کتیبه
کتیبه، نوشته‌هایی است، شامل آیه، حدیث و شعر، که با خط زیبا، دور تا دور دیوار مکان‌های مقدس، گنبد، گلدسته‌ها و بر سردر و روی دیوارها نقش می‌شود. به تابلوهای نفیس خطی نیز، کتیبه گفته شده است.
واژه‌شناسی
کتیبه، واژه‌ای عربی بوده و در برخی از واژه‌نامه‌های عربی به ارتش[۱] و گروهی از ارتش که گردآمده باشند (گردان)[۲] معنا شده است. اصل این واژه، «ک، ت، ب» به معنای گردآمدن چیزی با چیزی بوده و «کتاب» و «کتابت» نیز از همین اصل گرفته شده است.[۳]
کتیبه در برخی از واژه‌نامه‌های فارسی به آنچه با خط نسخ، نستعلیق، طغرا یا کوفی دور تا دور دیوار مسجد، مقبره و مکان‌های مقدس، یا سردر دروازه امیران و بزرگان نوشته یا نقش شده باشد، معنا شده است.[۴] برخی آنچه روی تخت، کرسی، در، حاشیه سفره، بیرق، جامه و زین‌پوش نوشته می‌شود را به معانی آن افزوده‌اند.[۵] برخی نیز آن را سنگ‌نبشته[یادداشت ۱][۷] دانسته‌اند.
در مکان‌های مقدس
کتیبه، در مکان‌های مقدس، به نوشته‌هايى گفته مى‌شود كه با خط زيبا، شامل آيات، احاديث و اشعار، در صحن‌ها، رواق‌ها، دور گنبد و گلدسته‌ها، بر سردر و روى ديوارها نقش می‌شود. تابلوهاى نفيس خطى نیز، در ابعاد مختلف، كتيبه نام دارد. كتيبه‌هاى خطّى «عليرضا عباسى» مشهور است.
برخی، احاطه شدن ورودى‌ها و طاق‌های مکان‌های مقدس با كتيبه را، نشانه‌ای از آميختگى زندگى مسلمانان با قرآن و لزوم تمسّك به آن در همه حرکات دانسته‌اند.[۸]
پانوشت
منابع
- الصحاح، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احد بعد الغفور، دارالعلم للملایین، بیروت، ۱۳۷۶ق.
- حرم در واژه‌ها، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسوی‌پناه، آستان قدس رضوى، ۱۳۹۱ش.
- 'المصباح المنیر، الفیومی، دار الهجره، قم، ۱۴۰۵ق.
- معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، تصحیح عبدالسلام محمد هارون، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۴۰۴ق.