التدقیق فی سیر الطریق (کتاب)

ال‍ت‍دق‍ی‍ق‌ ف‍ی‌ س‍ی‍ر ال‍طری‍ق‌ یا سفرنامه سدید السلطنه، کتابی به زبان فارسی و نوشته محمدعلی سدید السلطنه است. این سفرنامه، گزارش مسافرت نویسنده، از تهران به مشهد و عتبات عالیات، و بازگشت او به ایران و بوشهر است.

التدقیق فی سیر الطریق (کتاب)

پدید آورندگان
نویسنده	م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌ س‍دی‍دال‍س‍ل‍طن‍ه‌
تصحیح	اح‍م‍د اق‍ت‍داری‌
محتوا
موضوع	ایران، تاریخ، قاجاریان، سیروسیاحت
زبان	فارسی
نشر
تعداد جلد	۱
قطع	وزیری
ناشر	بهنشر، انتشارات محمود افشار
وب‌سایت ناشر	http://mahmoudafshar.ir/
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	۱۳۶۲ و ۱۳۹۳ش.
شابک	۹۷۸-۶۰۰-۵۹۴۲-۳۷-۸
نسخه الکترونیکی	بخش‌هایی از کتاب

نویسنده

محمدعلی سدید السلطنه م‍ی‍ن‍اب‍ی‌ ب‍ن‍درع‍ب‍اس‍ی‌ (۱۲۵۱-۱۳۲۰ش)، اهل بوشهر، در سال ۱۲۹۳ق. به دینا آمد. در بوشهر به تحصیل زبان و ادبیات و معارف اسلامی پرداخت و پس از تحصیلات به فعالیت اداری و خدمات دولتی مشغول شد. او پس از به قدرت رسیدن رضاشاه، به علت ناهماهنگی با حکومت مدتی به زندان افتاد. سدیدالسلطنه، اهل پژوهش و نگارش بود و بیش از ۲۰ کتاب نگاشت. برخی از آثار دیگر او عبارتند از: مشوَش‌نامه، ت‍اری‍خ‌ م‍س‍ق‍ط و ع‍م‍ان‌، ب‍ح‍ری‍ن‌ و ق‍طر و رواب‍ط آن‍ه‍ا ب‍ا ای‍ران‌ و تاریخ بندرعباس و خلیج‌فارس.

ساختار

سفرنامه سدید السلطنه بوشهری، به ترتیب در ۵ «بخش» و ۱۶ «پیوست» تنظیم شده است.

نویسنده، قسمت‌های مختلفِ «بخش اول» و « بخش دوم» را با «دقیقه» نامگذاری کرده است. برای نمونه، بخش اول به «دقیقه اول» تا «دقیقه هفتم» بخش‌بندی شده است. این شیوه را از «بخش سوم» به بعد ادامه نداده است.

محتوا

کتاب التدقيق فى سير الطريق، گزارش مسافرت نویسنده، به مشهد و عتبات عالیات است. او از تهران به مشهد سفر کرده و به تهران بازگشته است. مدتى بعد، به زيارت عتبات عاليات و پس از زيارت حرم امامان(ع) در كاظمين، كربلا و نجف به بغداد رفته، با كشتى به ايران بازگشته و در زادگاهش بوشهر، ساکن شده است. وی شهرها، مناطق، مردم و مکان‌های تاریخی و مذهبی مسیر راه؛ از جمله حرم امامان(ع) و مزار امامزادگان را توصیف کرده است.

مناطق مسیر سفر

تهران-مشهد

برخی از شهرها و مناطق مسیر راه تهران-مشهد که در سفرنامه ذکر شده‌اند، به ترتیب، به این شرحند: تهران، منزل خاتون‌آباد (از توابع ورامین)، شریف‌آباد، ایوان‌کی، ده‌نمک،‌ لاسجرد، سمنان، منزل آهوان، منزل بی‌توشه، دامغان، مهمان‌دوست، ده ملا، شاهرود، کارونسرای کربلایی اکبر، خیر‌آباد، حسن‌آباد، میامی، دهنه زید، میان‌دشت، عبا‌آباد، مزینان، سوخرد، ریبد، مهر، سبزوار، زعفرانیه، شوراب، نیشابور، قدمگاه، مشهد.

