ابن ابی‌الهیجاء
ابن ابی‌الهَیجاء از وزیران دولت فاطمی . وی در سال‌های پایانی عمر خویش به مدینه هجرت کرد و آثار عمرانی فراوانی در این شهر انجام داد. پرده کشیدن دیوارهای حرم نبوی و پوشاندن مرقد پیامبر گرامی(ص)، بازسازی قبر اسماعیل پسر امام صادق، بازسازی مسجد خندق، ساخت مسجد مصرع و آبرسانی به حیاط نزدیک مسجد نبوی از جمله این اقدامات است. آرامگاه ابن ابی‌الهیجاء در قبرستان بقیع و دارای بقعه کوچکی بود که به دست آل سعود ویران شد.
شخصیت‌شناسی
سیف الدین حسین بن ابی‌الهیجاء از نژاد کُرد و از وزیران فاطمی[۱] و داماد طلائع بن رُزَیک (م.۵۵۶ق.) وزیر العاضد آخرین خلیفه فاطمی است.[۲]
هجرت به مدینه و اقدامات عمرانی در این شهر
ابن ابی‌الهیجاء در پی شورش شاور حاکم شهر قوص در مصر[۳] بر طلائع بن رزیک[۴] و قدرت یافتن وی، به مدینه کوچ کرد؛ اما زمان آن دانسته نیست.
وی سال‌های پایانی عمرش را در این شهر سپری کرد[۵] و افزون بر احسان به مردم مدینه و اعطای مال و لباس به آنان[۶]، خدماتی فراوان در اماکن مقدس این شهر انجام داد؛ مانند:
- پرده کشیدن دیوارهای حرم نبوی و پوشاندن مرقد پیامبر گرامی(ص) با پرده‌ای از ابریشم سفید گلدوزی شده با حاشیه‌ای از ابریشم قرمز که بر روی آن سوره یس نوشته شده بود.[۷] آن‌گاه که شریف قاسم بن مُهنّا امیر مدینه نصب این پرده را منوط به اجازه خلیفه دانست، ابن ابی‌الهیجاء با اعزام قاصدی از المستضیء بالله خلیفه عباسی اجازه گرفت. سپس این پرده حدود دو سال بر مرقد رسول خدا(ص) قرار گرفت.[۸] برخی از منابع تاریخی، پوشاندن حرم نبوی را برای نخستین بار به خیزران مادر هارون الرشید نسبت می‌دهند.[۹] اما برخی نیز ابن ابی‌الهیجاء را نخستین کسی می‌دانند که به این کار مبادرت ورزید.[۱۰]
- بازسازی قبر اسماعیل بن جعفر: ابن ابی‌الهیجاء در سال ۵۴۶ق. مرقد اسماعیل فرزند امام صادق(ع) را تجدید بنا کرد. مطری به استناد قطعه سنگی که نام ابن ابی‌الهیجاء و سال تجدید بنای مرقد در آن ذکر شده، این مطلب را بیان کرده است.[۱۱] به بیان سمهودی، وقف باغی برای حرم اسماعیل بن جعفر در سمت غربی مرقد او، با استناد به قطعه سنگ نصب شده در آن مرقد، از دیگر اقدام‌های ابن ابی‌الهیجاء بود.[۱۲]
- بازسازی مسجد خندق: ابن ابی‌الهیجاء مسجد فتح یا خندق را که ویران شده بود، در سال ۵۷۵ق. بازسازی کرد. وی این مسجد را که از شمال به جنوب ۲۰ ذراع و از شرق به غرب ۱۷ ذراع بود، با یک رواق و سه ستون بنا کرد و گنبدی بر آن قرار داد.[۱۳] نیز دو مسجد دیگر را به نام‌های علی بن ابی‌طالب(ع) و سلمان فارسی که در پایین مسجد فتح از جهت قبله قرار داشت، در سال ۵۷۵ق. تجدید بنا کرد.[۱۴]
- ساخت مسجد مصرع: از دیگر آثار عمرانی ابن ابی‌الهیجاء، ساخت مسجد وادی یا مسجد عسکر در سال۵۸۰ق. است که به سبب قرار داشتن در محل شهادت حمزه سیدالشهداء به مسجد مَصرع (شهادتگاه) معروف بوده و در سمت شرقی دامنه جبل الرماة قرار داشته است.[۱۵]
- آبرسانی به حیاط نزدیک مسجد نبوی: نیز وی در حدود سال ۵۶۰ق. شعبه‌ای از چشمه الزرقاء را از سمت باب السلام به حیاط نزدیک مسجد پیامبر و شعبه کوچکی را نیز به داخل صحن مسجد کشید و در آن فواره‌ای نصب کرد تا مردم از آن آب وضو بگیرند.[۱۶]
محل دفن
آرامگاه ابن ابی‌الهیجاء در قبرستان بقیع دارای بقعه کوچکی نزدیک قبه عباس بن عبدالمطلب و ائمه(ع) بود[۱۷] که به دست آل سعود ویران شد.
پانویس
- ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۴۳؛ قاموس الحرمین، ص۱۹۰.
- ↑ صبح الاعشی، ج۴، ص۳۰۷؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص۱۳۸.
- ↑ معجم البلدان، ج۴، ص۴۱۳.
- ↑ اتعاظ الحنفاء، ج۲، ص۲۸۷.
- ↑ المواعظ و الاعتبار، ج۳، ص۸۶-۸۷؛ اتعاظ الحنفاء، ج۲، ص۲۸۹-۲۹۰.
- ↑ المواعظ و الاعتبار، ج۳، ص۸۷.
- ↑ صبح الاعشی، ج۴، ص۳۰۷؛ قاموس الحرمین، ص۱۹۱؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص۱۳۸.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۲، ص۱۳۸؛ کشف الارتیاب، ص۳۶۰-۳۶۱.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۲، ص۱۳۹.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۲، ص۱۳۹؛ قاموس الحرمین، ص۱۹۱؛ صبح الاعشی، ج۴، ص۳۰۷.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۰۳؛ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۳۰۳.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۰۳؛ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۳۰۳.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۴۳.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۴۳؛ تاریخ مکة المشرفه، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۵۳.
- ↑ التحفة اللطیفه، ج۱، ص۵۱۶؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۰۷.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۰۰؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۳۱.
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه: رسول جعفریان، قم، مشعر، ۱۳۸۶ش
- اتعاظ الحنفاء: المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش الشیال، مصر، وزارة الاوقاف، ۱۴۱۶ق
- تاریخ حرم ائمه بقیع: محمد صادق نجمی، تهران، مشعر، ۱۳۸۰ش
- تاریخ مکة المشرفه: محمد بن احمد ابن الضیاء (م.۸۵۴ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق
- التحفة اللطیفه: شمس الدین السخاوی (م.۹۰۲ق.)، قاهره، دار الثقافه، ۱۳۹۹ق
- صبح الاعشی: احمد بن علی القلقشندی (م.۸۲۱ق.)، به کوشش زکار، دمشق، وزارة الثقافه، ۱۹۸۱م
- قاموس الحرمین: محمد رضا نعمتی، قم، مشعر، ۱۳۷۶ش
- کشف الارتیاب: سید محسن الامین (م.۱۳۷۱ق.)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، ۱۳۸۲ق
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
- المواعظ و الاعتبار: المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش المنصور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
- وفاء الوفاء: السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
مهدی امیریان