مسجد شیخ انصاری (نجف)

مسجد شیخ انصاری (نجف)

اطلاعات اوليه

امام خمینی در مسجد شیخ انصاری.

نماد درونی مسجد شیخ انصاری.

موقعیت

معروف به مسجد شیخ و مسجد ترک‌ها در قس 􀀯􀀯 مت جنوبی ح 􀀯􀀯 رم امیرالمؤمنین × و تقریباً در انتهای ب 􀀯􀀯 ازار حُوَیش قرار دارد.

نام

این مس 􀀯􀀯 جد را

بیش 􀀯􀀯 تر به نام «مس 􀀯􀀯 جد شیخ » می نامند و چون بیش از یک قرن است که محل عزاداری

آذربایجانی های مقیم نجف است، به «مسجد ترک ها » نیز شهرت دارد. در نقل دیگری

آمده اس 􀀯􀀯 ت: چون فرد بانی که پول به ش 􀀯􀀯 یخ داد، از اهالی آذربایجان بوده و بعدها نیز

هزینه های آن توس 􀀯􀀯 ط آذربایجانی ها تأمین می ش 􀀯􀀯 د، به آن مس 􀀯􀀯 جد ترک ها می گویند.

ساخت

این مس 􀀯􀀯 جد که به دس 􀀯􀀯 تور شیخ انصاری و با نظارت حاج حسن معمار ساخته شده،

اما منزل مس 􀀯􀀯 کونی از خود نداش 􀀯􀀯 ت

و مثل س 􀀯􀀯 ایر طلاب و فضلا اجاره نش 􀀯􀀯 ین بود. روزی عده ای از بازاریان و متمولین نجف

خدمت شیخ می رسند و عرض می کنند: آقا! شما چرا برای خود خانه ای تهیه نمی کنید

تا از اجاره نش 􀀯􀀯 ینی خلاص ش 􀀯􀀯 وید، با این که این همه پول به دستتان می رسد؟! ایشان

جواب می دهند: این پول ها مربوط به بیت المال اس 􀀯􀀯 ت و جزو اموال شخصی من نیست.

در این میان یکی از آنها مبالغی از اموال شخصی خود به شیخ می دهد و می گوید: آقا!

این پول از اموال ش 􀀯􀀯 خصی بنده است و وجوه ش 􀀯􀀯 رعی نیست. از این پول برای خودتان

منزلی تهیه فرمایید. مرحوم ش 􀀯􀀯 یخ انصاری پول را رد نمی کند و می گیرد. آن ش 􀀯􀀯 خص

عازم س 􀀯􀀯 فر حج می شود و بعد از دو یا س 􀀯􀀯 ه ماه که بازمی گردد، خدمت شیخ می رسد و

سؤال می کند: آقا! خرید منزل به کجا انجامید؟ مرحوم شیخ می فرماید: خانه خریداری

ش 􀀯􀀯 د؛ اگر مایل هس 􀀯􀀯 تی ببینی، با هم برویم نشانت بدهم. ش 􀀯􀀯 یخ دست او را گرفت و به

«بازار حُوَیش » آورد و مس 􀀯􀀯 جدی را که با پول آن فرد س 􀀯􀀯 اخته بود، به او نشان می دهد و

می فرماید: این خانه من اس 􀀯􀀯 ت.

بنا

مسجد شیخ انصاری از دو بخش عمده تشکیل شده است: بخش اول شامل شبستانی

به مس 􀀯􀀯 احت 40 متر در 25 متر مربع می باش 􀀯􀀯 د که در دیوار جنوبی آن محرابی س 􀀯􀀯 اده و آجری قرار دارد. بخش دوم آن، صحن مسجد است که در ضلع شمالی مسجد واقع است.

اطراف صحن مسجد نیز حجره ها و قسمت اداری مسجد را در برمی گیرد.

اهمیت

مس 􀀯􀀯 جد شیخ انصاری از همان ابتدای بنا، مورد توجه و عنایت علما، بزرگان و مراجع

وقت بوده اس 􀀯􀀯 ت. بس 􀀯􀀯 یاری از آنان در این مکان مقدس به اقامه نماز جماعت و تدریس

فق 􀀯􀀯 ه و اصول م یپرداختند. مرحوم آقا س �ید کاظم ی �زدی )صاحب عروة الوثقی(، مرحوم

س �ید عبدالهادی شیرازی و مرحوم س �ید محمد حجت کوه کمری در این مسجد تدریس

داشتند. هم ظهرها و هم هنگام مغرب و عشاء نماز جماعت در این مسجد برگزار می شد.

