دعا

دعا: از مستحبات در حج و حرمين

دعا در لغت به معناي صدا زدن، متمايل شدن،^[۱] کمک خواستن،^[۲]حاجت طلبيدن وگاه مطلق خواندن آمده است.^[۳] در اصطلاح به درخواست خير از خداوند گفته مي شود^[۴].

تشويق به دعا و اشاره به جايگاه و اهميت آن در قرآن آمده است. گاه مومنان به دعاي آشکار و نهان توصيه شده اند.(اعراف آيه ۵۵)گاه (نک:غافر آيه ۶۰) دعا به عنوان عبادت و ترک دعا به عنوان تکبر و استکبار در برابر خدا معرفي شده و به تارک دعا، وعده ي عذاب ابدي داده شده است.^[۵] در پاره اي از آيات، دعا ارزش دهنده به انسان بيان شده است. (فرقان آيه ۷۷) در آيات متعدد، استجابت دعا تضمين شده است.^[۶] (مثلا نک: بقره آيه ۱۸۶)

در احاديث نيز در بيان اهميت و جايگاه دعا، تعابير بسياري به کار رفته است از جمله گاه دعا به اصل عبادت تعبير شده است.^[۷]

افزون بر اين، طبق روايات، دعا در برخي مکانهاي حرمين استجابت مي يابد از اين رو شماري از نويسندگان، آثاري در اين خصوص نوشته اند. از جمله اين افراد، عبدالملک بن حسين عصامي شافعي(۱۰۴۹-۱۱۱۱ق) است که رساله اي با عنوان منظومه في الاماکن التي يستجاب فيها الدعاء بمکه و حواليها نوشته است و برخي ديگر، منظومه او را شرح کرده و افزون بر آن، مکان هاي ديگري از حرمين را ياد کرده اند.^[۸] نام بردن از مکان هاي استجابت دعا يکي از مباحث مورد توجه نويسندگان کتب زيارت و منابع تاريخي در باره حرمين است.^[۹]

دعا به عنوان فعلي مستحب، در زمان ها و مکان هاي خاص انجام مي گيرد و در برخي جاها و وقت هاارزش بيشتري دارد و استحبابش افزونتر است. در مناسک حج و عمره ، خواندن برخي دعاها مستحب است.از جمله به اين موارد مي توان اشاره کرد: هنگام پوشيدن لباس احرام،^[۱۰]هنگام ورود به حرم،^[۱۱] هنگام ورود به مسجد الحرام،^[۱۲] هنگام ايستادن روبروي کعبه^[۱۳]، وقت ايستادن در محاذات حجر الاسود،^[۱۴] در حال طواف^[۱۵]، هنگام واقع شدن بين رکن يماني و حجرالاسود^[۱۶] ، هنگام قرار گرفتن در مقابل ناودان کعبه،^[۱۷]در شوط هفتم هنگام رسيدن به مستجار،^[۱۸] بعد از نماز طواف در پشت مقام،^[۱۹] بعد از نماز طواف،^[۲۰] قبل از سعي،^[۲۱] به هنگام پايين آمدن از پله چهارم صفا،^[۲۲]هنگام رسيدن به ميانه مسعي،^[۲۳] بعد از عبور از بازار عطاران (پايان چراغ سبز) و قطع هروله،^[۲۴]در مروه،^[۲۵] در روز ترويه،^[۲۶] بعد از احرام در مکه و حرکت بسوي مني،^[۲۷] هنگام ورود به مني،^[۲۸]در شب عرفه در مني،^[۲۹] روز عرفه^[۳۰]و در عصر روز عرفه^[۳۱] که از دعاهاي مشهور اين روز، دعاي امام حسين(ع)^[۳۲] و دعاي ۴۷ صحيفه سجاديه است.^[۳۳] بعد از غروب آفتاب وقت افاضه از عرفات^[۳۴]، هنگام ورود به مشعر^[۳۵]، بعد از نماز صبح در مشعر،^[۳۶] هنگام عبور از وادي محسر،^[۳۷] هنگام رمي جمره عقبه،^[۳۸] هنگام برگشت به محل استقرار خود (چادرهاي مني)،^[۳۹] هنگام قرباني،^[۴۰] هنگام حلق،^[۴۱]هنگام طواف وداع^[۴۲]،هنگام وداع با خانه خدا در ملتزم.^[۴۳]

