مزار امامزاده سلطان‌علی

مزار امامزاده سلطان‌علی‌ در شهر بغداد قرار دارد و از زیارتگاه‌های مهم این شهر شمرده می‌شود و در طول تاریخ چندین بار بازسازی‌شده است. در مورد هویت کسی که در آنجا مدفون است بین علمای انساب اختلاف وجود دارد.

مزار امام‌زاده سلطان‌علی

اطلاعات اوليه
مکان	بغداد
نام‌های دیگر	جامع و زیارتگاه سلطان‌علی
مشخصات
امکانات	دو اتاق
معماری
بازسازی	(1310 ه. ق)

شرح‌حال سلطان‌علی‌

وی در سال (459 ه. ق)، در بصره متولد شد. هنگامی‌که پدرش وفات یافت، او یک‌ساله بود. کفالت و تربیت او را دایی‌اش، منصور بطائحی، بر عهده گرفت و او را به همراه خانواده‌اش در سال (497 ه. ق)، به واسط برد و طریقت رفاعی را از جد مادرش، موسی بن سعد بخاری انصاری، اخذ نمود. در همان سال، با دختردایی‌اش، به نام شیخه فاطمه‌ ازدواج کرد و ثمره آن، چند فرزند شد که یکی از آن‌ها، سید احمد رفاعی است. هنگامی‌که فتنه و آشوب فرقه‌ای بالا گرفت، به بغداد رفت و در منزل امیر مالک بن مسیب در رأس القریه، سکونت اختیار کرد و موردتوجه کمال‌الدین بن زنکی، امیر واسط قرار گرفت و پیوسته نزد او محترم بود تا عاقبت در سال (519 ه. ق)، وفات یافت. در برخی منابع، نسب وی با دوازده واسطه و در پاره‌ای دیگر از منابع، با چهارده واسطه، به امام هفتم می‌رسد که پیش‌ازاین، در کتیبه اتاق مرقد، بدان اشاره شد.

موقعیت جغرافیایی مزار

این آرامگاه در منطقه مربعه شهر بغداد، در خیابان رشید و کنار جامع سلطان‌علی، واقع‌شده و از زیارتگاه‌های مهم شهر بغداد است. درگذشته، به‌صورت بنای کوچکی، کنار نهر دجله، واقع بود که یک اتاق مربع شکل و گنبدی نیز داشت. مردم آن را زیارت می‌کردند و پیرمردی که خادم آنجا بود، با درآمد نذورات و کمک‌های مردم، زندگی خود را می‌چرخاند.

ویژگی‌های بنای مزار

در سال (1310 ه. ق)، ابوالهدی افندی صیادی، متوفای (1328 ه. ق)، نامه‌ای برای تجدید بنای این آرامگاه، برای سلطان عبدالحمید عثمانی می‌نویسد و موافقت ساخت آرامگاه را می‌گیرد. پس‌ازآن، این بنای باشکوه، ساخته و بارها بازسازی‌شده و توسعه‌یافته است. درباره شخص مدفون در این آرامگاه، میان مورخان و عالمان انساب و نویسندگان معاصر، اختلاف است.

اصل مرقد، اتاقی مربع ‌شکل است که ابعاد هر ضلع آن، پنج‌متر می‌باشد. گنبدی به ارتفاع ده متر، روی آن قرارگرفته که با کاشی‌های مختلف، تزیین‌شده است. بر سنگ‌قبر، پارچه سبزی نهاده شده که به آیات قرآن، مزین است. در جامع سلطان‌علی، دو اتاق یکی پایین و دیگری، بالای آن وجود دارد که برای سکونت درویشان است. در ایامی از سال، غذا طبخ می‌کنند و موقوفاتی نیز برای این منظور در وزارت اوقاف، به ثبت رسیده است.

تاریخچه‌ی بازسازی بنای مزار

جامع و زیارتگاه سلطان‌علی، بارها بازسازی شد؛ برای مثال دو سال پس‌ازآنکه‌ سید ابراهیم محمد راوی رفاعی، آن را ساخت، در سال (1312 ه. ق)، سلطان عبدالحمید خان دوم، آن را بازسازی کرد. تکیه رفاعیه که داخل مسجد بود، پس از اجازه از متولیان، تعمیر شد و سپس تکیه جدیدی، بنا گشت و مسجد دیگری در سال (1999 م)، جنب مسجد قدیم ساخته شد. در این بازسازی، مرقد سید سلطان‌علی، گسترش یافت و درست زیر گنبد، قرار گرفت و گنبد دومی نیز بر بنا افزوده شد که به مرقد سید محمدمهدی ردینی رفاعی، ملقب به رواس، (متولد 1220 ه. ق و متوفای 1287 ه. ق) متعلق است. در سال (1353 ه. ق)، ماذنه مسجد جامع، به علت فرسودگی آن و نیز تعریض خیابان جمهوری (رشید)، خراب گردید و به‌جای آن، ماذنه‌ای جدید ساخته شد و قبر شیخ عبدالغفور محمد سعد حیدری، مفتی شافعی (متوفای 1310 ه. ق) که در ایوان مسجد جامع قرار داشت، تعمیر شد. ریاست تکیه رفاعیه را سید ابراهیم افندی، فرزند شیخ محمد افندی، (متولد 1281 ه. ق) به ‌عهده داشت و هر شب جمعه، جلسه یادبودی برای شیخ رفاعی برقرار می‌شد. در این تکیه، دو اتاق برای استفاده علمی، وجود داشت که دریکی از آن‌ها، علامه احمد شاکر افندی بن سید محمد شهاب‌الدین افندی آلوسی، (متوفای 1330 ه. ق) و در اتاق دوم، مرحوم سید محمود شکری افندی آلوسی تدریس داشتند.

منابع

این مقاله برگرفته از زیارتگاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، مقاله «مزار امام‌زاده سلطان‌علی»، ج 1، ص 373. است.

*العقد اللامع به آثار بغداد والمساجد والجوامع ، عبدالحميد عبادة، تحقيق: عماد عبدالسلام رؤوف، ط ١، بغداد، انوار دجلة، 2004 م.

*معجم المراقد والمزارات في العراق ، ثامر عبدالحسن العامري، (لا م)، (لا ن)، (لا ت).

*العقد اللامع به آثار بغداد والمساجد والجوامع ، عبدالحميد عبادة، تحقيق: عماد عبدالسلام رؤوف، ط ١، بغداد، انوار دجلة، 2004 م.

*مرقد المعارف .

*معجم المراقد و المزارات فى العراق .

*طبقات الاولياء .

*طبقات الشافعية الكبري ، عبدالوهاب بن علي (تاج‌الدين السبكي)، تحقيق: محمود محمد الطناحي و عبدالفتاح محمد الحلو، القاهرة، دار احياء الكتب العربية.

*ريحانة الادب ، محمدعلى مدرس، تهران، كتابفروشى خيام، ١٣۶٩ه. ش.