صفوان بن مهران
صفوان بن مهران جمّال، متولد کوفه، از یاران خاص امام صادق(ع) و از اصحاب امام کاظم(ع) بود. وی جدّ ابوعبدالله صفوانی از عالمان شیعه است. او یکی از نخستین افرادی بود که جای قبر پنهان امام علی(ع) را شناخت و اولین کسی بود که قبر امام علی(ع) را بازسازی کرد. صفوان، راوی زیارت مخصوص امام علی(ع)، زیارت اربعین و دعای علقمه است.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | صفوان بن مهران بن مغیرة جمال کوفی اسدی |
| کنیه | ابومحمد |
| نسب | بنی اسد |
| زادگاه | کوفه |
| محل زندگی | کوفه و مدینه |
| خویشان سرشناس | حسان بن مهران جمال، ابوعبدالله صفوانی |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| شغل | شترداری |
| مشخصات دینی | |
| هجرت به | مدینه |
| نقش‌های برجسته | راوی امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| شاگردان | سعدان بن مسلم، احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطی |
| تالیفات | کتابی در اخبار امامان(ع) |
زندگینامه
صفوان بن مهران بن مغیرة جمال کوفی اسدی، با کنیه ابومحمد، در آغاز نیمه اول سده دوم هجری، در شهر کوفه، به دنیا آمد. از قبیله بنی اسد بوده، به پیشه شترداری می‌پرداخت و شتران خود را کرایه می‌داد، به همین دلیل به جمّال شهرت یافت.[۱]
صفوان جمّال، از کوفه به مدینه رفت و یکی از اصحاب امام صادق(ع) شد. بعد از شهادت امام صادق(ع)، در سال ۱۴۸ق، از محضر امام کاظم(ع) بهره برده، در شمار اصحاب او قرار گرفت.[۲]
صفوان، به دلیل پیشه‌ای که داشت، گاهی خود، با شترانی که کرایه می‌داد همراه می‌شد؛ این شغل باعث شد چند بار امام صادق(ع) را از مدینه و حجاز به عراق آورده، و در این همراهی‌های طولانی از محضر امام(ع) بهره ببرد.[۳]
تاریخ و محل درگذشت وی معلوم نیست.
خویشان سرشناس
سه برادر صفوان، به نام حسّان، حسین و مسکین از راویان شیعه و از اصحاب امام صادق(ع)[۴] و برخی، از اصحاب امام کاظم(ع) بودند. علمای رجال شیعه، برای حسّان عبارت «ثقة ثقة» به معنای بسیار بسیار مورد اعتماد آورده‌اند؛ حتی برخی او را در نقل حدیث از برادرش صفوان موجه‌تر دانسته‌اند.[۵]
ابوعبدالله صفوانی،[۶] که با سه واسطه از فرزندان صفوان است یکی از چهره‌های فقه و کلام شیعه است و به دلیل مناسبتی که با صفوان دارد، به صفوانی شهرت یافته است.
از نگاه دیگران
نجاشی، رجال‌نگار شیعه اعتقاد وی را نیکو، و او را مورد اعتماد و عادل دانسته است.[۷] شیخ مفید، صفوان را از یاران دائمی، خواص و محرم رازِ امام صادق(ع) می‌داند و او را فقیهی صالح معرفی می‌کند.[۸] شیخ عباس قمی، صفوان جمال را ذوب شده در ولایت اهل بیت(ع) می‌داند.[۹]
استادان
در زندگینامه محدثان شیعه، به استادان حدیث صفوان اشاره‌ای نشده؛ این نشان می‌دهد، او فقط از محضر امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) بهره برده؛ شاید به خاطر شغل خود، که شترداری بوده، فرصت نیافته از دیگران بهره‌مند گردد.
شاگردان
محدثان زیادی از محضر صفوان بهره بردند. از جلمه:
آثار
صفوان، کتابی در اخبار امامان(ع) نگاشته، که نجاشی، رجال نگار شیعه از آن نام برده است.[۱۱] گرایش نقل حدیث او، اخلاقی، اجتماعی و فقهی است.