پانویس

↑ لسان العرب، ج۱۴، ص۲۵۷((دعا)).
↑ لسان العرب ج۱۴ ،ص۲۵۷ ، تاج العروس ج۱۹، ص۴۰۵((دعا)).
↑ قاموس قرآن: ج۲، ص۳۴۴، لسان العرب ج۱۴ ،ص۲۵۷ ((دعا)).
↑ المصباح المنير ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵.
↑ . الکافي ج۲، ص۴۶۶ ؛ دعائم الاسلام ج۱ ، ص۱۶۶
↑ من لا يحضره الفقيه، ج۱، ص۵۲۶.
↑ الدعوات، ص۱۸؛ ارشاد القلوب ،ج۱، ص۱۴۸؛ وسائل الشيعه، ج۷، ص۲۷.
↑ التاريخ و المورخون بمکه ص۳۶۶-۳۶۷؛ تهنئه اهل الاسلام بتجديد بيت الله الحرام ص۳۱۰
↑ نک: اثاره الترغيب ج۱ ص۱۷۹؛ التاريخ القويم ج۱ ص۳۷۸؛بقيع الغرقد ص۷۴، ۲۹۱
↑ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۲۷؛ مناسک الحج، ص۱۹۳.
↑ لوامع صاحبقراني، ج۸، ص۳۸۵.
↑ المقنعه، ص۳۹۹، تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۰۰.
↑ الکافي، ج۴، ص۴۰۱؛ المقنعه، ص۴۰۰.
↑ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۱؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۰۲.
↑ مصباح المتهجد، ص۶۸۰؛ مناسک حج، محشي، ص۳۵۹.
↑ الکافي، ج۴، ص۴۰۷؛ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۲
↑ المقنع، ص۲۵۶-۲۵۷؛مناسک حج، محشي، ص۳۶۰.
↑ لوامع صاحبقراني، ج۸، ص۴۰۱.
↑ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۴؛ روضه المتقين، ج۵، ص۲۵۴.
↑ مناهج الاخيار، ج۳، ص۴۹۶؛ وسائل الشيعه، ج۱۳، ص۴۳۹.
↑ المحاسن، ج۲، ص۵۷۴؛ الکافي، ج۴، ص۴۳۵.
↑ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۶؛ روضه المتقين، ج۵، ص۲۶۲- ۲۶۳.
↑ روضه المتقين، ج۵، ص۲۶۲- ۲۶۳.
↑ المقنع ، ص۲۵۹؛ مناسک حج، محشي، ص۴۴۵.
↑ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۶؛ المقنع ، ص۲۵۹.
↑ الکافي، ج۴، ص۴۵۴؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۷۷.
↑ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۹؛ المقنعه، ص۴۰۷.
↑ المقنعه، ص۴۰۷، مناسک حج، محشي، ص۴۳۶.
↑ اقبال الاعمال ج۲، ص۴۹؛ زاد المعاد، ج۲، ص۲۳۶-۲۳۸.
↑ المقنعه ، ص۴۱۱؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۸۲.
↑ صحيح ابن خزيمه، ج۴، ص۲۶۴.
↑ اقبال الاعمال، ج۲، ص۷۴؛ بلد الامين، ص۲۵۱.
↑ اقبال جديد ج۲، ص۸۸؛ المصباح کفعمي، ص۶۷۱.
↑ . تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۸۷؛ هدايه الامه، ج۵، ص۳۶۳.
↑ تبيين الحقايق، ج۲، ص۲۷؛ مجمع الانهر، ج۱، ص۴۱۰.
↑ الکافي، ج۴، ص۴۶۹؛ المقنعه، ص۴۱۶؛ المهذب، ج۱، ص۲۵۳.
↑ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۴۶۸؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۹۳؛ مصباح المتهجد، ص۷۰۰.
↑ فقه الرضا، ص۲۲۵؛ الکافي، ج۴، ص۴۷۹؛ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۴۸.
↑ الفقه علي المذاهب الاربعه، ج۱، ص۸۸۶؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۹۸؛ منتهي المطلب، ج۱۱، ص۱۳۰.
↑ فقه الرضا، ص۲۲۴؛ الکافي، ج۴، ص۴۹۸؛ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۰۴.
↑ السرائر الحاوي، ج۱، ص۶۰۱؛ منتهي المطلب، ج۱۱، ص۳۳۸.
↑ الکافي، ج۴، ص۵۳۱؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۲۸۰؛ المهذب ابن البراج، ج۱، ص۲۶۵.
↑ السنن الصغري، ج۲، ص۲۰۵؛ سنن الکبري البيهقي، ج۵، ص۲۶۸، روضه الطالبين، ج۲، ص۳۹۵

