آثار المدینة المنورة (کتاب)
این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Abazar در تاریخ ۲ شهریور ۱۳۹۶ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
آثار المدینة المنوره کتابی معاصر در آثار و تاریخ محلی مدینه منوره، نوشته عبدالقدوس بن قاسم بن محمد انصاری (۱۳۲۴-۱۴۰۳ق.)
نویسنده
نویسنده، متولد ۱۳۲۴ق. در مدینه است. در سال ۱۳۴۱ق. تحصیل علوم دینی را آغاز کرد و پس از مدتی به مکه رفت و در مجلهام القری به کار پرداخت. در سال ۱۳۵۵ق. در جده، مجلة المنهل را تأسیس نمود و در دوران ملک عبدالعزیز، مدتی مسئولیت امور مالی دفتر ریاست مجلس وزرای جده را نیز بر عهده داشت.[۱] از وی حدود ۳۵ کتاب منتشر گشته؛ از جمله: التاریخ المفصل للکعبة المشرّفة قبل الاسلام که به فارسی ترجمه شده است (اصفهان، چهارباغ، ۱۳۸۴ش.)، مع ابن جبیر فی رحلته، و تحقیق الامکنة فی الحجاز و تهامه. وی در مجلات عربستان، بهویژه المنهل و العرب مقالاتی نگاشته است.[۲]
کتاب آثار المدینة المنوره، حاصل هشت سال تحقیقات کتابخانهای و میدانی نویسنده است و مرجع بسیاری از آثار مدینهشناسی بوده که نویسنده در مقدمه از آنها یاد کرده است. (ص۱۰) کتاب به رغم حجم اندک، حاوی اطلاعاتی فراوان درباره پیشینه اجتماعی، سیاسی، معماری، جغرافیایی، ادبی و تاریخی مدینه است.
از امتیازهای کتاب، نشان دادن جایگاه دینی و تاریخی آثار مدینه، بهرهگیری گسترده از منابع روایی و سیر (ص۳۰۱-۳۰۲، «منابع»)، بررسی تغییرات بیشتر آثار مدینه در طول تاریخ، مقایسه وضع نخستین آنها با وضع کنونی و طرح مباحث لغوی دربارة ضبط صحیح نامهای خاص است.
حذف اطلاعات مربوط به ویرانگری آثار مذهبی و تاریخی در دوران سعودی و ارائه اطلاعاتی بدون منبع ذیل هر یک از آنها و بسندهکردن به ذکر نام این منابع در فهرست منابع پایان کتاب بدون مشخصات کتابشناختی، از ویژگیهای این کتاب است.
در این کتاب، آثار مدینه در ۱۰ بخش (قِسم) بررسی شدهاند و هر بخش شامل چندین موضوع است. در ابتدای هر بخش، یک درآمد(تمهید) میآید که خواننده را بهگونه اجمالی با موضوع آشنا میکند.
بخشهای دهگانه کتاب عبارتاند از: خانهها، قصرها، قلعهها، مسجدها، مکانهای تاریخی، بلاطها (زمینهای سنگفرش)، کوهها و سنگلاخها، وادیها، چاهها، و چشمهها.
در بخش یکم، خانههای کلثوم بن هدم، سعد بن خیثمه، ابوایوب انصاری، عبدالله بن عمر، امام جعفر صادق۷، عثمان بن عفان، ابوبکر، ریطه بنت ابیعباس، خالد بن ولید و مروان بن حکم را معرفی میکند.(ص۲۱-۳۹)
در بخش دوم، به معرفی قصرهای سعید بن عاص و قصر و نیز سدّ عاصم بن عمرو پرداخته، از موقعیت مکانی و اهمیت بنای آنها سخن میگوید.(ص۴۳-۵۷)
در بخش سوم، به سه قلعه مهم اشاره میکند: قلعه کعب بن اشرف، قلعه ضحیان و قلعه ابودجانه ساعدی انصاری.(ص۵۹-۷۴)
در بخش چهارم، تاریخ، تعمیر و بازسازی مساجد مدینه به ویژه مسجدالنبی را به تفصیل شرح میدهد و در همین جا از ساخت و سازهای جواد اصفهانی* (م. بعد ۵۶۰ق.) نیز یاد میکند. (ص۷۵-۱۳۸)
در بخش پنجم، به زمینهای سنگفرش یا هموار شده مدینه میپردازد. علت پرداختن به این موضوع، اهمیت این راهها و زمینها در توسعه و تمدن شهرها در قرون گذشته است. به همین مناسبت از هموارسازی راهها در دوران سعودی نیز یاد میکند. (۱۴۱-۱۴۸) در بخش ششم، از سقیفه بنیساعده آغاز میکند و سپس مکانهایی مانند خندق و بازار مدینه و بقیع را شرح میدهد. در بخش هفتم، به شرح کوههای مهم و تاریخی مدینه، مانند احد و عینین میپردازد و از نقش آنها در رخدادهای تاریخی مدینه سخن میگوید.(ص۱۵۱-۲۰۹)
در بخش هشتم، وادیهای اطراف مدینه، مانند عقیق و قنات و مناطق سیل خیز(۲۱۵-۲۱۶) را با بررسی تاریخی و جغرافیایی معرفی میکند.(ص۲۱۴-۲۳۳)
در بخش نهم، درباره چاههای معروف مدینه که آب آشامیدنی و کشاورزی شهر را در خود ذخیره میکردند، سخن میگوید. (ص۲۳۵-۲۵۲) در بخش دهم نیز به توضیح چشمههای مدینه میپردازد. اکنون در مدینه نُه چشمه جاری است که معروفترین آنها چشمه ارزق یا زرقاء است. (ص۲۵۳-۲۶۴) به گفته نویسنده، چشمه شهداء که حفر آن را به معاویه نسبت میدهند، تا نیم قرن پیش جاری بوده است.(ص۲۵۷) کتاب آثار المدینة المنوره، نخستین بار به سال ۱۳۵۳ق. در چاپخانه الترقّی دمشق چاپ شد[۳] و تا کنون پنج بار به چاپ رسیده که آخرین آنها به سال ۱۴۲۰ق. از سوی مطبعةدار مجلة المنهل در مدینه بوده است. از چاپ سوم به بعد، کتاب با تغییراتی جزئی، از جمله اعرابگذاری کلمات مشکل و برخی حذف و اضافات، منتشر شده است.
پانویس
منابع
- مجلة العرب: ریاض، نشردار الیمامه، ۱۴۰۹ق؛ نشرالریاحین: عاتق بن غیث البلادی،دار مکه، ۱۴۱۵ق.
رضا بابایی