مزار سیدعلی بن اسماعیل

مزار سیدعلی بن اسماعیل، آرامگاهی است در منطقه مربعه شهر بغداد و از زیارتگاه‌های مهم این شهر است.

درباره شخص مدفون در این آرامگاه، میان مورخان و عالمان انساب و نویسندگان معاصر، اختلاف است؛ برخی ایشان را علی بن امام محمد باقر(ع) ملقب به‌ طاهر و برادر بزرگوار حضرت امام جعفر صادق(ع) می‌دانند؛ اما بزرگان فرقه اسماعیلیه، چنین ادعا می‌کنند که این مکان، مدفن علی بن اسماعیل بن امام جعفر صادق(ع)، برادر سیدمحمدفضل بن اسماعیل است.

موقعیت جغرافیایی

این آرامگاه در منطقه مربعه شهر بغداد، در خیابان رشید و کنار جامع سلطان علی، واقع شده و از زیارتگاه‌های مهم شهر بغداد است.

بازسازی بنا

در گذشته، به‌صورت بنای کوچکی، کنار نهر دجله، واقع بود که یک اتاق مربع شکل و گنبدی نیز داشت. مردم آن را زیارت می‌کردند و پیرمردی که خادم آنجا بود، با درآمد نذورات و کمک‌های مردم، زندگی خود را می‌چرخاند.

مزار منسوب به سیدعلی بن اسماعیل در شهر بغداد از سوی اسماعیلیه

در سال ١٣١٠ه. ق، ابوالهدی افندی صیادی، متوفای ١٣٢٨ه. ق، نامه‌ای برای تجدید بنای این آرامگاه، برای سلطان عبدالحمید عثمانی می‌نویسد و موافقت ساخت آرامگاه را می‌گیرد. پس از آن، این بنای باشکوه، ساخته و بارها بازسازی شده و توسعه یافته است.

شخصیت‌شناسی

درباره شخص مدفون در این آرامگاه، میان مورخان و عالمان انساب و نویسندگان معاصر، اختلاف است.

برخی ایشان را علی بن امام محمد باقر(ع) ملقب به‌ طاهر و برادر بزرگوار حضرت امام جعفر صادق(ع) می‌دانند؛ اما بزرگان فرقه اسماعیلیه، چنین ادعا می‌کنند که این مکان، مدفن علی بن اسماعیل بن امام جعفر صادق(ع)، برادر سیدمحمدفضل بن اسماعیل است. ازاین‌رو، این آرامگاه را بسیار بزرگ و محترم می‌شمارند و به عنوان قبر فرزند امام منتظرشان، زیارت می‌نمایند و برایش نذر می‌کنند.

مادر علی بن اسماعیل، زنی از بنی‌مخزوم بود. ازاین‌رو، او را علی بن مخزومیه می‌خواندند.

او با فاطمه دختر عبدالله بن امام صادق(ع)، ازدواج کرد و نتیجه آن، یک پسر و یک دختر، به نام زید و رقیه بود. فاطمه، دختر عون بن محمد بن علی بن ابی‌طالب(ع)، همسر دیگر اوست که از این بانو، یک فرزند به نام محمد، به دنیا آمد. محمد ملقب به شعرانی بود.

علی بن اسماعیل، کنیزانی نیز داشت که از آنها، خدیجة الصغری، خدیجة الکبری، عبدالله، ابراهیم، حسن، محسن، طاهر، بریهه، حکیمه، زینب و حسین و اسماعیل، به‌دنیا آمده‌اند.

گزارشات تاریخی

گویا این دیدگاه، سابقه طولانی دارد و در گفتار علمای انساب و مورخان نیز نقل قول‌هایی پیدا می‌شود؛ از جمله سیدجعفر بحرالعلوم، نوشته است:

در بغداد، دو قبر مذموم وجود دارد: یکی متعلق به علی بن اسماعیل بن صادق(ع) است که نزد اهالی بغداد، به سیدسلطان علی، مشهور است و دیگری برادرش، محمد بن اسماعیل، جد فاطمیان است که به فضل، شهرت دارد.

علامه حرزالدین، ضمن معرفی این قبر در محله سلطان علی بغداد، می‌نویسد:

"می‌گویم سید سلطان علی و برادرش محمد فضل، از جمله کسانی بودند که شیعیان در گذشته و حال، از آنها اعراض می‌کردند؛ به علت مجالست آنها با‌ هارون الرشید و اذیت و سعایت امام موسی کاظم(ع) نزد‌ هارون".

«سیدعبدالرزاق کمونه»، ضمن انتساب این قبر به علی بن اسماعیل، داستان سعایت علی از امام کاظم(ع) را نزد‌ هارون می‌نویسد.

سیدحسین ابوسعید موسوی، قبر موجود در خیابان رشید در رصافه بغداد را که به سیدسلطان علی مشهور است، برای علی بن اسماعیل می‌داند و می‌نویسد:

«این قبر، نزد اهالی بغداد، غیر معتبر است؛ زیرا علی بن اسماعیل، به‌سبب سعایت عمویش نزد‌ هارون، باعث قتلش شده است».

شیخ مفید در ارشاد می‌نویسد که وی با سعایتش، باعث مرگ امام موسی کاظم(ع) شد. سپس داستانش را ذکر می‌کند.

علمای انساب و مورخان، اطلاعات دیگری درباره وی، به ثبت نرسانده‌اند.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش « مزار امامزاده سلطان على»، ج1، ص374. است.

• سرّ السلسله العلویه، سهل بن عبدالله (ابونصر البخاری)، تحقیق: سید محمدصادق بحرالعلوم، النجف، المکتبة الحیدریة، ١٣٨١ه. ق.
• تهذیب الانساب ونهایة الاعقاب، محمد بن ابی‌جعفر العبیدلی، تحقیق: محمدکاظم المحمودی، ط ٢، قم، مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی الکبری، ١4٢٨ه. ق - ١٣٨5 ه. ش، ٢٠٠٧م.
• المجدی فی انساب الطالبیین، علی بن محمد العلوی العمری، تحقیق: احمد المهدوی الدامغانی، ط ٢، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی العامة، ١4٢٢ه. ق - ١٣٨٠ه. ش.
• تحفة العالم فی شرح خطبه المعالم، السید جعفر بحرالعلوم، تحقیق: احمد علی مجید الحلی، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ١4٣٣ه. ق.
• مراقد المعارف، محمد حرزالدین، تحقیق: محمدحسین حرزالدین، قم، سعید بن جبیر، ٢٠٠٧م.
• المشاهد المشرفة، السید حسین ابوسعیدة، ط ١، بیروت، مؤسسة البلاغ، ١4٣٣ه. ق - ٢٠١٢م.
• مشاهد العترة الطاهرة واعیان الصحابة والتابعین، السید عبدالرزاق کمونة الحسینی، النجف، مطبعة الآداب، ١٣٨٧ه. ق - ١٩6٨م.
• المشجّر الوافی، السید حسین ابوسعیدة الموسوی، بیروت، مؤسسة البلاغ، ٢٠١١م.
• الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد بن نعمان (الشیخ المفید)، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث، ط ٢، بیروت، دار المفید، ١4١4ه. ق - ١٩٩٣م.
• العقد اللامع بآثار بغداد والمساجد والجوامع، عبدالحمید عبادة، تحقیق: عماد عبدالسلام رؤوف، ط ١، بغداد، انوار دجلة، ٢٠٠4م.
• معجم المراقد والمزارات فی العراق، ثامر عبدالحسن العامری، (لا م)، (لا ن)، (لا ت).