صفوان بن مهران
صفوان بن مهران جمّال، متولد کوفه، از یاران خاص امام صادق(ع) و از اصحاب امام کاظم(ع) بود. وی جدّ ابوعبدالله صفوانی از عالمان شیعه است. او یکی از نخستین افرادی بود که جای قبر پنهان امام علی(ع) را شناخت و اولین کسی بود که قبر امام علی(ع) را بازسازی کرد. صفوان، راوی زیارت مخصوص امام علی(ع)، زیارت اربعین و دعای علقمه است.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | صفوان بن مهران بن مغیرة جمال کوفی اسدی |
| کنیه | ابومحمد |
| نسب | بنی اسد |
| زادگاه | کوفه |
| محل زندگی | کوفه و مدینه |
| خویشان سرشناس | حسان بن مهران جمال، ابوعبدالله صفوانی |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| شغل | شترداری |
| مشخصات دینی | |
| هجرت به | مدینه |
| نقش‌های برجسته | راوی امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| شاگردان | سعدان بن مسلم، احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطی |
| تالیفات | کتابی در اخبار امامان(ع) |
زندگینامه
صفوان بن مهران بن مغیرة جمال کوفی اسدی، با کنیه ابومحمد، در آغاز نیمه اول سده دوم هجری، در شهر کوفه، به دنیا آمد. از قبیله بنی اسد بوده، به پیشه شترداری می‌پرداخت و شتران خود را کرایه می‌داد، به همین دلیل به جمّال شهرت یافت.[۱]
صفوان جمّال، از کوفه به مدینه رفت و یکی از اصحاب امام صادق(ع) شد. بعد از شهادت امام صادق(ع)، در سال ۱۴۸ق، از محضر امام کاظم(ع) بهره برده، در شمار اصحاب او قرار گرفت.[۲]
صفوان، به دلیل پیشه‌ای که داشت، گاهی خود، با شترانی که کرایه می‌داد همراه می‌شد؛ این شغل باعث شد چند بار امام صادق(ع) را از مدینه و حجاز به عراق آورده، و در این همراهی‌های طولانی از محضر امام(ع) بهره ببرد.[۳]
تاریخ و محل درگذشت وی معلوم نیست.
خویشان سرشناس
سه برادر صفوان، به نام حسّان، حسین و مسکین از راویان شیعه و از اصحاب امام صادق(ع)[۴] و برخی، از اصحاب امام کاظم(ع) بودند. علمای رجال شیعه، برای حسّان عبارت «ثقة ثقة» به معنای بسیار بسیار مورد اعتماد آورده‌اند؛ حتی برخی او را در نقل حدیث از برادرش صفوان موجه‌تر دانسته‌اند.[۵]
ابوعبدالله صفوانی،[۶] که با سه واسطه از فرزندان صفوان است یکی از چهره‌های فقه و کلام شیعه است و به دلیل مناسبتی که با صفوان دارد، به صفوانی شهرت یافته است.
از نگاه دیگران
نجاشی، رجال‌نگار شیعه اعتقاد وی را نیکو، و او را مورد اعتماد و عادل دانسته است.[۷] شیخ مفید، صفوان را از یاران دائمی، خواص و محرم رازِ امام صادق(ع) می‌داند و او را فقیهی صالح معرفی می‌کند.[۸] شیخ عباس قمی، صفوان جمال را ذوب شده در ولایت اهل بیت(ع) می‌داند.[۹]
استادان
در زندگینامه محدثان شیعه، به استادان حدیث صفوان اشاره‌ای نشده؛ این نشان می‌دهد، او فقط از محضر امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) بهره برده؛ شاید به خاطر شغل خود، که شترداری بوده، فرصت نیافته از دیگران بهره‌مند گردد.
شاگردان
محدثان زیادی از محضر صفوان بهره بردند. از جلمه:
آثار
صفوان، کتابی در اخبار امامان(ع) نگاشته، که نجاشی، رجال نگار شیعه از آن نام برده است.[۱۱] گرایش نقل حدیث او، اخلاقی، اجتماعی و فقهی است.