تهران-عتبات

برخی از شهرها و مناطق مسیر راه تهران-عتبات که در این سفرنامه ذکر شده‌اند، به ترتیب، عبارتند از: تهران، حسن‌آباد، قم، تاج‌خاتون، جیرود، ساوشان، ساروق، دیزآباد، قزان، حمیل‌آباد، فرسفج (از توابع ملایر)، کنگاور، صحنه، بیستون، کرمانشاه، ماهیدشت، هارون‌آباد، کرند، سر پل ذهاب، قصر شیرین، خانقین، قزل‌رباط، یعقوبیه، بغداد، کاظمین، مسیب، کربلا، منزل نخیله، کاروانسرای شور، نجف، (بازگشت به کربلا، کاظمین و بغداد از راه:)کوفه، خان مصلی، خان شور، کربلا، مسیب، کاظمین، بغداد، از راه کشتی به عماره، عزیر، بندر بصره، بصره، از راه کشتی به محمره (خرمشهر)، فاو، لنگرگاه بوشهر، عباسی.

مزارهای مسیر سفر

برخی از مزارهای امامزادگان و بزرگانی که در این سفرنامه ذکر شده‌اند به این شرح است: حضرت عبدالعظیم حسنی، امامزاده جعفر (دامغان)، امامزاده یحیی بن موسی(ع) (سبزوار)، ملاهادی سبزواری (سبزوار)، قدمگاه (نیشابور)، چند امامزاده در ساروق، دو طفلان مسلم (مسیب)، قبرستان وادی‌السلام، مسجد سهله، سلمان فارسى، حذيفه‌ بن يمان، نبی‌الله عزیز(ع).

وى در روز جمعه ۱۳ ربيع الاول ١٣١۵ق. وارد مشهد شده و از حرم امام رضا(ع) و بناهاى ضميمه آن، گزارش‌هايى ارائه داده و تاكيد مى‌كند اين مطالب غير از نكاتى است كه در كتاب مطلع الشمس، آمده است. بناهایی که به توصیف آن‌ها پرداخته به این شرحند: دار السياده، دار الحفاظ، دار السعاده، گنبد خاتم خان، گنبد الله وردى خان، رواق‌هاى حرم، مسجد بالاسر، مسجد پشت سر، مسجد زنانه و صحن جديد.

در هنگام اقامت در کاظمین، بررسى‌هايى در باره اوضاع اجتماعى و اقتصادى آن به عمل آورد و گزارشى از اوزان شهر، نرخ ارزاق، مسكوكات رايج در بغداد و كاظمين ارائه داد.

ویژگی‌ها

• توصيف دقيق و همراه با جزئيات هر منطقه و مردم آن.
• گزارش همراه با جزئیات او از حرم امامان(ع) و امامزادگان در مسیر سفر.
• دقت نظر در ثبت كتيبه‌ها و الواح تاريخى و ذكر اسلوب معمارى كهن، از مختصات ياداشت‌هاى اوست.

چاپ

این کتاب، با تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، در ۶۸۸ صفحه، توسط بهنشر، در تهران، در سال ۱۳۶۲ش چاپ شده و با همان تصحیح، در ۸۶۲ صفحه، توسط انتشارات دکتر محمود افشار یزدی، در تهران، در سال ۱۳۹۳ش منتشر شد. در ابتدای این چاپ، پیشگفتاری از ایرج افشار با عنوان گشتی در سفرنامه سدیدالسلطنه، چاپ شده است.

پیوند به بیرون

خواندن و بارگیری بخش‌هایی از سفرنامه سدید السلطنه.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله سفرنامه سدیدالسلطنه بوشهری، رضا اصفهانی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هجدهم، بهار 1393، ص129 است.

• پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات.

• سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
• سفرنامه سدیدالسلطنه (التدقیق فی سیر الطریق)،محمدعلی‌خان سدیدالسلطنه مینابی بندرعباسی،تصحیح احمد اقتداری، تهران، انتشارات دکتر محمود افشار یزدی، ۱۳۹۳ش.