محراب
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Abbasahmadi1363 در تاریخ ۲۳ آبان ۱۳۹۸ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
واژه‌شناسی
محراب از حرب، بر وزن مِفعال، اسم آلت برای مبالغه است.[۱] این واژه، به معانی جای ایستادن امام جماعت در مسجد،[۲] اتاق،[۳] صدر مجلس، بهترین بخش از اتاق،[۴] محل نشستن پادشاه،[۵] قصر،[۶] پناهگاه شیر[۵] و گردن حیوان[۲] آمده است. فراهیدی لغت‌شناس، محاریب بنی‌اسرائیل را مسجدهای آنها دانسته که برای نماز در آنها گرد می‌آمدند.[۲] برخی نیز، محراب را در آیه فَخَرَجَ عَلى قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ، مسجد معنا کرده‌اند.[۷] واژه محراب، به عنوان صفت برای «رجل»، به معنای مرد شجاع و جنگاور نیز به کار رفته است.[۸] برخی، محراب را مکان رفیع و مجلس شریف معرفی کرده و علت نامگذاری آن را این دانسته‌اند که از مکان شریف دفاع شده و برای به دست آوردنش جنگ می‌شود.[۹] برخی نیز، یکی از معانی محراب را بالاترین اتاق در خانه و بالاترین مکان در مسجد دانسته‌اند.[۶]
چیستی
محراب، جايى در مسجدها و معبدها است كه براى نماز و عبادت ساخته شده و در مسجدها، امام جماعت در آن مکان، به نماز مى‌ايستد. محراب، حالت فرورفتگى در ديوار داشته و داراى قوس و طاق است. این سازه، با كاشى‌كارى، نقش و نگار، تذهيب، آیه‌های قرآن و نام‌های خدا تزیین شده است. محراب، در عبادت‌هاى گروهی، مركز توجه نمازگزاران است.[۱۰]
علت نامگذاری
به باور برخی واژه‌شناسان، محراب را به این نام خوانده‌اند، زیرا محل ستيز امام جماعت با شيطان و هواى نفس است.[۱۱] به باور برخی دیگر، انسان در محراب، بايد «حريب» باشد. حریب، کسی است که مالی که با آن زندگی می‌گذراند از او گرفته باشند؛[۱۲] از این رو، انسان در محراب، بدون اشتغالات دنیایی و پريشانى انديشه می‌ایستد. شماری بر این باورند كه محراب در اصل به معناى صدر مجلس در خانه است؛ از یان رو صدر مسجد را هم محراب گفته‌اند.[۴] گروهی بر عکس بر آنند که محراب در اصل در مورد صدر مسجد به کار رفته، سپس صدر اتاق را هم محراب نامیده‌اند.[۱۳] امام خمينى نيز فرموده است:
«مساجد، سنگرهاى اسلام است. محراب، حرب است. اينها سنگرند براى اسلام. ٢
گفته شده محراب، محلی است که پادشاه در آن تنها شده، خلوت می‌کند؛ از این رو، به محراب مسجد که امام جماعت در آن خلوت کرده و از مردم دور می‌شود محراب گفته‌اند.[۱۴]
پیشینه
مسجد النبی(ص)، حتی تا زمان خلفا، جایی به نام محراب نداشته است. به عقیده برخی، عمر بن عبدالعزیز نخستین کسی است که در مسجد، محراب ساخته است.[۱۵]
در هنر مسلمان، اهميت ويژه اى به معمارى محراب در مساجد داده مى‌شود و صنعت‌كاران، شاهكار صنعت خود را در محراب نشان مى‌دهند و گاهى سنگ‌هاى قيمتى در آن به كار مى‌رود كه سراسر محراب را مى‌پوشاند. معروف ترين محراب‌ها توسط به سلاطين عثمانى در مدينه و در حرم مطهر نبى گرامى ايجاد شدند. ٣محراب، «سندگويايى از نهايت استعداد هنر هنرمندان مسلمان و مجموعه‌اى از بسيارى هنرها و خلاقيت‌ها، از گچ برى تا خط و كاشى كارى و ديگر رشته‌هاى هنر تزينيى است. به يقين، هنرمندان مسلمان، با ايمان و مخلص، نيك آگاه بوده‌اند كه محراب را چونان درى گشوده شده به بهشت، در پيش چشم نماز گزاران بر پا نمايند و تزيين كنند» . ۴
در برخى زيارتگاه‌ها، محراب‌هاى خاصى كه پيشينه‌اى مقدس و خاطره آميز دارد، مورد توجه زائران قرار مى‌گيرند و براى نماز خواندن در آنها يا تبرك به اين گونه آثار باقى مانده از قرون گذشته، اهتمام و علاقه نشان مى‌دهند؛ مانند محراب حرم پيامبر (ص) در مسجد النبى (مدينه) يا محراب مسجد كوفه كه محل عبادت و ضربت خوردن حضرت امير (ع) در آن جاست و يا محراب تهجد در مسجد النبى كه محل نماز شب حضرت رسول (ص) بوده است. محرابى كه كنار منبر پيامبر و معروف به «محراب سليمانى» است، در سال ٩٧۴ قمرى ساخته شده است. ۵
در كتاب‌هاى مربوط به تاريخ بناها و معمارى مسلمين، به تصوير صدها محراب بر مى‌خوريم كه در مناطقى همچون مدينه، عراق، فلسطين، سوريه، اردن، تركيه، ايران و. . وجود دارندو نمايان‌گر هنر مسلمين در مكان‌هاى مقدس و زيارتى مى‌باشند.
در روایات
پانوشت
- ↑ قبله‌نمای مسجد محراب، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره ۳۵، به نقل از لسان العرب، ذیل کلمه حرب.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴.
- ↑ کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴؛ جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ المحیط فی اللغة، ج۳، ص۸۵.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ لسان العرب، ج۱، ص۳۰۵.
- ↑ الصحاح، ج۱، ص۱۰۹.
- ↑ معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۴۸.
- ↑ فقه اللغة، ص۳۲۹.
- ↑ فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص39.
- ↑ مفردات الفاظ قرآن، ص۲۲۵؛ مجمع‌البحرین، ذیل واژه حرب.
- ↑ کتاب العین، ج۳، ص۲۱۳.
- ↑ مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ به نقل از المفردات فی غریب القرآن، ص۱۱۰.
- ↑ لسان العرب، ج۱، ص۳۰۶.
- ↑ مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ وفاءالوفاء، ج۱، ص۳۳۹.
منابع
قبله‌نمای مسجد، محراب، عباسعلی تفضلی، فصلنامه مطالعات اسلامی، بهار و تابستان ۱۳۷۶، شماره ۳۵ و ۳۶ (۳۵).
مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده، دانشگاه هنر، تهران، ۱۳۷۸ش.
وفاءالوفاء، نورالدین علی بن احمد سمهودی، دارالکتب العلمیه، بیروت.
مفردات ألفاظ القرآن، راغب اصفهانى، دار القلم، بيروت، 1412ق.
فقه اللغة، عبدالملك بن محمد ثعالبى، تصحیح و تحقیق جمال طلبه، دار الكتب العلمية، بيروت، 1414ق.