منزلت صفوان
امام صادق(ع) عقاید او را تأیید کرده، او را ستود و برایش از خداوند طلب رحمت کرد. او زیارت مخصوص امام علی(ع)، زیارت اربعین و دعای معروف به علقمه را از امام صادق(ع) روایت کرده است.[۱۲]
آگاهی از مرقد امام علی(ع)
صفوان، از نخستین کسانی بود که جای قبر پنهان امام علی(ع) را شناخت. پس از شهادت امام علی(ع)، از ترس بی‌احترامی دشمنانِ وی به قبر او، محل قبر، پنهان نگه داشته شد و غیر از معصومان(ع) کسی از آن آگاه نبود. در اواسط سده دوم هجری، امام صادق(ع)، مرقد آن حضرت را برای برخی از شیعیان آشکار کرد. در سفری که صفوان، امام صادق(ع) را از مدینه به کوفه می‌برد، جای قبر امام علی(ع) و طریقه زیارت او را از امام صادق(ع) آموخت.[۱۳]
بازسازی قبر امام علی(ع)
پس از این که صفوان، جای قبر امام علی(ع) را شناخت، بارها به زیارت آن و عبادت در آن محل پرداخت. به گفته خود او، ۲۰ سال نزد مرقد امام(ع) زیارت و عبادت کرده است.[۱۴]
صفوان جمّال، به دستور امام صادق(ع) قبر امام علی(ع) را مرمت و بازسازی کرد.[۱۵] به همین خاطر برخی وی را اولین تولیت حرم امام علی(ع) خوانده‌اند.
کرایه شتران به هارون
بنا بر گزارشی، صفوان به هارون، خلیفه عباسی شتر کرایه داد. امام صادق(ع) همه کارهای صفوان را زیبا، اما این کار او را نازیبا شمرد. صفوان دلیل آورد که برای حج به او کرایه داده است و خودش با آن‌ها نمی‌رود؛ بلکه غلامانش را می‌فرستد. امام(ع) از او تأیید گرفت که او دوست دارد آن‌ها تا برگشتن از مکه زنده بمانند و کرایه او را پرداخت کنند. سپس کسی را که زنده بودن آن‌ها را دوست داشته باشد، در شمار خودِ آنان دانست. صفوان پس از این، همه شترانش را فروخت.[۱۶]
پانوشت
- ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۶۰؛ شیخ حسن عاملی، التحریر الطاووس، ص۱۵۳،ش ۲۰۱، (چاپ دارالذخائر) ؛ علی بن عبدالله علیاری، بهجة الآمال، ج ۵، ص۳۹؛ آیت‌الله خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۱۵۰؛ فهرست نجاشی، ص۱۴۰؛ الفهرست للطوسی، ص۲۴۳؛ رجال العلاّمه الحلّی، ص۸۹،ش ۲، رجال الکشی، ج۲، ص۷۴۰، شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص۲۱۷؛ رجال الطوسی، ص۲۲۷.
- ↑ فهرست نجاشی، ص۱۴۰، ریحانة الادب، ج ۳؛ ص۴۵۵؛ تحفة الاحباب، ص۲۵۵ و ۲۵۶؛ قاضی نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، ج ۱، ص۳۹۱؛ هدیةالاحباب، ص۱۸۸؛ تنقیح المقال، ج ۲، ص۹۹؛ شیخ محمدتقی شوشتری، قاموس الرجال، ج ۵، ص۵۰۲.
- ↑ کامل الزیارات، باب التاسع، ص۳۵، وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص۳۰۵،ش ۶؛ فَرحة الغری، ص۵۶، (چاپ منشورات رضی قم) ؛ ریحانة الادب، ج ۳، ص۴۵۵.