مرحوم آقا س �ید حس �ن خِرس �ان از علمای مورد احترام نجف، نماز مغرب و عشاء را در

آن برگزار می کرد و مرحوم آقا س �ید محمدتقی بحرالعلوم نیز نماز ظهر و عصر را در آن

اقامه م ینمود. هر دوی ایشان از خاندان های ریش هدار و معروف نجف به شمار می آمدند.

مدتی نیز شهید آی ةالله سید اسدالله مدنی امامت این مسجد را بر عهده داشت.

امام خمینی در مسجد شیخ

حضرت امام خمین �ی)ره( که در آبان ماه 1344 ش برابر با جماد یالثانی 1385 وارد

کش 􀀯􀀯 ور عراق و ش 􀀯􀀯 هر نجف اشرف شدند، از همان روزهای اول در مسجد شیخ انصاری به

اقامه نماز ظهر و عصر پرداختند. پیش از ورود ایش 􀀯􀀯 ان، آی ةالله سید محمدتقی بحرالعلوم

در آ نج 􀀯􀀯 ا نماز جماعت برگزار م یکرد که ایش 􀀯􀀯 ان برای احت 􀀯􀀯 رام و تجلیل از مقام علمی و

انقلاب 􀀯􀀯 ی معظم له، جای نماز جماعت خویش را به امام خمینی)ره( واگذار نمود. از آن جا

که این مس 􀀯􀀯 جد به منزل مس 􀀯􀀯 کونی حضرت امام نیز نزدیک بود، محل تدریس ایشان نیز

همین مس 􀀯􀀯 جد انتخاب ش 􀀯􀀯 د و تا مهرماه 1357 )زمان خروج امام از نجف( به مدت 14

سال این وضع ادامه داشت. حضرت امام خمینی)ره( در این مسجد، خارج فقه، از کتاب مکاسب

ش 􀀯􀀯 یخ انصاری، باب بیع را تدری 􀀯􀀯س می کردند و پیش و پس از تدریس،

مطالبش 􀀯􀀯 ان را می نوشتند و تکمیل می کردند که بعدها این ابحاث با نام

«کتاب البیع » در پنج جلد چاپ ش 􀀯􀀯 د. بر پایه گزارش فاطمه طباطبایی، عروس امام خمینی، وی صبح پس از مطالعه، برای تدریس به مسجد شیخ انصاری می‌رفته و یک ساعت و نیم مانده به ظهر برمی‌گشته و پیش از ظهر برای اقامه نماز ظهر به مسجد شیخ می‌رفته است.

سید روح‌الله خمینی، در این مسجد، ضمن تدریس خارج فقه از باب بیع مکاسب محرمه شیخ انصاری، مبانی تشکیل حکومت اسلامی را در ۱۳جلسه از ۱ تا ۲۰ بهمن ۱۳۴۸ش. مطرح کرد.

کانون انقلاب اسلامی ایران

امام خمینی)ره( علاوه بر تدریس در مسجد شیخ، گاهی به مناسب هایی سخنرایی های

مهم خویش را در راس 􀀯􀀯 تای نهضت اس 􀀯المی در این مس 􀀯􀀯 جد ایراد م یکردند. یکی از آنها،

سخنرانی معظم له در تاریخ اول تیرماه 1350 برابر با 28 ربی عالثانی 1391 علیه جشن های

2500 س 􀀯􀀯 اله شاهنشاهی بود که در آن ایام توسط رژیم ستمشاهی برگزار می شد. ایشان

ضمن انتقاد ش 􀀯􀀯 دید از برگزاری این جش 􀀯􀀯 ن پرهزینه و س 􀀯􀀯 کوت علمای نجف در برابر آن

فرمودند: برای این وضع باید عزا گرفت. س 􀀯􀀯 پس از علما و فضلای نجف خواس 􀀯􀀯 تند تا در

برابر این جنایات، بی تفاوت نباش 􀀯􀀯 ند و اعتراض کنند و تلگراف بزنند. ایشان تأکید کردند

که وظیفه روحانیت، دخالت در سیاس 􀀯􀀯 ت و مبارزه با ظالمان و تش 􀀯􀀯 کیل حکومت است و

در نهایت اضافه فرمودند که امام حسین × نیز برای تشکیل حکومت قیام فرمودند.

