسسة عاشوراء، ١۴٢٧ه. ق.
- المجدي في انساب الطالبيين: علي بن محمد العلوي العمري، تحقيق: احمد المهدوي الدامغاني، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي العامة، ١۴٢٢ه. ق - ١٣٨٠ه. ش.
- الشجرة المباركة في انساب الطالبية: فخرالدين الرازي، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ه. ق.
- انجاز العدات في احوال السادات: محمد رحمتي،١۴٢٠ه. ق - ١٣٧٨ه. ش.
- كربلا و حرم‌هاى مطهر: سلمان هادى آل طعمه، ترجمه: حسين صابرى، چاپ اول، مشعر، ١٣٧٨ه. ش.
- لباب الانساب والالقاب والاعقاب: ابوالحسن على بن زيد بيهقى (ابن فندق)، قم، كتابخانه آيت‌الله العظمى مرعشى نجفى، ١۴١٠ه. ق.
- الشجرة المباركة في انساب الطالبية: فخرالدين الرازي، ط ٢، قم، مكتبة آيةالله العظمي المرعشي النجفي، ١۴١٩ه. ق.
- مرقدها و مكان‌هاى زيارتى كربلا: عبدالامير قريشى، ترجمه: احسان مقدس، چاپ ١، تهران، مشعر، ١٣٩١ه. ش.
- دانشنامه جامع بقاع و اماكن متبركه: محمد مهدى فقيه بحرالعلوم، منتشر نشده.
- بغية النبلاء في تاريخ كربلاء: عبدالحسين الكليدار آل طعمة، بغداد، مطبعة الارشاد، ١٩۶۶م.
- نزهة اهل الحرمين في عمارة المشهدين: السيد حسن الصدر الكاظمي، تحقيق: السيد مهدي الرجائي، ط ١، قم، مكتبة سماحة آيةالله العظمي المرعشي النجفي الكبري، ١۴٣١ه. ق - ٢٠١٠م- ١٣٨٨ه. ش.
- مراقد المعارف: محمد حرزالدين، تحقيق: محمدحسين حرزالدين، قم، سعيد بن جبير، ٢٠٠٧م.
- تنقيح المقال في علم الرجال: عبدالله المامقاني، تحقيق و استدراك: محيي‌الدين المامقاني، ط ١، قم، مؤسسة آل البيت(ع) لإحياء التراث، ١۴٢۶ه. ق.
- معجم المراقد والمزارات في العراق: ثامر عبدالحسن العامري، (لا م)، (لا ن)، (لا ت).