منابع

اثاره الترغيب و التشويق الي المساجد الثلاثه و البيت العتيق: محمد بن اسحاق الخوارزمي (م.۸۲۷ق.)، تحقيق محمدحسين الذهبي، مکه، مکتبه نزار مصطفي الباز، ۱۴۱۸ق.

ارشاد القلوب: حسن بن محمد الديلمي (م.۸۴۱ق.)، قم، شریف الرضی، ۱۴۱۵.

اقبال الاعمال (الاقبال بالاعمال الحسنه فيما يعمل مره في السنه): سيد بن طاوس (۵۸۹-۶۶۴ق.)، تصحيح جواد قيومي اصفهاني، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، ۱۴۱۴ق.

بقيع الغرقد في دراسه شامله: محمد امين اميني (م.۱۳۴۱ق.)، تهران، انتشارات مشعر، ۱۴۲۸ق؛

البلد الامین والدرع الحصین:ابراهیم کفعمی(م. ۹۰۵ق)، تهران، مکتبه الصدوق،۱۳۸۳ش.

تاج العروس من جواهر القاموس: مرتضي الزبيدي (م.۱۲۰۵ق.)، تحقیق علي شيري، بيروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.

التاريخ القويم لمکه و بیت الله الکریم: محمد طاهر الكردي، تحقیق ابن دهيش، بيروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.

التاريخ والمورخون: محمد الحبيب الهيله، مكه، موسسه الفرقان، ۱۹۹۴م.

تبیين الحقائق شرح كنز الدقائق: فخر الدين عثمان بن علي الزيلعي الحنفي، القاهره، دار الكتب الإسلامي، ۱۳۱۳ق.

تهذيب الاحکام في شرح المقنعه للشيخ المفيد: محمد بن حسن الطوسي (۳۸۵-۴۶۰ق.)، تحقیق سيد حسن موسوي خرسان و علي آخوندي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، ۱۳۶۵ش.

تهنیئه اهل الاسلام بتجدید بیت الله الحرام: ابراهیم بن محمد بن عیسی میمونی(م. ۱۰۷۹ق)، تحقیق مکتبه نزار مصطفی الباز، ریاض، مکتبه نزار مصطفی الباز،۱۴۱۸ق.

دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضايا و الاحکام: نعمان بن محمد المغربي (م.۳۶۳ق.)، تحقيق آصف بن علي اصغر فيضي، قاهره، دار المعارف: ۱۳۸۳ق.

الدعوات(سلوه الحزین): قطب الدین الراوندی(م. ۵۷۳ق)، قم، مدرسه الامام مهدی(عج)، ۱۴۰۷ق.

روضه الطالبين و عمده المتقين: يحيي بن شرف النووي (۶۳۱-۶۷۶ق.)، تحقيق عادل احمد عبدالموجود و علي محمد معوض، بيروت، دار الکتب العلميه، بي‏تا.

روضه المتقين في شرح من لايحضره الفقيه: محمد تقي مجلسي (۱۰۰۳-۱۰۷۰ق.)، تحقيق سيد حسين موسوي کرماني، علي پناه اشتهاردي، تهران، بنياد فرهنگ اسلامي ، ۱۳۹۹ق.

زاد المعاد في هدي خير العباد: ابن قيم الجوزيه (م.۷۵۱ق.)، تحقيق شعيب الارنووط و عبدالقادر الارنووط، بيروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۷ق.

السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي: محمد بن احمد ابن ادريس (م.۵۹۸ق.)، قم، النشر الاسلامي ، ۱۴۱۰ق.

سنن الصغير للبيهقي: ابوبکر البيهقي (م. ۴۵۸ق.) تحقيق امين قلعجي، باکستان، جامع الدراسات الإسلاميه، ۱۴۱۰ق.