سخنرانی دیگر ایشان در تاریخ دوم دی ماه همان سال در مسجد شیخ انصاری است

ک 􀀯􀀯 ه در آن از بدرفت 􀀯􀀯 اری رژیم بعثی عراق با علما و طلاب انتق 􀀯􀀯 اد نموده و دولت عراق را

تهدی 􀀯􀀯 د کردند ک 􀀯􀀯 ه در صورت ادامه این وضع، تذکره )گذرنامه(ش 􀀯􀀯 ان را گرفته و از عراق

خارج م یشوند و به لبنان م یروند.

س 􀀯􀀯 خنرانی مورخ 10 دی ماه همان س 􀀯􀀯 ال نیز پیرامون توصیه به وحدت طلاب و فضلا

در مقابل توطئه های دشمن و هم چنین سخنرانی تاریخی معظم له پس از شهادت حاج

آقا مصطفی و تأکید بر همبس 􀀯􀀯 تگی روحانی و دانش 􀀯􀀯 گاهی و حمایت از روحانیت شیعه و

تأکید بر بطلان تز «اس 􀀯الم منهای روحانیت » همه و همه در مس 􀀯􀀯 جد شیخ انصاری نجف

ایراد شد و این مرکز به کانون انقلاب اسلامی تبدیل گشت.

اف 􀀯􀀯 زون بر این مرحوم حاج آق 􀀯􀀯 ا مصطفی خمینی فرزند برومند حض 􀀯􀀯 رت امام نیز در

همین مس 􀀯􀀯 جد تدریس داش 􀀯􀀯 ت. تفسیر قرآن ایش 􀀯􀀯 ان که اکنون به چاپ رسیده، پیش از

ظهرها در این مس 􀀯􀀯 جد برای جمعی از فضلا تدریس می ش 􀀯􀀯 د. بعدازظهرها نیز ایش 􀀯􀀯 ان در

همین مسجد اصول فقه تدریس م یکرد.

اکنون

این مسجد امروز نیز رونق و محوریت خود را حفظ کرده است. در بهمن ماه 1388 که

به همراه برخی از اعضای هیئت تحریریه «فصلنامه فرهنگ زیارت » توفیق سفر به شهر نجف

و زیارت حرم امیرالمؤمنین × حاصل ش 􀀯􀀯 د، از این مس 􀀯􀀯 جد دیدن کردیم. طلاب و فضلای

بسیاری در داخل مسجد و صحن آن مشغول درس و بحث بودند. نماز ظهر و عصر به امامت

آی ةالله مرعشی و نماز مغرب و عشاء به امامت آی ةالله سید مهدی خرسان اقامه م یشد. وی پس از ورود به مسجد، پیش از تدریس، چند دقیقه‌ای می‌نشست؛ پس از درس نیز که از منبر پاییین می‌آمد،‌چند دقیقه‌ای می‌نشست و سپس به خانه می‌رفت.

مدرسه‌ای دیگر

در ضلع ش 􀀯􀀯 مالی مسجد ش 􀀯􀀯 یخ، مدرس 􀀯􀀯 های وجود دارد که آن هم به نام شیخ انصاری

معروف است و تعدادی از طلاب علوم دینی در آن ساکنند. در بازدیدی که از هر دو مکان

به عمل آمد، معلوم ش 􀀯􀀯 د مسجد شیخ به تازگی بازسازی و تعمیر شده است و با فر شهای

ایرانی زیبا مفروش ش 􀀯􀀯 ده اس 􀀯􀀯 ت. یکی از طلاب پاکستانی س 􀀯􀀯 اکن در مدرسه م یگفت: این

بازس 􀀯􀀯 ازی و امکانات در پی عنایت ویژه مقام معظم رهبری حضرت آیةالله خامن های انجام

گرفته است.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله مسجد شیخ انصاری در نجف، عبدالرحیم اباذری، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هفتم، تابستان ۱۳۹۰، ص۱۰۴ است.

• اقلیم خاطرات، فاطمه طباطبایی، نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی،
• خاطرات حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد فاضل استرآبادی، محمد فاضل استرآبادی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۷ش.
• ماضی النجف و حاضرها، آل باقر محبوبه، دارالاضواء، بیروت، ۱۴۰۶ق.
• خاطرات شیخ محمد سمامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،
• خاطرات آیةالله شیخ علی آل اسحاق،