- ↑ رجال شیخ طوسی، ص۱۶۹،ش ۶۹؛ عبدالله مامقانی، تنقیح المقال ج ۱، ص۳۴۸ و ج ۳، ص۲۱۴.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۰۷.
- ↑ با نام کامل «ابوعبدالله محمد بن احمد بن عبدالله بن قضاعة بن صفوان».
- ↑ فهرست نجاشی، ص۱۴۰.
- ↑ «کان مِن شیوخ ابی‌عبدالله (علیه‌السلام) و خاصته و بِطانته و ثِقاته الفقهاء الصالحین (رحمه الله)» ؛ ارشاد مفید، ص۲۸۸ (چاپ بصیرتی قم) و نیز بنگرید به: رجال علامه حلّی، ص۸۹؛ مجالس المؤمنین، ج ۱، ص۳۹۱ و معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۱۵۰.
- ↑ تحفة الاحباب، ص۲۵۶؛ شیخ عباس قمی، سفینة البحار، ج ۲ (ذیل واژه «صفوان»).
- ↑ تنقیح المقال، ج ۲، ص۹۹؛ محمد اردبیلی، جامع الروات، ج ۱، ص۴۱۲؛ ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، باب التاسع، ص۳۳؛ وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص۲۹۵،ش ۹.
- ↑ رجال نجاشی، ص۱۴۰.
- ↑ تحفة الاحباب، ص۲۵۶؛ شیخ عباس قمی، سفینة البحار، ج ۲ (ذیل واژه «صفوان»).
- ↑ فرحة الغرّی، ص۹۰؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجدین، ص۵۴۳ (چاپ سنگی قدیم).
- ↑ کامل الزیارات، باب ۱۰، ش۱۲.
- ↑ وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص۳۰۵.
- ↑ رجال کشی، ج ۲، ص۷۴۰ش ۸۲۸.
منابع
- بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال، علیاری تبریزی، علی بن عبدالله، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، تهران، ۱۳۷۲ش.
- التحریر الطاووسی، حسن بن زین‌الدین الشهید الثانی،دار الذخائر، قم، ۱۳۶۸ش.
- معالم العلماء، ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، المطبعة الحیدریة نجف، ۱۳۸۰ش.
- معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، خوئی، سیدابوالقاسم، مکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، قم، ۱۳۷۲ش.
- فهرست اسماء مصنفی الشیعة، النجاشی، احمد بن علی ابن العباس، مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة السادسة، ۱۴۱۸ق.
- فهرست کتب الشیعة و اصولهم، طوسی، محمد بن حسن، مکتبة المحقق الطباطبائی، قم، ۱۴۲۰ق.
- رجال العلامة الحلی، حلی، حسن بن یوسف، مصحح بحرالعلوم محمدصادق، مکتبه‌الرضی، قم، مطبعه‌الحیدریه، نجف، ۱۴۰۲ق.
- اختیار معرفة الرجال، کشی، محمد بن عمر، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، قم، ۱۴۰۴ق.
- وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ج۲۰، حر عاملی، محمد بن حسن، محقق شعرانی ابوالحسن،دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۱۲ق.
- ریحانة الادب، مدرس تبریزی، محمدعلی، انتشارات خیام، چاپ چهارم، بی‌جا، ۱۳۷۴ق.
- تحفة الأحباب فی نوادر آثار الأصحاب، قمی، عباس، محقق:محدث زاده، علی، محقق:حسینی، جعفر،دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۹ش.
- مجالس المؤمنین، شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین، اسلامیه، تهران، ۱۳۷۷ش. چاپ چهارم
- هدیة الاحباب، قمی، عباس، ترجمة الشیخ هاشم الصالحی، مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة الاولی، ۱۴۲۰ق.
- تنقیح المقال فی علم الرجال، مامقانی، عبدالله، مطبعة المرتضویة، نجف، بی‌تا.
- قاموس الرجال، شوشتری، محمدتقی، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۴ق.