رباط طاهر

بنای تاریخی رباط الطاهر (843ق.)؛ یکی از کاروان‌سراهای شهر مکه بود که توسط حسن بن محمد بن قاسم الطاهر وقف گردید. این کاروان‌سرا در حقیقت همان رباط ابن‌منده بود که حسن بن محمد الطاهر آن را بازسازی نمود و در سال 843 هجری قمری آن را برای حدود 96 سال وقف کرد.

رباط الطاهر

اطلاعات اوليه
بنيانگذار	حسن بن محمد بن قاسم الطاهر
تأسیس	سال 843 هجری قمری
کاربری	وقف برای اقامت مسلمانان فقیر و بی‌خانمان
مکان	موازی سردر شمالی مسجدالحرام
وقایع مرتبط	بازسازی رباط ابن‌منده و وقف مجدد آن برای حدود 96 سال با نام رباط الطاهر
مشخصات
وضعیت	غیرفعال

امروزه در اثر طرح‌های بازسازی و نوسازی بافت شهر مکه، تمامی آثار این بنا از بین رفته است.

واقف

یکی از برجسته‌ترین تجار مکی در میانه قرن نهم، خواجه بدرالدین حسن بن محمد بن قاسم الطاهر (م. 871) بود که سفرهای متعددی به مصر، یمن، شرق آفریقا و هندوستان داشت و از سوی سلطان مملوک، به زعامت مسجدالحرام منصوب شده بود.

ابن طاهر اختیارات قانونی برای تصرف رباط ابن‌منده را در اختیار داشت، به همین دلیل آن را بازسازی کرد و آن را بر همان موازین سابق، در تاریخ 5 رجب 843 هجری قمری به مدت 95 سال و 10 ماه و 20 روز وقف کرد.

مخارج این بازسازی از طریق اجاره مغازه‌ها، یراق آلات فروشی و اراضی کشاورزی ملصق بدان، تامین شد.

کاربری

ساکنان رباط ابن طاهر، مسلمانان فقیر و بی‌خانمانی بودند که توان پرداخت اجاره‌بهای سکونت‌گاه خویش را نداشتند. همچنین افرادی که سابقه اقامت در دیگر رباط‌ها را داشتند، مجاز به حضور در رباط ابن طاهر نبودند. از سوی دیگر اگر به فردی اجازه اقامت در رباط اعطا می‌شد، هیچ‌کس حق اخراج وی را نداشت؛ اما اگر مکه را برای مدت بیش از شش ماه ترک می‌کرد، خود به خود از حق سکونت در این رباط محروم می‌گردید.

بدیهی ست این قوانین سخت‌گیرانه، حاکی از سوء استفاده‌های فراگیری است که فقرا از تعدد رباط‌های موجود در سطح شهر مکه انجام می‌دادند و شاید بسیاری از نیازمندان محق، توان بهره‌گیری از خدمات این بنیادهای خیریه را نداشتند.

منابع

این مقاله برگرفته از فصلنامه علمی ترویجی میقات حج، ش 104. بخش «رباط‌های مکه در قرون میانه اسلامی»، ص105. است.

• اتحاف الوری بأخبار أم القری، ابن فهد، عمر بن محمد، 1403ق، تحقیق و نسخ: فهیم بن محمد شلتوت، چاپ مرکز البحث العلمی وإحیاء التراث الإسلامی بجامعة أم القرى، چاپ اول.