السنن الكبري: احمد بن الحسين البيهقي (م. ۴۵۸ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۲۴ق.

صحيح ابن خزيمه: محمد بن خزيمه (م.۳۱۱.ق.)، تحقيق محمد مصطفي الاعظمي، بيروت، المکتب الاسلامي، ۱۴۲۴ق.

فقه الرضا: علي بن بابويه (م.۳۲۹ق.)، مشهد، المؤتمر العالمي للامام الرضا۷، ۱۴۰۶ق.

الفقه علي المذاهب الاربعه و مذهب اهل البيت: عبدالرحمان الجزيري (م.۱۳۶۰ق.)، بيروت، دار الثقلين، ۱۴۱۹ق.

قاموس قرآن: سید علی اکبر قریشی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.

الکافي: محمد بن يعقوب کليني (م.۳۲۹ق.)، تحقيق علي‌اکبر غفاري، تهران، دار الکتب اسلاميه، ۱۳۶۳ش.

لسان العرب: محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰-۷۱۱ق.)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.

لوامع صاحبقراني: محمد تقي المجلسي، قم، اسماعيليان، ۱۴۱۴ق.

مجمع الانهر في شرح ملتقي الابحر: عبدالرحمان بن محمد (م.۱۰۷۸ق.)، تحقيق المنصور، بيروت، دار الکتب العلميه، ۱۴۱۹ق.

المحاسن: احمد بن محمد بن خالد البرقي (م.۲۷۴ق.)، به کوشش سيد جلال‌الدين محدث ارموي، تهران، دار الکتب الاسلاميه، ۱۳۲۶ش.

مصباح المتهجد و سلاح المتعبد: محمد بن حسن الطوسي (۳۸۵-۴۶۰ق.)، تصحيح اسماعيل انصاري زنجاني، اعداد علي اصغر مرواريد، بيروت، مؤسسه فقه الشيعه، ۱۴۱۱ق.

المصباح المنير في غريب الشرح الکبير للرافعي: احمد بن محمد المقري الفيومي (م.۷۷۰ق.)،بیروت، دار الفکر.

المصباح: ابراهیم کفعمی(م. ۹۰۵ق)، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۴۰۳ق.

المقنع: شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (۳۱۱-۳۸۱ق.)، قم، انتشارات مؤسسه الامام الهادي، ۱۴۱۵ق.

المقنعه: شيخ مفيد محمد بن محمد بن النعمان (۳۳۶-۴۱۳ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، ۱۴۱۰ق.

من لا يحضره الفقيه: شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (م.۳۸۱ق.)، تحقیق علی اکبر غفاري، قم، النشر الاسلامي، ۱۴۰۴ق.

مناسک الحج: سید محمد الروحانی, قم, مرکز الکامپیوتری.

مناسک حج (محشّي)، محمد رضا محمودي، تهران، مشعر، ۱۴۲۹ق.

مناهج الاخيار في شرح الاستبصار: سيد احمد علوي عاملي (م.۱۰۶۰ق.)، قم، انتشارات اسماعيليان.

منتهی المطلب في تحقيق المذهب: حسن بن يوسف حلي (م. ۷۲۶ق.)، مشهد، انتشارات بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي، ۱۴۱۴ق.

المهذب: القاضي ابن البراج (م.۴۸۱ق.)، قم، النشر اسلامي، ۱۴۰۶ق.

وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه): محمد بن الحسن الحر العاملي (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، الحر العاملي (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البيت، ۱۴۱۴ق.

هدايه الامه الي احکام الائمه: محمد بن الحسن الحر العاملي (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، مشهد، آستان قدس رضوي، ۱۴۱۲ق.

[1] لسان العرب، ج۱۴، ص۲۵۷((دعا)).

[2] لسان العرب ج۱۴ ،ص۲۵۷ ، تاج العروس ج۱۹، ص۴۰۵((دعا)).

[3] قاموس قرآن: ج۲، ص۳۴۴، لسان العرب ج۱۴ ،ص۲۵۷ ((دعا)).

[4] المصباح المنير ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵.

[5] . الکافي ج۲، ص۴۶۶ ؛ دعائم الاسلام ج۱ ، ص۱۶۶

[6] من لا يحضره الفقيه، ج۱، ص۵۲۶.

