مولد علی(ع)

از دیدگاه همه محدثان و دانشمندان شیعی و اکثریت قریب به اتفاق مورخان و علمای اهل سنت، حضرت علی(ع) در روز سیزدهم سال سی‌ام عام‌الفیل در خانه کعبه دیده به جهان گشود. از این‌رو، خانه کعبه را باید یکی از مکان‌های منسوب به امام علی(ع)، بلکه از مهم‌ترین آنها در حجاز به شمار آورد و ولادت آن حضرت در خانه کعبه را باید از مهم‌ترین فضایل و مناقب حضرت علی(ع) دانست.

منطقه حجاز به عنوان مهد اسلام و شهر مکه به عنوان یکی از شهرهای مهم مسلمانان، دربرگیرنده اماکن و آثار متبرک و زیارتی فراوانی است. در این میان کعبه به عنوان نماد اصلی اسلام و قبله همه مسلمانان، برجسته‌ترین و مقدس‌ترین مکان دارای احترام، همواره محل توجه مسلمانان بوده است.

به اتفاق همه محدثان و دانشمندان شیعی و اکثریت مورخان و علمای سنی، به خواست الهی ولادت حضرت علی(ع) در خانه کعبه، به وقوع پیوست، تا این رویداد بی‌نظیر در طول تاریخ بشریت جاودانه باقی بماند.

در این بین تعداد معدودی از مورخان اهل سنت مکان ولادت حضرت علی(ع) را شعب ابی‌طالب دانسته و به نظر می‌رسد، این مکان باید خانه پدری آن حضرت باشد که در دوره سعودی به مدرسه‌ای تبدیل شده و بعدها در جریان پروژه توسعه و نوسازی منطقه «شعب علی» تخریب گردید و به‌طور کامل از بین رفت.

ولادت در کعبه از منابع شیعی

جزئیات ولادت امیر مؤمنان علی(ع) در خانه کعبه را شیخ صدوق (م 381ق) به سند خود از سعید بن جبیر، به نقل از یزید بن قعنب و شیخ طوسی (م 460ق) به نقل از محمد بن احمد بن شاذان، به سند خود از عائشه و انس بن مالک، به نقل از عباس عموی پیامبر(ص)، و به سند خود از امام صادق(ع)، از ائمه: به نقل از عباس و یزید بن قعنب، و ابن شهرآشوب (م 588ق) به صورت مرفوع از شعبه، از قتاده، از انس، از عباس عموی پیامبر(ص) و نیز به نقل از حسن بن محبوب سرّاد یا زرّاد (م 224ق) به روایت از امام صادق(ع)، بیان کرده‌اند. ‌

خلاصه این روایات چنین است‌که: فاطمه بنت اسد، مادر گرامی امیر مؤمنان(ع)، زمانی که فرزندش علی(ع) را باردار شد، روزی در حال طواف خانه کعبه بود که ناگهان دچار درد زایمان شد. پس به درگاه خداوند دعا کرد که فرزندش صحیح و سالم به دنیا بیاید. ناگهان دیوار کعبه شکافته و فاطمه بنت اسد وارد آن شد و پس از سه روز همراه نوزاد خود از خانه کعبه خارج شد.

علما و محدثان متقدم شیعه تاکید کرده‌اند که پیش و پس از علی(ع) ، هیچ نوزادی در کعبه متولد نشده و افتخار ولادت درکعبه، تنها مخصوص آن حضرت است. ‌

ولادت در کعبه از منابع سنی

از میان علمای اهل سنت نیز حاکم نیشابوری (م 405ق) احتمالاً نخستین کسی است که به مسئله ولادت امام علی(ع) در داخل کعبه اشاره کرده و آن را «متواتر» دانسته است. ‌

همچنین ابن مغازلی (م 483ق)، عالم مالکی مذهب، روایت دیگری از ولادت امام علی(ع) درکعبه را به سند خود از امام موسی کاظم(ع)، از امام صادق، از امام باقر(ع)، از امام زین‌العابدین(ع)، از رُبدَه بنت قریبه ساعدی، از مادرش ام‌عماره بنت عباده ساعدی -‌ که شاهد عینی ماجرای ولادت بوده -‌ نقل کرده است. ‌

پس از اینها، علمای دیگری نیز همچون محمد بن طلحه شافعی (م652ق)، سبط ابن جوزی (م654ق) و ابن صبّاغ مالکی (م855ق) موضوع ولادت امیر مؤمنان(ع) در کعبه را مطرح کرده‌اند و به پیروی از آنها، جمع دیگری از نویسندگان متاخر اهل سنّت این موضوع را پذیرفته‌اند.