منزلت صفوان
امام صادق(ع) عقاید او را تأیید کرده، او را ستود و برایش از خداوند طلب رحمت کرد. او زیارت مخصوص امام علی(ع)، زیارت اربعین و دعای معروف به علقمه را از امام صادق(ع) روایت کرده است.[۱۲]
آگاهی از مرقد امام علی(ع)
صفوان، از نخستین کسانی بود که جای قبر پنهان امام علی(ع) را شناخت. پس از شهادت امام علی(ع)، از ترس بی‌احترامی دشمنانِ وی به قبر او، محل قبر، پنهان نگه داشته شد و غیر از معصومان(ع) کسی از آن آگاه نبود. در اواسط سده دوم هجری، امام صادق(ع)، مرقد آن حضرت را برای برخی از شیعیان آشکار کرد. در سفری که صفوان، امام صادق(ع) را از مدینه به کوفه می‌برد، جای قبر امام علی(ع) و طریقه زیارت او را از امام صادق(ع) آموخت.[۱۳]
بازسازی قبر امام علی(ع)
پس از این که صفوان، جای قبر امام علی(ع) را شناخت، بارها به زیارت آن و عبادت در آن محل پرداخت. به گفته خود او، ۲۰ سال نزد مرقد امام(ع) زیارت و عبادت کرده است.[۱۴]
صفوان جمّال، به دستور امام صادق(ع) قبر امام علی(ع) را مرمت و بازسازی کرد.[۱۵] به همین خاطر برخی وی را اولین تولیت حرم امام علی(ع) خوانده‌اند.
کرایه شتران به هارون
بنا بر گزارشی، صفوان به هارون، خلیفه عباسی شتر کرایه داد. امام صادق(ع) همه کارهای صفوان را زیبا، اما این کار او را نازیبا شمرد. صفوان دلیل آورد که برای حج به او کرایه داده است و خودش با آن‌ها نمی‌رود؛ بلکه غلامانش را می‌فرستد. امام(ع) از او تأیید گرفت که او دوست دارد آن‌ها تا برگشتن از مکه زنده بمانند و کرایه او را پرداخت کنند. سپس کسی را که زنده بودن آن‌ها را دوست داشته باشد، در شمار خودِ آنان دانست. صفوان پس از این، همه شترانش را فروخت.[۱۶]
پانوشت
- ↑ معالم العلماء، ص۶۰؛ التحریر الطاووس، ص۱۵۳،ش ۲۰۱؛ بهجة الآمال، ج ۵، ص۳۹؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۱۵۰؛ فهرست نجاشی، ص۱۴۰؛ الفهرست للطوسی، ص۲۴۳؛ رجال العلاّمه الحلّی، ص۸۹،ش ۲، رجال الکشی، ج۲، ص۷۴۰، وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص۲۱۷؛ رجال الطوسی، ص۲۲۷.
- ↑ فهرست نجاشی، ص۱۴۰، ریحانة الادب، ج ۳؛ ص۴۵۵؛ تحفة الاحباب، ص۲۵۵ و ۲۵۶؛ مجالس المؤمنین، ج ۱، ص۳۹۱؛ هدیةالاحباب، ص۱۸۸؛ تنقیح المقال، ج ۲، ص۹۹؛ قاموس الرجال، ج ۵، ص۵۰۲.
- ↑ کامل الزیارات، باب التاسع، ص۳۵، وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص۳۰۵،ش ۶؛ فَرحة الغری، ص۵۶؛ ریحانة الادب، ج ۳، ص۴۵۵.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۹۳؛ تنقیح المقال ج ۱، ص۳۴۸ و ج ۳، ص۲۱۴.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۰۷.
- ↑ با نام کامل «ابوعبدالله محمد بن احمد بن عبدالله بن قضاعة بن صفوان».
- ↑ فهرست نجاشی، ص۱۴۰.