[7] الدعوات، ص۱۸؛ ارشاد القلوب ،ج۱، ص۱۴۸؛ وسائل الشيعه، ج۷، ص۲۷.

[8] التاريخ و المورخون بمکه ص۳۶۶-۳۶۷؛ تهنئه اهل الاسلام بتجديد بيت الله الحرام ص۳۱۰

[9] نک: اثاره الترغيب ج۱ ص۱۷۹؛ التاريخ القويم ج۱ ص۳۷۸؛بقيع الغرقد ص۷۴، ۲۹۱

[10] من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۲۷؛ مناسک الحج، ص۱۹۳.

[11] لوامع صاحبقراني، ج۸، ص۳۸۵.

[12] المقنعه، ص۳۹۹، تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۰۰.

[13] الکافي، ج۴، ص۴۰۱؛ المقنعه، ص۴۰۰.

[14] من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۱؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۰۲.

[15] مصباح المتهجد، ص۶۸۰؛ مناسک حج، محشي، ص۳۵۹.

[16] الکافي، ج۴، ص۴۰۷؛ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۲

[17] المقنع، ص۲۵۶-۲۵۷؛مناسک حج، محشي، ص۳۶۰.

[18] لوامع صاحبقراني، ج۸، ص۴۰۱.

[19] من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۴؛ روضه المتقين، ج۵، ص۲۵۴.

[20] مناهج الاخيار، ج۳، ص۴۹۶؛ وسائل الشيعه، ج۱۳، ص۴۳۹.

[21] المحاسن، ج۲، ص۵۷۴؛ الکافي، ج۴، ص۴۳۵.

[22] من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۶؛ روضه المتقين، ج۵، ص۲۶۲- ۲۶۳.

[23] روضه المتقين، ج۵، ص۲۶۲- ۲۶۳.

[24] المقنع ، ص۲۵۹؛ مناسک حج، محشي، ص۴۴۵.

[25] من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۶؛ المقنع ، ص۲۵۹.

[26] الکافي، ج۴، ص۴۵۴؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۷۷.

[27] من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۳۹؛ المقنعه، ص۴۰۷.

[28] المقنعه، ص۴۰۷، مناسک حج، محشي، ص۴۳۶.

[29] اقبال الاعمال ج۲، ص۴۹؛ زاد المعاد، ج۲، ص۲۳۶-۲۳۸.

[30] المقنعه ، ص۴۱۱؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۸۲.

[31] صحيح ابن خزيمه، ج۴، ص۲۶۴.

[32] اقبال الاعمال، ج۲، ص۷۴؛ بلد الامين، ص۲۵۱.

[33] اقبال جديد ج۲، ص۸۸؛ المصباح کفعمي، ص۶۷۱.

[34] . تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۸۷؛ هدايه الامه، ج۵، ص۳۶۳.

[35] تبيين الحقايق، ج۲، ص۲۷؛ مجمع الانهر، ج۱، ص۴۱۰.

[36] الکافي، ج۴، ص۴۶۹؛ المقنعه، ص۴۱۶؛ المهذب، ج۱، ص۲۵۳.

[37] من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۴۶۸؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۹۳؛ مصباح المتهجد، ص۷۰۰.

[38] فقه الرضا، ص۲۲۵؛ الکافي، ج۴، ص۴۷۹؛ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۴۸.

[39] الفقه علي المذاهب الاربعه، ج۱، ص۸۸۶؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۱۹۸؛ منتهي المطلب، ج۱۱، ص۱۳۰.

[40] فقه الرضا، ص۲۲۴؛ الکافي، ج۴، ص۴۹۸؛ من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۰۴.

[41] السرائر الحاوي، ج۱، ص۶۰۱؛ منتهي المطلب، ج۱۱، ص۳۳۸.

[42] الکافي، ج۴، ص۵۳۱؛ تهذيب الاحکام، ج۵، ص۲۸۰؛ المهذب ابن البراج، ج۱، ص۲۶۵.

[43] السنن الصغري، ج۲، ص۲۰۵؛ سنن الکبري البيهقي، ج۵، ص۲۶۸، روضه الطالبين، ج۲، ص۳۹۵

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]

[۴۳]