ولادت در شعب ابی‌طالب

با توجه به اینکه مسئله ولادت امام علی(ع) در کعبه در سده‌های اولیه مورد پذیرش همه اهل سنّت نبوده، از دیرباز مکان دیگری در مکه مکرمه به عنوان محل ولادت آن حضرت وجود داشته است. این مکان «مولد علی(ع)» نام داشته و محل آن شعب ابی‌طالب -‌ که امروزه به نام «شِعب علی» شناخته می‌شود -‌ بوده است. در فاصله کمی از آن نیز خانه محل تولد پیامبر(ص) قرار داشته که امروزه به‌جای آن، ساختمان کتابخانه مکه مکرمه ساخته شده است.

با استناد به نوشته ابن جبیر (م614ق)، محل ولادت امام علی(ع) در زمان وی مسجدی بوده که در آنجا کتیبه‌ای به شرح زیر وجود داشته است:

«هذا المسجد هو مولد علی بن ابی طالب -‌ رضوان الله علیه -‌ و فیه تربّی رسول الله-‌ صلّی الله علیه وآله وسلّم -‌ و کان داراً لابی طالب عمّ النبی -‌ صلّی الله علیه وآله وسلّم -‌ و کافله.» ‌

به گفته تقی‌الدین فاسی (م832 ق)، در ادامه همین کتیبه آمده است که این محل به دستور خلیفه عباسی، الناصر لدین‌الله (حکومت: 622-575) در سال 608 ق ساخته شده است. ‌

سخن پایانی

بنابرآنچه گذشت، به نظر می‌رسد، محلی راکه تعداد معدودی از علمای اهل سنت به‌عنوان محل ولادت‌ امام علی(ع) می‌شناخته‌اند، باید خانه پدری آن حضرت دانست که امام(ع) بخشی از سال‌های کودکی خود را در آن سپری کرده است.

این خانه در دوره سعودی به مدرسه‌ای شبانه به نام «مدرسه النجاح» تبدیل شده بود که همین مدرسه نیز در سال 1402ق در جریان پروژه صاف کردن محله «شِعب بنی‌هاشم» (سوق اللیل) و منطقه «شعب علی» و خانه‌های واقع در کوه ابوقبیس، تخریب گردید و به‌طور کامل از بین رفت. ‌

منابع

این مقاله برگرفته از فصلنامه علمی ترویجی میقات حج، ش 100. بخش «اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، ص82-84. است.

• معانی الاخبار، ابن بابویه، محمدبن علی، تصحیح: علی اکبر غفاری، 1361ش، قم: انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه).
• الامالی، الطوسی، محمد بن الحسن، 1414ق، تحقیق: مؤسسه البعثة، قم: دار الثقافه، چاپ1.
• علل الشرائع، ابن بابویه، محمد بن علی، 1385ق/1966م، النجف: المکتبه الحیدریه ومطبعتها.
• الاماکن الماثوره المتواتره فی مکه المکرمة: عرض و تحلیل، ابوسلیمان، عبدالوهاب ابراهیم، 1430ق/2009م، جده: مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ط 1.
• شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، الفاسی، محمد بن احمد، تحقیق: علی عمر، 2007م، القاهره: مکتبه الثقافه الدینیة، چاپ 1.
• رحله ابن جبیر، ابن جبیر، محمد بن احمد، بی‌تا، بیروت: دار صادر.
• مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، النصیبی، محمد بن طلحه، 1419ق/1999م، بیروت: مؤسسه البلاغ، ط 1.
• تذکره الخواص، سبط ابن الجوزی، یوسف بن قزاوُغلی، 1427ق، قم: ذوی‌القربی، چاپ 1.
• الفصول المهمّه فی معرفه احوال الائمة، ابن الصبّاغ، علی بن محمد، 1409ق/1988م، بیروت: دار الاضواء، چاپ 2.
• مناقب اهل البیت، ابن المغازلی، علی بن محمد، تحقیق: محمد کاظم المحمودی، 1427ق/2006م، طهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، چاپ 1.
• المستدرک علی الصحیحین، الحاکم النیسابوری، محمد بن عبدالله، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، 1422ق/2002م، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ 2.
• اثبات الوصیه للامام علی بن ابی‌طالب(ع)، المسعودی، علی بن الحسین، 1409ق/1988م، بیروت: دار الاضواء، چاپ 2.
• الارشاد الی معرفه حجج الله علی العباد، المفید، محمد بن محمد، تحقیق: مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، 1416ق/1995م، بیروت: مؤسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث، چاپ1.
• مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهرآشوب، محمد بن علی، تحقیق: یوسف البقاعی، 1412ق/1991م، بیروت، دارالاضواء، چاپ 2.