- ↑ ارشاد مفید، ص۶۱۸ و نیز بنگرید به: رجال علامه حلّی، ص۸۹؛ مجالس المؤمنین، ج۱، ص۳۹۱ و معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۱۵۰.
- ↑ تحفة الاحباب، ص۲۵۶؛ سفینة البحار، ج۵، ص۱۳۱.
- ↑ تنقیح المقال، ج ۲، ص۹۹؛ محمد اردبیلی، جامع الرواة، ج ۱، ص۴۱۲؛ ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، باب التاسع، ص۳۳؛ وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص۲۹۵،ش ۹.
- ↑ رجال نجاشی، ص۱۴۰.
- ↑ تحفة الاحباب، ص۲۵۶؛ شیخ عباس قمی، سفینة البحار، ج۵، ص۱۳۱.
- ↑ فرحة الغرّی، ص۹۰؛ مصباح المتهجد، ج۲، ص۷۷۷.
- ↑ کامل الزیارات، باب العاشر، ص۳۷.
- ↑ وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص۳۰۵.
- ↑ رجال الکشی، ج ۲، ص۷۴۰ش ۸۲۸.
منابع
- الإرشاد في معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد مفید، تهذیب، قم، ۱۳۸۸ش.
- اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، محمد بن عمر کشی، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، قم، ۱۴۰۴ق.
- بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال، علی بن عبدالله علیاری تبریزی، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، تهران، ۱۳۷۲ش.
- التحریر الطاووسی، حسن بن زین‌الدین الشهید الثانی، دار الذخائر، قم، ۱۳۶۸ش.
- تحفة الأحباب فی نوادر آثار الأصحاب، عباس قمی، تحقیق علی محدث زاده، تحقیق جعفر، حسینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۹ش.
- تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله مامقانی، مطبعة المرتضویة، نجف، بی‌تا.
- سفینة البحار، عباس قمی، نشر اسوه، قم، الطبعة الاولی، ۱۴۱۴ق.
- جامع الرواة، محمد بن علی اردبیلی، دار الأضواء، بیروت، الطبعة الاولی، ۱۴۰۳ق.
- رجال الطوسی، محمد بن حسن طوسی، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، الطبعة الثالثة، ۱۳۷۳ق.
- رجال العلامة الحلی، حسن بن یوسف حلی، تصحیح محمدصادق بحرالعلوم، مکتبة الرضی، قم، مطبعة الحیدریه، نجف، ۱۴۰۲ق.
- رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، قم، ۱۳۶۵ش.
- ریحانة الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، انتشارات خیام، بی‌جا، چاپ چهارم، ۱۳۷۴ق.
- فهرست اسماء مصنفی الشیعة، احمد بن علی ابن العباس النجاشی، مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة السادسة، ۱۴۱۸ق.
- فهرست کتب الشیعة و اصولهم، محمد بن حسن طوسی، مکتبة المحقق الطباطبائی، قم، ۱۴۲۰ق.
- قاموس الرجال، محمدتقی شوشتری، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۴ق.
- کامل الزیارات، جعفر بن محمد ابن قولویه، تصحیح غلامرضا عرفانیان یزدی، المطبعة المبارکة المرتضویة، نجف، ۱۳۵۶ق.
- فرحة الغری، ابن طاووس، منشورات الرضي، قم، بى‌تا.
- مجالس المؤمنین، نورالله بن شریف‌الدین شوشتری، اسلامیه، تهران، ۱۳۷۷ش.
- معالم العلماء، محمد بن علی ابن‌شهرآشوب، المطبعة الحیدریة، نجف، ۱۳۸۰ش.
- معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابوالقاسم خوئی، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، قم، ۱۳۷۲ش.
- وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حر عاملی، محقق ابوالحسن، شعرانی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۱۲ق.
- هدیة الاحباب، عباس قمی، ترجمة الشیخ هاشم الصالحی، مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة الاولی، ۱۴۲۰ق.